Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 13

Hierna sprak Dr. D.A. Stracke.

Over 'n mogelijk verloop onzer Oud-Nederlandsche Letterkunde.

Onder de Nederlanden van af de IVe tot de XIIe eeuw, versta ik alle gewesten, die, links van de Ems en den Rijn, tot aan Coblenz, gelegen, over de Middel-Maas en de Opper-Schelde heen, met de Zomme, de Noordzee bereiken en omgrenzen, en beweer dat in die streken tot aan de XIIe eeuw het frankisch overwegend werd gesproken, zoodat 'n oud-nederland sche letterkunde daar ontstaan kon (die in de eerste eeuwen hoofdzakelijk West- in de latere meer Oost-frankisch kan geweest zijn; daar het verschil echter tusschen de West- en Oost-Nederfrankische dialecten wel niet groot geweest is, of zich reeds tegen de IXe eeuw 'n algemeene letterkundige taal had gevormd, spreken we alleen van Nederfrankisch). Hiermede worden dus, als onwetenschappelijk, terzijde geschoven de theoriën die het gebied der frankische colonisatie beperken door de midden-Rijn èn Maas èn Schelde, over de Canche tot aan de Zee. De twee groote argumenten waar deze theorie op gebouwd werd: de Silva Carbonaria, en de alleen-politieke-veroveringen der Franken beneden de Somme, zijn onhoudbaar. Tot in de IXe eeuw reikt Frankenland tot aan de Loire.

Deze oud-nederlandsche periode kan ingedeeld worden in drie tijdperken:

1)	van af de jaren ± 350 tot ± 700; het oud-Frankisch of Merwingisch tijdperk, toen er nagenoeg geen andere dan in de volkstaal, vooral gesproken, letterkunde bestond; door de scopen hoofdzakelijk ontgonnen en verspreid;
2)	van af de jaren ± 700 tot ½ 900; het Karolingische, waarin de volkstaal op letterkundig gebied, meer en meer wordt verdrongen, en de clerus de leiding in handen heeft;
3)	de twee volgende eeuwen, 'n tijdvak dat ik, van een politiek standpunt uit, het Vlaamsche zal noemen, alhoewel het Latijn er in hoogtij viert, maar de volkstaal maakt zich weer gereed om hare rechten te veroveren.

Met de kruistochten begint dan onze Middelnederlandsche Letterkunde,

[p. 34]

die zich bedient van 'n algemeene Nederlandsche taal; leken treden op naast den clerus, de dietsche taal wordt overal in eere hersteld.

De eerste periode levert oud-Germaansche liederen en heldensagen, waaraan de West-franken vooral 'n groot aandeel hadden, zoowel voor wat het ontstaan als de bewerking betreft. Maar ook ettelijke Vitae Sanctorum, die op letterkundige waarde aanspraak maken, zijn in dit tijdperk in het Frankisch of het Latijn opgeteekend. Invloed van de sagen op deze Vitae (en omgekeerd) is wetenschappelijk te bewijzen; zoo is er eenheid en ontwikkeling.

De tweede periode sluit aan bij de vele Latijnsche werken uit de beroemdste kloosterscholen: Elno, Lobbes, Sithiu, Luik, Utrecht, alhoewel er toen ook nog in het frankisch werd geschreven; zoodat we de oudste Romaansche Letterkunde, die in Noord-Frankrijk is ontstaan, schatplichtig verklaren aan de Nederlandsche.

De derde is alleszins merkwaardig door de vele meesterwerken (voor dien tijd) inzonderheid op het gebied der historio- en der hagiographie. In zake welsprekendheid zijn de Nederlanden beroemd. Maar de volkspoëzie, door de ioculatores heinde en ver rondgedragen, rept zich opnieuw, zoodat ze stil aan het Latijn uit zijn heerschappij verdringt, en, na 'n tijd, allerlei epische liederen en lyrische gezangen te hebben geboden, vangt die dietsche poëzie rond de jaren 1000 de beoefening aan van het episch gedicht. Ook in dit genre is de Fransche letterkunde 'n tijd lang aan de onze verplicht geweest.

Robrecht de Vries sluit de Oud-Nederlandsche periode; en de tweede bloei onzer Letterkunde breekt aan. -

Dat er veel te weinig aandacht werd geschonken aan deze feiten, die slechts 'n mogelijk verloop onzer oude letterkunde, aangeven willen, en enkel in hoofdlijn, is voor Zuid-Nederland makkelijk te verklaren.

De strekking van sprekers betoog wordt toegejuicht door Prof. Dr. J. van Ginneken, die meedeelt dat z.i. ook op oudhoogd. gebied voor de oud-nederlandsche letterkunde wel een en ander te heroveren valt.