Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 13

[p. 31]

Daarna is het woord aan den Heer Albert Vogel welke leest over:

Onze spreektaal.

Waar ik mij zou schamen, indien ik niet zou trachten de geschreven taal alle eer te bewijzen die zij verdient, en gebrek aan toewijding zou toonen bij hare verzorging, hare spelling en hare schrijfwijze, is dit helaas niet het geval bij vele anderen, waar het betreft de menschelijke spraak. En toch is het gesproken woord het machtigste wapen, waarover wij menschen beschikken. Het stelt ons in staat in meerdere mate dan het geschrevene woord, iets van de wereld die wij in ons dragen mede te deelen aan die, waarin wij leven, de zieletoestand, waarin wij verkeeren, te doen aanhooren, aanvoelen, aanschouwen; en wordt het gevoerd door een waarachtig redenaar, dan is zijn uitwerking van schier onvergelijkelijke kracht, want de redenaar kan een heerscher zijn, hij spreekt en de schare voert uit, hij beveelt en de massa handelt. Zijn menschenkennis doet hem terstond beseffen van welke woordkeuze hij zich moet bedienen in den kring waarvoor hij op dat oogenblik optreedt.

De taal die de redenaar spreekt, is een andere dan die des schrijvers. Hij past de redekundige figuren op andere wijze toe, dan de letterkundige dat doet. Zijn beelden zijn voor alles plastisch, waardoor hij onmiddellijk het gehoor doet meeleven; zijn taal is over het algemeen in korte rake zinnen saamgevat, opdat zij gemakkelijk te volgen is. Waar de lezer gelegenheid heeft op zijn gemak de beteekenis van een geschreven zin te ontleden en die zin desnoods eenige malen over te lezen, teneinde zich niets van de inhoud te laten ontgaan, is dit bij den hoorder geenszins het geval, want deze moet met den spreker mee of hij wil of niet. Daarom zij de stijl van den spreker duidelijk, aanschouwelijk, overtuigend, natuurlijk en geve een harmonische samenvloeiing van verstand, fantaisie en karakter; maar daarom ook, behoeft die stijl, wil hij geheel tot zijn recht komen, gedragen te worden door het levend individu met al zijn uitingsgaven, omdat tenslotte die stijl niet anders is, en niet anders behoort te zijn dan de geheele mensch.

Tacitus, de bekende geschiedschrijver van het Romeinsche Keizerrijk, merkt wel terecht op: ‘er is in ons land geen studie, vruchtbaarder voor het belang, verhevener voor het aanzien, schooner voor de roem van de stad, of schitterender voor de kennis van het geheele rijk en voor alle volkeren, dan de welsprekendheid’. In andere landen beseft men dit nog steeds, en wordt zij dan ook ernstig beoefend, doch in ons land is de belangstelling er voor, (naar wij hopen slechts tijdelijk), tot beneden het vriespunt gedaald. Door de mannen van de wetenschap werd zij in het onderwijs afgeschaft, alleen op de katholieke seminarien en op sommige gymnasia wordt er nog iets aan gedaan. Aan de Hoogere Krijgsschool, aan de Rijks-Academie te Leiden wordt door mij persoonlijk college gegeven in de voordrachtskunst en de welsprekendheid; dat is tenminste al iets, doch van een ernstig instituut op dat gebied, is nog geen sprake. Toch is niet aan te nemen, dat de leden van het parlement, gemeenteraad of andere college's zich verbeelden behoorlijk te kunnen spreken.

[p. 32]

Prof. H. Treub (zelf een voortreffelijk spreker) heeft indertijd in een oratie bij overdracht van het rectoraat gezegd, dat de ergste kwelling van het ambt van rector magnificus was, de serie vormelooze en hakkelige toespraken die deze gedwongen was bij gelegenheid van de ambtsaanvaarding van studenten en professoren aan te hooren.

Alle stijlovertuiging ontbreekt maar al te vaak in een Nederlandsche redevoering of verhandeling; publiek en recensenten weten blijkbaar niet wat zij moeten eischen en in de recensies wordt over de vorm en de voordracht geen woord gezegd. Slordigheid en onduidelijkheid beletten het behoorlijk volgen, terwijl lompe bleuheid of verlegenheid alle bezieling doodt.

Toch betreft het hier de taal, waarin onze moeders ons hebben leeren bidden, waarin wij onze landszonen hun bitterste, maar hoogste plicht: de voorbereiding der verdediging van onze landsgrenzen hebben geleerd, de taal waarin we eenmaal onze liefde beleden en die wij voor het laatst zullen stamelen eer wij voor altijd zullen scheiden van wie ons dierbaar zijn; de taal, waarin de dichter ons opheft tot ongekende hoogten, waarin de geleerde onzen geest scherpt, waarin ieder onzer zijn idealen, welke ook, verheerlijkt; de taal eindelijk, die wij behooren lief te hebben boven alle anderen, enkel en alleen al omdat zij de onze is.

Daarom is het broodnoodig, dat op onze onderwijsinrichtingen het gesproken woord recht wedervare, dat wij onze kinderen en onze rijpere jeugd met toewijding en met juiste klemtoon leeren spreken, evenals het een rechtmatige eisch is, dat men zich toelegge op het maken van zinnen, die nauwkeurig uitdrukken wat men te zeggen heeft. Het is niet voldoende goed loopende zinnen te kunnen schrijven, het is voor een beschaafd en ontwikkeld mensch eveneens onontbeerlijk in rake en karakteristieke zinnen te kunnen spreken, al vergeten velen dit in deze eeuw van lezen.

In dit verband vestig ik de aandacht op de grootsche organisatie in Noord-Amerika, welke het houden van nationale en internationale wedstrijden in welsprekendheid ten doel heeft, z.g. ‘Oratorical contest’. Voor bijzonderheden zij verwezen naar haar te Washington verschijnend orgaan: ‘The National Oratorical Contest News’. Sedert 6 jaar is deze beweging in gang. Jaarlijks wordt te Washington een ‘International Oratorical Contest’ gehouden, waarheen elk land zijn kampioen kan menden, die niet ouder dan 19 jaar mag zijn en een korte rede in zijn eigen landstaal over een nationaal historisch of politiek onderwerp moet houden. De deelnemers maken na den wedstrijd kosteloos een reis door Amerika of Europa. Voor 1929 zijn meer dan 20 deelnemende landen ingeschreven. Maar Nederland ontbreekt natuurlijk nog in de rij.

Waar de regeering hier achterblijft, waar de officieele wetenschap de oogen blijft sluiten te onzent, heeft de Maatschappij tot Bevordering van Woordkunst, zich als roeping gesteld, langs alle geoorloofde wegen als inspireerend lichaam de schoone kunst van het gesproken woord te bevorderen. Zij vraagt daarvoor uw steun. Zij vraagt daarvoor de steun van elk weldenkend landgenoot die zijn vaderland lief heeft. Zij is groeiende en bloeiende en hoopt hartelijk die groei en bloei meer en meer te zien toenemen.

[p. 33]

Op deze voordracht volgt een levendige discussie waaraan deelnemen Dr. A.A. Verdenius, Dr. Gerl. Royen, Dr. A.J. de Jong en de voorzitter. Deze discussie beruste gedeeltelijk op een misverstand; het was toch duidelijk dat waar de inleider van spreektaal en schrijftaal sprak, hij een onderscheiding van geheel anderen aard bedoelde, dan die onder taalkundigen bij deze termen gebruikelijk is. Tegen de gedachte aan wedstrijden in de welsprekendheid werd bepaaldelijk het bezwaar gehoord, dat hierbij voor den inleider zeker de ouderwetsche literatuur- en preektaal als norm van het schoone zou gelden. De spreker ontkende ten stelligste dat bij de verzorging der uitspraak, redenaarskunst en voordrachtskunst een of andere bepaalde soort stijl de ware kunststijl zou kunnen zijn; elke uiting heeft naar de omgeving waarin zij wordt geúit, naar de bedoeling en naar de stemming van den spreker, haar eigen stijl en haar eigen passende uitingsvormen.