Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 13

De derde spreker in deze bijeenkomst was Dr. H. Beuken, met onderwerp:

[p. 28]

Het Vanden Levene ons Heren-vraagstuk.

Het gedicht Vanden levene ons heren, waarin men te zien heeft 'n vorm van middeleeuws populair geloofsonderricht, vormt als zodanig 'n pendant van 't middeleeuwse geestelike drama.

Spr. wil derhalve enkele punten van overeenkomst nagaan tussen beide uitingen van middeleeuws leven.

Als 'n merkwaardigheid valt al aanstonds op, dat verschillende der in 't gedicht lyries uitgewerkte taferelen juist diè voorvallen uit 't leven van de Verlosser zijn, die ook in 't drama bij voorkeur lyries werden opgevat. Aldaar zijn ze dan meestal in liedvorm behandeld. Als zodanig moeten vooral genoemd worden Maria Magdalena's gebed tot Jesus, Maria's klacht bij 't kruis, en de smeekbede van Maria Magdalena tot de Verrezen Verlosser.

Het twede dezer tonelen is verreweg 't belangrijkste en gaf in de literatuur aanleiding tot 't ontstaan van aparte spelen de z.g. Mariënclaghen. De ontwikkeling van dit genre, dat eigenlik meer 'n oratorium dan 'n spel is, valt sedert 't begin der twaalfde eeuw, met de uitbreiding der Mariaverering.

In dit opzicht is vooral Italië produktief geweest, waar de ontwikkeling nauw samenhangt met de beweging der geselaren. Aldaar dragen deze oratoria de naam van lauden en is deze beweging weer ten nauwste gebonden aan 't Franciscanisme.

Het resultaat van 't onderzoek naar de oervorm dezer Mariënclaghen is zeker voor de franse en de engelse literaturen, waar 't werd ingesteld resp. door Wechssler en Thien, weinig positief, terwijl ook voor de duitse literatuur de studie van Schönbach, die meent de grondvorm in de sequentia Planctus ante nescia gevonden te hebben, niet afdoende kan worden genoemd. Al blijft het dan ook hoogst twijfelachtig, of men ooit tot één oertype zal kunnen besluiten, toch dient erop gewezen te worden, dat de voornaamste motieven zowel der Mariënclaghe in Vanden levene ons heren alsook zelfs van de meeste andere Máriënclaghen, reeds gevonden worden in 't eerste deel van 't Nicodemus-evangelie, de griekse Acta Pilati en wel in de B-versie. Zulks is te merkwaardiger, daar, naar 't schijnt, niet deze B-versie, maar de A-lezing in de Middeleeuwen hier is bekend geweest en vertaald. Daardoor wordt 'n onderzoek naar de geschiedenis van 't Nicodemus-evangelie in de middelnederlandse literatuur te meer gewenst.

Spr. wijst alsdan op verschillende motieven, die de griekse en de middelnederlandse tekst gemeen hebben.

Waarschijnlik in later tijd is de Vanden levene ons heren-tekst in kontakt gekomen met Dboec vanden houte. De geschiedenis van deze laatste tekst kan dus wellicht nog enige aanwijzingen geven omtrent de latere behandeling van het Jesus-leven. Bij dit onderzoek houde men in 't oog, dat 'n fragment van de tekst der kruissage voorkomt in 'n nederduits mysteriespel: Der Sündenfall. De nederlandse koloniserende invloed ten Oosten van de Elbe blijkt daaruit weer 'ns temeer.

Na 'n opmerking over de vervaardiger van de genoemde Sündenfall wijst spr. op 'n parallel van 't ikonografies curiosum: de kruisafname met

[p. 29]

liggend kruis in Vanden levene ons heren nl. 'n zelfde voorstelling in de Vita beate Virginis Marie et Salvatoris rhythmica¹⁾.

Bij de discussie brengt Dr. P.M. van Gils verschillende bijzonderheden van de Mariën-claghen ter sprake, waarbij naast de letterkundige ook de theologische zijde in het oog gehouden moet worden. Prof. J.W. Muller wijst erop dat er meer voorbeelden zijn van invloed der mnl. letterkunde in Noord-Duitschland. Prof. de Vreese en Prof. de Vooys spreken onderscheidelijk nog over de gedichten op de 7 smarten van Maria en over het Boec van den houte in verband met de overeenkomstige gedeelten in Van den Levene ons Heren. De spreker beantwoordt de beide laatste punten door op te merken dat de oorspronkelijke tekst Vand en Levene ons Heren aanmerkelijk ouder is dan de genoemde gedichten.

1) De lezing werd in haar geheel opgenomen in Tijdschrift voor Taal en Letteren 1929, 141-155.