Colloquium Neerlandicum 12 (1994)

Nederlands in culturele context. Handelingen twaalfde Colloquium Neerlandicum

[p. 5]

Inleiding

Neerlandistiek mag dan door veel universitaire vakbeoefenaren in Nederland en Vlaanderen nauwelijks nog ervaren worden als een eenheid, maar voor de neerlandici werkzaam aan 250 universitaire opleidingen buiten Nederland en Vlaanderen spreekt het vanzelf dat de taal, letteren en cultuurhistorie van de Lage Landen wel in samenhang worden gedoceerd. Wie buitenlandse studenten toegang wil verschaffen tot de cultuur van Nederlanders en Vlamingen, kan in hun opleiding geen van die drie onderdelen laten ontbreken. ‘Nederlands in culturele context’, de centrale thematiek van deze bundel, is dan ook een integrerende factor in de vakbeoefening van de extra-murale docenten Nederlands.

De bundel opent met de afdeling Geschiedenis verzinnen die als centrale vraagstelling heeft hoe fictie is ingebed in de cultuurhistorische werkelijkheid. Grenzeloos Nederlands behandelt de culturele uitstraling van enkele Vlaamse en Nederlandse schrijvers tot over de grens van de Nederlanden. Druk in Antwerpen belicht de vooraanstaande positie van Antwerpen als centrum van cultuur in de zestiende en zeventiende eeuw. Bij Strategisch Nederlands wordt taalgedrag bezien op zijn sociaal-culturele implicaties. De bundel sluit af met Nederlands theatraal, waarin het de vraag is hoe creatief of authentiek ouder dramawerk op de planken gebracht moet worden, wil het in de hedendaagse cultuur geapprecieerd worden.

Geschiedenis verzinnen. In "Geschiedschrijving en fictionalisering" stelt P. de Wispelaere dat de zekerheden van de traditionele historiografie ondergraven zijn: zowel de historicus als de romanschrijver die gebruik maakt van documentair materiaal worden geconfronteerd met ‘het banale axioma’ (Schama) dat aanspraken op kennis van de historische werkelijkheid altijd beperkt èn subjectief bepaald zijn door de visie van een vertellende instantie. Tegenover die

[p. 6]

narrativistische richting staat de positivistisch-sciëntistische opvatting in de historiografie, toegelicht door M. Kuiper. De ‘echte’ historicus vreest subjectiviteit en emotie, hij kiest, als wetenschapper, voor objectiviteit en afstand. In de historische roman kan men dan een ‘geheime, ondergrondse tunnel’ zien die het discours van de ‘echte’ historicus verbindt met dat van de romanschrijver: de schrijver van de historische roman, zoals Daens van Louis Paul Boon, roept een beeld op van de levende werkelijkheid.

Daens heeft in de colloquiumbijdragen extra aandacht gekregen naar aanleiding van de succesrijke verfilming van de roman door Stijn Coninx. Daarnaast zijn echter ook de zeer diverse manieren belicht waarop de historische werkelijkheid wordt weergegeven of ‘gebruikt’ door S. Vestdijk en door W.F. Hermans.

Eén van de jongere beoefenaars van het genre, Nelleke Noordervliet, kwam zelf haar bijdrage toelichten. De recente opleving van de belangstelling voor het genre wordt door D.W. Fokkema in verband gebracht met de politieke en maatschappelijke veranderingen in Europa in de jaren 1989-1990.

Grenzeloos Nederlands. In de geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur zijn niet zoveel momenten aan te wijzen dat er van de Nederlanden invloed uitging. Meestal hebben de Lage Landen zich beperkt tot een receptieve rol. De weinige uitzonderingen op die regel waren wel heel belangrijk. Ten tijde van de grootmeester van de mystieke traditie, Jan van Ruusbroec, was er bijvoorbeeld een ware ‘invasie’ van mystieke literatuur in Frankrijk, die nog doorwerkte in het Frankrijk van de zeventiende eeuw zoals hier door P. Mommaers wordt aangetoond.

In de eerste helft van de zeventiende eeuw is de invloed, uitgaande van de Nederlanden, overigens ook in oostwaartse richting gegaan: in het werk van de Silezische dichter Martin Opitz en diens kring zijn duidelijke sporen terug te vinden van bewonderende waardering voor de vroege Nederlandse renaissancedichters. In moderne(re) tijden is van een dergelijke invloed weliswaar geen sprake meer. Maar het receptieonderzoek leert ons wel dat Nederlandstalige auteurs ook elders worden gelezen (bijvoorbeeld Hella Haasse in

[p. 7]

Zweeden). Het is een onderzoeksgebied dat als een heel breed, veelal nog braakliggend terrein uitnodigend ligt te wachten op de belangstelling van de vele neerlandici extra muros.

Druk in Antwerpen. In de zestiende en zeventiende eeuw was het in meer dan een opzicht ‘Druk in Antwerpen’: het humanisme bloeide er en drukte zijn stempel op de Lage Landen in het algemeen en op de stad Antwerpen in het bijzonder, zoals M. de Schepper laat zien. De stad trok bovendien zeer veel vreemdelingen. Waarom kwamen zij, wie waren zij en wat was hun plaats in de Scheldestad, zijn vragen waar K. Bostoen uitsluitsel over geeft. Deze vooraanstaande positie van Antwerpen werd door vele dichters op velerlei wijze bezongen. En ook dit betekende: ‘Druk in Antwerpen’, want volgens H. Meeus profiteerden de Antwerpse typografen ervan.

Strategisch Nederlands. Al is beleefdheid zeker niet eerst en vooral een kwestie van taal, het is wel een vorm van cultuur die in taal opvallend tot uiting komt. In taalgedrag kunnen sterk verschillende beleefdheidsstrategieën, zoals strategieën van solidariteits- en respectbeleefdheid, nauw samen gaan, betoogt G. Redeker. Na deze bijdrage aan de theorievorming wordt contrastief bekeken waar studenten op verdacht moeten zijn als zij partikels leren waarmee in het Nederlands beleefdheidsstrategieën gemarkeerd worden. J. Conradie gaat hier gedetailleerd op in vanuit het Afrikaans, R. Vismans vanuit het Engels, A. Foolen vanuit het Duits, K. Van de Poel en L. Van de Walle vanuit het Frans, Deens en Zweeds. Vervolgens bespreken A.A.M. van Kalsbeek en T. van Dijk welke beleefheidsstrategieën je moet selecteren voor het onderwijs van het Nederlands als vreemde taal en hoe de bijbehorende didactiek eruit moet zien.

Nederlands theatraal. Hoe is of moet of mag, theoretisch gezien, de verhouding zijn tussen authenticiteit en creativiteit is de vraag die H. van den Bergh centraal stelt in de beoordeling van Nederlands drama. Gees Linnebank vraagt zich vervolgens af wat daarbij, in de praktijk, de positie van de acteur is die oude teksten tot leven moet brengen.

De redactie