De Gulden Passer. Jaargang 83

[p. 107]

Chris Coppens
Plantijns fondscatalogus uit 1572 compleet

Tot voor kort was het exemplaar van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel het enig bekende van Plantijns fondscatalogus uit 1572. Jammer genoeg ontbreekt hierin een blad. Het leek evenwel de moeite deze catalogus als zodanig uit te geven, omdat, na een ruim onderzoek in heel wat bibliotheken in Europa en Amerika, geen ander exemplaar was opgedoken.¹ Maar wanneer onverwacht zelfs twee bijkomende exemplaren werden gevonden, leek het onontbeerlijk de kritische uitgave van deze catalogus aan te vullen met het ontbrekende blad.²

Met deze vervollediging kunnen dus definitief 327 titels voor de catalogus van 1572 worden geïdentificeerd. De jaren 1566-67 waren vast topjaren voor de Plantijn-productie, en dit wordt bevestigd door deze catalogus (zie grafiek 1 en 2). De chronologische uitdeining tot de jaren vóór Plantijns activiteit is natuurlijk veroorzaakt door de boeken van andere boekhandelaren die hij in zijn zaak opnam. Die illustreren eens te meer hoe lang boeken in de zestiende eeuw (en nog lang erna) beschikbaar bleven.

In het gehele fonds van Plantijn zijn de klassieke auteurs en de eigentijdse humanistische auteurs zeker het sterkst vertegenwoordigd. Maar hij was een gewiekst zakenman en speelde op ‘safe’, wat ook blijkt uit de vrij hoge productie religiosa en theologica. Voor de rest is het beeld van Plantijns fonds weinig verrassend. In vergelijking met 1567 is het aandeel van de liturgica aanzienlijk toegenomen: liturgie wordt een van de zwaartepunten van het Plantijnse huis, en later zelfs het zwaartepunt bij uitstek. De klassieke auteurs kennen een vergelijkbare groei, terwijl de humanistische literatuur in aantal is teruggelopen. Binnen de rubriek ‘wetenschappen’ prononceert de geneeskunde zich meer (zie grafiek 3 tot 6).

Hoewel de literatuur over Plantijn al een paar boekenplanken vult, is er toch nog veel niet vlot toegankelijk voor strikt bibliografisch of voor ruimer boekhistorisch onderzoek. Tijdens de zestiende eeuw hebben weinig drukkers-boekverkopers zo vaak catalogi van hun fonds verspreid om hun waar aan de man te brengen. In de Nederlanden is Plantijn de enige, op Willem Silvius na, die rond 1565 een eenbladdruk van zijn fonds drukte; rond 1596 zag een catalogus van het Leidse dochterhuis het licht. Plantijn was heel erg marktbewust en kan het systeem van de catalogi in zijn geboorteland Frankrijk hebben leren kennen, waar in Parijs dergelijke catalogi werden verspreid vanaf het midden van de jaren 1540 tot zowat 1560. Of hij kan er kennis mee hebben gemaakt tijdens zijn verdere leven in Antwerpen via

1 Zie C. Coppens, Plantijns fondscatalogus uit 1572, in C. Coppens e.a. (eds), E Codicibus Impressisque. Opstellen over het boek in de Lage Landen voor Elly Cockx-Indestege (Leuven, 2004), ii, pp. 83-123. Corrigenda: p. 87:1579 i.p.v. 1599; p. 104, nr. 195:8^o i.p.v. 8E. Het laatste blad (B8) is blank.

2 St. Petersburg, Nationale Bibliotheek (16.62.73 & 17. Gal. 8.13.29); de editie van de 1572-catalogus was in laatste proef, dus te laat, om die te vervolledigen, wanneer deze exemplaren werden gevonden (zie n. 1, p. 89). Met dank aan dr. Galina Rider voor de onmisbare hulp in de bibliotheek te St. Petersburg.

[p. 108]

de Frankfurtse miscatalogi of via catalogi van collegae in Bazel bijvoorbeeld, waar van het midden van de jaren dertig dergelijk marketingproduct werd gebruikt.³

Het is de bedoeling om Plantijns catalogi stelselmatig uit te geven en voor onderzoek beschikbaar te stellen. Het zijn elementaire bronnen voor het Plantijn-onderzoek, maar evenzeer voor comparatief boekhistorisch onderzoek van de zestiende eeuw. Plantijn was een van de weinige werkelijk ‘internationale’ uitgevers op dat ogenblik.

De moeilijke toegankelijkheid van dit materiaal wordt natuurlijk in de hand gewerkt door de zeldzaamheid ervan. Vandaag zijn alle catalogi van Plantijn zeer tot extreem zeldzaam. Van zijn catalogus van 1566, bekend door archivalia, is zelfs in het archief van het Museum Plantin-Moretus (mpm) geen exemplaar bewaard. De catalogus van 1567 is in twee exemplaren bewaard (maar niet in mpm!); aan het eind van de negentiende eeuw werd er een - alweer zeldzame - facsimile van gemaakt, en in 1989 werd hij kritisch uitgegeven.⁴ Van de catalogus van 1568 bewaart mpm een archiefexemplaar, dat inderdaad opgevouwen is.⁵ Voor zover bekend overleeft de catalogus van 1570 in twee exemplaren (maar niet in mpm!); een klein deel werd in 1989 uitgegeven, en een exemplaar is tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan.⁶ De thans vervolledigde catalogus van 1572 is nu in drie exemplaren bekend. Misschien was er een catalogus in 1574, maar dat lijkt niet zeker.⁷ Van de catalogus uit 1575 zijn er vier exemplaren bekend (waaronder mpm). Van de - voor zover geweten - enige catalogus die Plantijn in eenbladdruk, dus als affiche, publiceerde, is er een exemplaar bewaard in Wenen, in het archief van de Bücherkommission, die controle over de boekenproductie uitoefende. Deze catalogus werd in 1965 gereproduceerd.⁸ Van de catalogus uit 1584 wordt een exemplaar in mpm bewaard en zijn er nog zeven andere exemplaren bekend; tijdens de Tweede Wereldoorlog ging er een exemplaar verloren. Plantijns weduwe en zijn schoonzoon Jan Moretus publiceerden in de traditie van papa een catalogus in 1596. Hiervan zijn een volledig en een onvolledig exemplaar bewaard in mpm; daarnaast zijn er nog vier exemplaren bekend.⁹

3 C. Coppens, Fondscatalogi als marketingstrategie. Een onderzoek naar lijsten van drukkers en boekhandelaren tot 1600, Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, 8 (2001), pp. 27-41.

4 C. Coppens, Plantins fondscatalogus uit 1567, in M. de Schepper & F. de Nave (eds), Ex officina Plantiniana: Studia in memoriam Christophori Plantini (ca. 1520-1589) (Antwerpen, 1989), pp. 275-299.

5 We hopen dit spoedig uit te geven.

6 B. van Selm, De fondscatalogus van Christoffel Plantijn uit 1570, in Ibid., pp. 305-324, waarin alleen de titels worden gepubliceerd die niet tot Plantijns eigen fonds behoren: Index librorum quorundam Lovanii et alibi excussorum: quorum copia est apud Christophorum Plantinum, 46 nummers.

7 Ibid., 319.

8 G. Richter (ed.), Verlegerplakate des xvi. und xvii. Jahrhunderts bis zum Beginn des dreissigjährigen Krieges (Wiesbaden, 1965).

9 Zie n. 1, 87-88. We hopen de editie van de catalogus van 1596 spoedig klaar te hebben.

[p. 109]

Grafiek 1: Chronologische verdeling van de titels in de 1567-catalogus

Grafiek 2: Chronologische verdeling van de titels in de 1572-catalogus

[p. 110]

Grafiek 3: Verdeling per onderwerp van de titels in de 1567-catalogus in aantallen (146 titels)

Grafiek 4: Verdeling per onderwerp van de titels in de 1567-catalogus in procenten (146 titels)

[p. 111]

Grafiek 5: Verdeling per onderwerp van de titels in de 1572-catalogus in aantallen (327 titels)

Grafiek 6: Verdeling per onderwerp van de titels in de 1572-catalogus in procenten (327 titels)

[p. 112]

Het ontbrekende blad van het exemplaar van Plantijns 1572-catalogus in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, uit een exemplaar van de Nationale Bibliotheek van Rusland te Sint-Petersburg.

Uitgave

Gebruikte afkortingen

‡ 1567	C. Coppens, Plantins fondscatalogus uit 1567, in M. de Schepper & F. de Nave (eds), Ex officina Plantiniana. Studia in memoriam Christophori Plantini (ca. 1520-1589) (Antwerpen, 1989), pp. 275-299.
PP	L. Voet, The Plantin Press (1555-1589). A Bibliography of the Works printed and published by Christopher Plantin at Antwerp, 6 vols (Amsterdam, 1980-1983).

[p. 113]

Index librorvm qvi Antverpiae in officina Christophori Plantini excvsi svnt. Antverpiae, Ex officina Christophori Plantini Typographi Regij, m.d.lxxii.

Index librorvm qvi antverpiae in officina Christophori Plantini excvsi svnt.

162	S. Ignatij Antiochiae Archiepiscopi Epistolae, Graecè, & Latinè, Hieronymo Vairlenio Siluio interprete, cum breuiss. in easdem scholiis.		in 8.
	PP 4437 (1572)	‡ 1567, 80 (1566, PP 1436)
162.1	D. Iunij Iuuenalis Satyrarum lib. v. A. Persii Flacci Satyrarum Lib. i. Theod. Pulmanni, in eosdem Annotationes.		in 16.
	PP 1494 (1566)	‡ 1567, 82
		L.
162.2	Laurentij Gambarae Brixiani poëmata.		in 8.
	PP 1232 (1569)	[only ed.]
162.3	L. Coelij Lactantij Firm. Diuinarum Institutionum, libri vii. &c. Carmina ascripta Lactantio. Phoenix incerti auctoris, &c. Studio Michaëlis Thomasii emendata, cum notis eiusdem.		in 8.
	PP 1502 (1570)	[ed. princ., next ed. 1587]
162.4	Leuini Lemnij Medici Zirizaei occulta naturae miracula. Quibus praeter priores fusiss. recognitos ac multis in locis locupletatos, accesserunt libri duo noui.		in 8.
	PP 1513 (1567)	‡ 1567, - [ed. princ., next ed. 1574]
162.5	L. Iulij Flori de Gestis Romanorum, Historiarum lib. iiii. Et seorsum in eos commentarius Ioan. Stadij, Historiae & Matheseos Louanij professoris primi.		in 8.
	PP 1180 (1567)	‡ 1567, - [ed. princ., next ed. 1584]
162.6	Lucani Pharsalia à Theod. Pulmanno, ex fide vet. cc. emend. & variis lectionibus illustrata.
	PP 1584 (1564)	‡ 1567, 83 [only ed.]	in 8.
162.7	Lucretij Cari de rerum natura libri vi. post Dionys. Lambinum ab Ob. Gifanio Iuris studioso restituti.		in 8.
	PP 1590 (1566)	‡ 1567, 84
		M.
162.8	* Monumenta Humanae Salutis B. Ariae Montani studio constructa & decantata; in quibus S. Bibliorum Figurae praecipuae aeneis typis elegantissime expressae ac diuerso Carminum genere ab eodem B.A. Montano explicatae sunt.		in 8.
	PP 588 (1571)	[ed. princ.]
162.9	‘Missale Romanum ex Decreto Sacrosancti Concilij Tridentini restitutum Pij v. Pont Max. iussu editum.		fol.
	PP 1677-8 (1572, March & May; preceding 1571, PP 1675)

[p. 114]

162.10	† Idem		in 4.
	PP 1679 (1572; no copy known!)
162.11	† Idem		in 8.
	PP 1684 (1573! no copy known!)
162.12	Magia naturalis, seu de rerum naturae miraculis lib. iiii. I. Bap. Porta Neapolitano auctore.
	PP 2088 (1567)	‡ 1567, 85	in 16.
162.13	Martialis castigatus & scholiis ab Had. Iunio illustratus.		in 16.
	PP 1637 (1568)	[ed. princ.]
162.14	M. Valerij Martialis epigrammata, ab omni rerum obscoenirate, verborùmque turpitudine vindicata: opera & industria Emundi Augerij, Societatis Iesu Theologi.		in 8.
	PP 1639 (1568)
162.15	Martyrologium Venerab. Bedae presb.		in 16.
	PP 634 (1564)	‡ 1567. 86 [only ed.]
162.16	Methodus & partitio Digestorum seu Pandectarum I. Ciuilis, auctore Gulielmo Cornhusio.
	PP 1029 (1565)	‡ 1567, 87 [only ed.]	in 8.
162.17	Methodus febrium omnium, & earum symptomatum curatoria. Accessit liber de septimestri partu, et de purgantibus Medicinis, Ferdinandi Mena doctoris & medici, cubicularij Philippi Regis Hispaniarum, Regum omnium clarissimi, ac inuictissimi, Complutensisque scholae primarij professoris.		in 4.
	PP 1660 (1568)	[only ed.]
162.18	Micrologus de obseruationib. Ecclesiasticis, opera Iac. Pamelij, nunc in lucem editus		in 8.
	PP 1672 (1565)	‡ 1567, 72 [only ed.]
162.19	Miscellanea disticha ad vitae institutionem, auct, Laur. Mondanario.		in 8.
	PP 1713 (1565)	‡ 1567, 89 [only ed.]
162.20	Munuscula Io. Christophori Calueti Stellae, Ad. Ampliss. & illustriss[.] Principem Didacum Spinosam. &c.		in 4.
	PP 872 (1569)	[only ed.]
N.
162.21	Nemesii Episc[.] & Philosophi de natura hominis, Graecè & Latinè. [tr. & ed. Nicasius Ellebodius]		in 8.
	PP 1728 (1565)	‡ 1567, 90 [only ed.]
162. 22	Nonius Marcellus innumeris locis restitutus, & caet. ope vet. cod. & industria Had. Iunij medici.		in 8.
	PP 1752 (1565)	‡ 1567, 91 [only ed.]
162.23	Nouum Do. nostri Iesu Christi Testamentum.		in 16.
	PP-
162.24	Idem minutiss. characterib.		in 24.
	PP 706 (1569)
162.25	Nomenclator omnium rerum propria nomina, variis linguis explicata, indicans: Hadriano Iunio Medico auctore.		in 8.

[p. 115]

	PP 1488 (1567) (see also 1489)	‡ 1567, - [ed. princ., maybe ed. in 1569, next in 1577]
163	nonnoy πανοπολι του διονυσίακα.i. Nonni Panopolitae Dionysiaca, Nunc primum in lucem edita, ex Bibliotheca Ioann. Sambuci Pannonij. Cum lectionibus & coniecturis Gerarthi Falkenburgij Nouiomagi, & Indice copioso.		in 4.
	PP 1753 (1569)	[onlyed.]

Concordantie PP - Catalogus 1572

-	162.23
588	162.8
634	162.15
706	162.24
872	162.20
1029	162.16
1180	162.5
1232	162.2
1488	162.25
1494	162.1
1502	162.3
1513	162.4
1584	162.6
1590	162.7
1637	162.13
1639	162.14
1660	162.17
1672	162.18
1677-8	162.9
1679	162.10
1684	162.11
1713	162.19
1728	162.21
1752	162.22
2088	162.12

Register

Arias Montanus, Benedictus	162.8
Beda Venerabilis	162.15
Biblia. N.T.	162.23-24
Calvete de Estella, Joannes Christophorus	162.20
Cornhuysius, Gulielmus	162.16
Ellebodius, Nicasius	162.21
Florus, Lucius Annaeus	162.5
Gambara, Laurentius	162.2
Gifanius, Obertus	162.7
Junius, Hadrianus	162.13, 162.22, 162.25
Juvenalis, Decimus Junius	162.1
Lactantius, Lucius Caecilius Firminianus	162.3
Lambin, Denis	162.7
Lemnius, Livinus	162.4
Lucanus, Marcus Annaeus	162.6
Lucretius Carus, Titus	162.7
Martialis, Marcus Valerius	162.13
Mena, Ferdinandus	162.17
Missale	162.9-11
Mondanarius, Laurentius	162.19
Nemesius	162.21
Nonius Marcellus	162.22
Pamelius, Jacobus	162.18
Pius v	162.9
Porta, Joannes Baptista	162.12
Pulmannus, Theodorus	162.6
Thomasius, Michael	162.3