De Gulden Passer. Jaargang 74

[p. 33]

Archieven van de familie Moretus bewaard op het stadsarchief Antwerpen¹
Inge Schoups

Het belang van familiearchieven

Archieven vormen steeds een logisch gegroeid geheel. In familiearchieven wordt het verband bepaald door de familierelaties. Familiearchieven zijn dus een combinatie van documenten van personen die tot elkaar in familiebetrekking staan. Het vertrekpunt in de regel is een persoonlijk archief. Daarbij worden de archieven gevoegd door andere leden van de familie. Door huwelijk of vererving komen er ook de stukken van aanverwante families bij. Het gaat daarbij in de eerste plaats om stukken betreffende het persoonlijk leven van de familieleden. Een bijzonder onderdeel zijn de archiefdocumenten die een gevolg zijn van de professionele werkzaamheden als wetenschapper, politicus of ondernemer. Zo voegen zich bij het eigenlijke persoonlijke archief ook bedrijfsarchieven, heerlijkheidsarchieven die betrekking hebben op rechtspraak, bestuur en heerlijke rechten of publiekrechterlijke archieven wanneer een openbare functie werd uitgeoefend. Tenslotte kunnen ook wetenschappelijke aantekeningen, verzamelingen of documentatie deel gaan uitmaken van het archief.

Doordat familiearchieven veelal gevormd zijn door personen met de meeste diverse activiteiten en belangstellingen, kunnen zij voor alle deelfacetten van het maatschappelijk leven waardevolle inlichtingen bevatten. Op deze manier zijn familiearchieven belangrijk voor de economische en sociale geschiedenis, maar ook voor de mentaliteits- en culturele geschiedenis.

1 Gebruikte afkortingen
SA: stadsarchief Antwerpen
VDS: J.-B. van der Straelen, Geslagt-lyste der nakomelingen van den vermaerden Christoffel Plantin... waer by gevoegd is eene geslagt-lyste der familie Moretus..., Antwerpen 1858

[p. 34]

Stadsarchief Antwerpen

Particuliere archieven hebben steeds bijzondere belangstelling gekregen van archivarissen. Naast de stedelijke archieven bewaart het stadsarchief Antwerpen dan ook interessante archieven van personen, families, bedrijven of verenigingen die in Antwerpen actief geweest zijn. Familiearchieven vormen daarin een bijzonder onderdeel. Deze archieven bevatten immers informatie die voor de geschiedenis van de stad waardevol is. Onlangs werd nog gewezen op hun belang voor de stadsgeschiedenis.²

De archieven bewaard op het stadsarchief hebben de typische kenmerken van familiearchieven zoals hierboven reeds aangegeven werd. Zij zijn vaak vermengd met economische en bedrijfsarchieven. De archieven bevatten ook documenten die een gevolg zijn van culturele, politieke en andere activiteiten. Familiearchieven bevatten vaak meerdere familiearchieven van andere families die in de hoofdfamilie opgingen. De archieven van de aanverwante families zijn ook meestal slechts een gedeelte van het archief van deze familie.

Bij een eerste aanblik geven deze archieven soms de indruk dat zij op zonderlinge wijze zijn bijeengekomen. Archivalisch zijn zij zeer specifiek en vragen bijzondere aandacht bij het beheren.³ Familiearchieven behoren tot de archieven die het moeilijkst te inventariseren zijn. Onlangs werd ook aangetoond dat het niet-toepassen van het belangrijke archivalische herkomstbeginsel niet alleen schadelijk is voor het archief maar ook de gebruiker van het archief voor problemen zou stellen.⁴

2 P. Borsay, ‘Gentry Papers: a key source for urban cultural history’, in Archives. The Journal of the British Records Association, 19, 1991, p. 374-383

3 R.E. Seton, The Preservation and Administration of Private Archives, Parijs 1984, uitgegeven in de reeks van archivalische handleidingen van de UNESCO; E.P. de Booy en G.M.W. Ruitenberg, Zorg voor het familiearchief. Wenken voor de ordening, bewaring en bestemming van persoons- en familiearchieven, Houten 1995

4 J. Van Acker, De inventarisatie van familiearchief, Brussel 1992 (Verhandeling voor de Speciale Licentie Archiveringstechnieken)

Familie Moretus

Het stadsarchief Antwerpen bewaart geen archief van de hoofdfamilie Moretus. Toch zijn een aantal archiefbestanden zeer be-

[p. 35]

langrijk voor de familie Moretus omdat het archieven betreft van aanverwante families. Het gaat hier niet om enkele losse documenten maar om mooie archiefgehelen.

Archief De Pret

Het archief De Pret is zonder twijfel één van de zeer belangrijke bestanden van het stadsarchief. J. Denucé heeft reeds gewezen op het algemeen belang van dit archief. Hij inventariseerde het archief Plantijn-Moretus en het archief De Pret⁵, en maakt een boude vergelijking aangezien hij stelt dat het archief van de familie De Pret van weinig minder belang is op het vlak van de economische geschiedenis en het handelsleven in Antwerpen.

Het archief De Pret werd in 1921 aan het stadsarchief geschonken. Voor de inventarisatie die in 1931 beëindigd werd, heeft Denucé deze archieven verder aangevuld. Na de publikatie van de inventaris in het Antwerps Archievenblad, werden nog beschrijvingen toegevoegd. In het bewerkte exemplaar van de inventaris in de leeszaal van het stadsarchief kunnen deze aanvullingen teruggevonden worden.

Op verschillende tijdstippen werd vervolgens nog archief van de familie De Pret aan het stadsarchief geschonken. Van deze laatste schenkingen bestonden geen of slechts summiere beschrijvingen. Thans wordt op het stadsarchief een nieuwe inventaris van het archief De Pret gemaakt. Alle hiervoor vermelde onderdelen van dit familiearchief zullen daarin worden behandeld.

Het archief De Pret bevat zowel archieven van persoonlijke en familiale aard als archieven die volgen uit de professionele en handelsactiviteiten van de familie.

Het archief De Pret betreft archief van de hoofdfamilie en van de aanverwante families. Als vanzelfsprekend zijn een aantal van de aan De Pret verwante families ook verwant met de Moretussen, zoals de familie Van Ertborn.

Aan de orde zijn hier de familiale banden De Pret-Moretus. Tussen de families De Pret en Moretus zijn er meerdere huwelijksverbintenissen geweest. Na een eerste huwelijk De Pret-Mo-

5 J. Denucé, ‘Het economisch archief der familie de Pret’, in Antwerpsch Archievenblad, 1931, p. 246-288

[p. 36]

retus hebben latere huwelijken de band tussen deze families nog versterkt. Alles begint met het huwelijk van Filips-Louis de Pret, heer van Vorselaar (1680-1755), met Anna Maria Moretus⁶ (1687-1724). Anna Maria Moretus was de dochter van Balthazar Moretus en Anna Marie de Neuf. Filips-Louis de Pret is burgemeester van Antwerpen in 1730-1733. Later volgen nog het huwelijk van Arnold François Joseph Bruno de Pret (1722-1789), heer van Calesberg met Maria Petronella Moretus⁷ (1724-1798) en het huwelijk van Ferdinandus Johannes Joseph baron de Pret de Calesberg (1795-1847) met Carolina Maria Francisca Moretus⁸ (1795-1874).

De bewaarde archieven zijn hoofdzakelijk persoonlijk en hebben te maken met het beheer van de goederen en bezittingen. Omvangrijk is vooral het archief van Arnold de Pret, heer van Calesberg en Maria Petronella Moretus en hun kinderen.

6 VDS: A 49

7 VDS: A 15

8 VDS: A 19^secundo

Familiearchief de la Bistraten, Geelhand, Lunden, Proli, Van Ertborn en aanverwanten⁹, 1342-1930

Dit archief werd aan het stadsarchief geschonken in de loop van de jaren zeventig van deze eeuw. Door G. Degueldre werd in 1981 een gedetailleerde beschrijving van deze archieven gemaakt. Het archief bevat stukken van persoonlijke en familiale aard zoals huwelijkscontracten, testamenten of persoonlijke briefwisseling en stukken betreffende de verwerving en het beheer van onroerende goederen.

Het betreft de volgende families, verwant aan de familie Moretus:

-	de la Bistraten, 1483-1810
-	Geelhand, 1652-1930,
-	Lunden, 1469-1764,
-	Proli en Bolstein, 1679-1754,
-	Van Ertborn, 1721-1763,

9 SA, Genealogisch Fonds, nrs. 212¹-212⁴⁰⁷. Toegang: G. Degueldre, Genealogisch Fonds: Families de la Bistraeten, Geelhand, Lunden, Proli, Van Ertborn en aanverwanten, Antwerpen 1981

[p. 37]

-	du Mont, 1590-1666,
-	Chauwin-Batkin, 1633-1701,
-	Notair-Chauwin, 1635-1687,
-	Van Boort en Kievits, 1495-1679,
-	Tielens, Huygens, Massijs, 1552-1573,
-	Pauwel de Vlieger, 1564-1688.

Het betreft hier een omvangrijk archief maar uitsluitend van de aanverwante families en niet van de hoofdfamilie, de Moretussen. We konden twee kleine uitzonderingen vinden. Zo zijn 24 brieven bewaard geadresseerd tussen 1830 en 1840 aan Zoë Moretus¹⁰ (1816-1897), echtgenote van Emile Geelhand.¹¹ Eveneens bewaard is de huwelijksdispensatie voor derde graad verwantschap tussen Carolus Josephus van Havre en Maria Theresia Josepha Moretus, 28 juni 1773.¹²

10 VDS: A 14^tertio

11 SA, Genealogisch Fonds, nr. 212⁵³

12 SA, Genealogisch Fonds, nr. 212⁴⁰⁶

Archief de Vlieghere-Moretus, 1718-1719

Maria Catharina Moretus¹³ (1683-1710), dochter van Balthazar Moretus en Anna Maria de Neuf, huwde Egidius Cornelius de Vlieghere (1679-1713). De bewaarde archieven betreffen uitsluitend de afhandeling van het sterfhuis in 1718-1719.¹⁴ Het archief De Pret bevat ook nog archief in verband met de nalatenschap van één van de kinderen uit dit huwelijk, Maria Catharina de Vlieghere, overleden in 1730.¹⁵

13 VDS: A 20

14 SA, Genealogisch Fonds, nrs. 105-106

15 SA, Archief De Pret

Tot slot

Aan de orde waren hier uitsluitend de archieven zelf van Moretussen en hun aanverwanten. Natuurlijk kunnen ook documenten teruggevonden worden in andere archieven. Zo bewaren archieven van vrienden en zakenrelaties van de familie Moretus ongetwijfeld brieven en andere documenten die door een Moretus aan hen ge-

[p. 38]

richt waren. Om deze terug te vinden dient men alle mogelijke correspondenten te kennen. Slechts één klein voorbeeld van een dergelijk archiefstuk is de brief die Balthazar Moretus in 1671 aan Verdussen richtte.¹⁶

Als besluit geven we dit kleine overzicht van de Moretussen waarvoor we goed gedocumenteerd zijn:

-	Maria Petronella Moretus (1724-1798) gehuwd met Arnold François Joseph Bruno de Pret, heer van Calesberg;
-	Carolina Maria Francisca Moretus (1795-1874) gehuwd met Ferdinandus Johannes Joseph baron de Pret de Calesberg;
-	Zoë Moretus (1816-1897), echtgenote van Emile Geelhand; en
-	Maria Catharina Moretus (1683-1710) gehuwd met Egidius Cornelius de Vlieghere.

Stadsarchief Antwerpen

16 SA, Genealogisch Fonds, nr. 99. Het archief Verdussen betreft Genealogisch Fonds, nrs. 96-102.

[p. 39]

Afb. 1. Inventaris van het sterfhuis van Arnold de Pret (1722-1789) en Maria Petronella Moretus (1724-1798), opgemaakt in 1818: stadsarchief Antwerpen, Archief De Pret.

[p. 40]

Afb. 2. Journaal waarin Maria Petronella Moretus (1724-1798) in chronologische volgorde alle inkomsten en uitgaven geboekt heeft uit onroerende goederen, 1 januari 1797 - 17 juni 1798: stadsarchief Antwerpen, Archief De Pret.