De Gulden Passer. Jaargang 70
(1992)– [tijdschrift] Gulden Passer, De– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 117]
| |||||||||
De Leuvense drukkersfamilie De Zangere
| |||||||||
1. Waar is Petrus I de Zangere geboren?Anne Rouzet schrijft dat Petrus Zangrius in Leuven of Onze-Lieve-Vrouw-Tielt geboren werd. Hij was twee jaar in de leer bij zijn oom Jean Louis Tiletan in ParijsGa naar voetnoot3 en werkte daarna bij Bartholomeus de Grave in Leuven. Evenals zijn oom noemde hij zich | |||||||||
[pagina 118]
| |||||||||
Tiletanus, Tieltenaar, in het eerste boek dat hij in Leuven uitgaf, in 1559.Ga naar voetnoot4 Volgens het HS was Petrus de Zangré (deze schrijfwijze komt in de PR echter pas sinds 1719 in de familie voor) de zoon van ‘wijlen Cornelis’ en werd hij geboren in Tielt. Welk Tielt was dit echter? Tielt in het Hageland (Onze-Lieve-Vrouw-Tielt) of Tielt in West-Vlaanderen? Voor Onze-Lieve-Vrouw-Tielt als geboorteplaats van Petrus Zangrius verwijst Rouzet naar Van Even en Vincent. E. van Even noemt hem alleen maar ‘Pierre de Zangere de Thielt’.Ga naar voetnoot5 A. Vincent is wat uitvoeriger en spreekt over de belangrijke drukkerij van Petrus Zangrius Tiletanus, ‘c'est à dire de Thielt-Notre-Dame, Brabant, canton d'Aerschot’.Ga naar voetnoot6 Geen van beiden geeft echter enige verwijzing of een argument voor deze geboorteplaats. Ik twijfel er sterk aan of Petrus de Zangere wel uit het Hagelandse Tielt kwam. Navraag ter plaatse heeft aangetoond dat de naam De Zangere daar en in de omgeving onbekend was. In het Westvlaamse Tielt kwam deze naam in de 16de eeuw daarentegen veel voor. In 1558 en 1572 is daar een Cornelis de Sanghere, wellicht de vader van Petrus, en in 1536 een naamgenoot Pieter, trouwens genoemd naar de patroonheilige van die plaats.Ga naar voetnoot7 Misschien is het ook geen toeval dat Petrus Zangrius in 1567-68 drie werken uitgaf van Judocus Rauesteyn TiletanusGa naar voetnoot8, uit het Westvlaamse Tielt. Volgens Sanderus was ‘Iudocus Ravesteyn, Tiletanus, Flander’.Ga naar voetnoot9 Een bijkomend argument kan nog zijn dat | |||||||||
[pagina 119]
| |||||||||
tijdens het Ancien Régime bij de geboorteplaats van mensen uit het Hagelandse Tielt de parochie normaal werd vermeld, Onze-Lieve-Vrouw of Sint-Martens.Ga naar voetnoot10 Aangezien er bij de geboorte van Petrus de Zangere (ca. 1530 of vroeger) nog geen parochieregisters bestonden, kunnen we geen volledige zekerheid krijgen. De hierboven gegeven aanwijzingen maken het m.i. echter waarschijnlijk dat hij in het Westvlaamse Tielt geboren is. | |||||||||
2. Het leven van Petrus I de ZangereVolgens Rouzet zou Petrus de Zangere of Zangrius van 1559 af uitgever en boekhandelaar, van 1571 af ook drukker geweest zijn in Leuven, en wel tot 1623. In die stad waren ook zijn zoon Philippus en een vermoedelijk nauwe verwant Joannes Baptista Zangrius als drukkers en boekhandelaars werkzaam.Ga naar voetnoot11 In het HS heb ik echter de volgende gegevens gevonden. Petrus de Zangere trouwde op 26 juli 1550 met Marie van Grave (waarschijnlijk de zuster van drukker Bartholomeus de Grave), die op 23 november 1578 overleed, en hertrouwde in 1585 met Anna de Witte, die op 21 mei 1602 overleed. Petrus zelf overleed in Leuven op 17 september 1610. Petrus de Zangere had volgens het HS vier kinderen van zijn eerste vrouw:
De PR, die voor de oudste periode blijkbaar onvolledig zijn, vermelden slechts één kind van Petrus Sangre, nl. een dochter die niet in het HS staat, Maria, gedoopt op 10 augustus 1566. Het HS geeft nog verdere bijzonderheden over het huis van | |||||||||
[pagina 120]
| |||||||||
Petrus: in 1551 was dit ‘de Gulde Sonne’, in 1555 ‘op de Proefstraete in den Struijs nu die Fonteijne teghen over de Pauwe’, in 1558 ‘in die Fonteyne’, in 1562 ‘in die Fonteyne alias de Pauwe’ en in 1597 ‘in de Pauw in de Prooststraete’. Deze laatste straat komt, evenals de Proefstraete, overeen met een deel van de huidige Naamsestraat in het centrum van Leuven. Volgens andere gegevens kocht drukker Peter de Zangere in 1559 het huis de Pau, gelegen in de Prooststraat tussen de huidige Kiekenstraat en Zeelstraat. Dit huis bezat hij nog in 1589 en in 1597. In dit laatste jaar wordt hij ‘boeckvercoopere’ genoemd. Toch blijkt ook dat hij in 1586 in het huis de Herpe woonde, twee huizen verder gelegen dan de Pau.Ga naar voetnoot13 Het is wel mogelijk dat Petrus de Zangere in de Herpe woonde en in de Pauw zijn bedrijf had. Het drukkersvignet van Petrus Zangre Tiletanus, in 1576 in de Fonteyne gevestigd, wordt als volgt beschreven: een fontein (een toespeling op zijn uithangbord), waarbij een pelikaan wordt voorgesteld als zinnebeeld van zelfopofferende liefde, omgeven door vier musicerende figuren (een toespeling op zijn naam Zangre, ‘Chanteur’).Ga naar voetnoot14 Hoewel Peter de Zangere al in 1550 getrouwd was en in 1551 eigenaar van een huis genoemd wordt, dateert het eerste door hem gedrukte boek toch pas van 1559. Zou hij tussen 1550 en 1559 nog in de leer of helper geweest zijn bij zijn oom Jehan Loys in Parijs of bij zijn zwager Bartholomeus de Grave in Leuven? Eigenaardig is ook dat in december 1550 een Petrus de Zangher, Tiletanus, als student aan de Leuvense universiteit werd ingeschreven.Ga naar voetnoot15 Kan onze drukker na zijn huwelijk nog met uni- | |||||||||
[pagina 121]
| |||||||||
versitaire studie begonnen zijn? Of is het een naam- en dorpsgenoot van hem? Persoonsverwarring heeft in elk geval plaatsgehad wanneer bibliografen schrijven dat Peter de Zangere tot 1623 werkzaam zou zijn geweest, dat hij met Anna Wagemans getrouwd zou zijn en dat hij samengewerkt zou hebben met Henricus HasteniusGa naar voetnoot16, die pas in 1621 uit Leiden naar Leuven verhuisde.Ga naar voetnoot17 Petrus I de Zangere overleed immers reeds in 1610, maar vanaf 1622 werkte zijn gelijknamige kleinzoon, Petrus II de Zangere (zie verder onder 3). | |||||||||
2. A. Philippus de ZangerePhilippus de Zangere, zoon van Petrus, was drukker en boekhandelaar in Leuven van 1585 tot 1610. Hij verzorgde o.a. de handelsrelaties van zijn vader met Plantijn en met diens opvolger Jan Moretus in Antwerpen, maar drukte zelf slechts weinig boeken.Ga naar voetnoot18 In het HS vinden we dat Philip geboren werd op 15 februari 1558 en overleed op 19 november 1622. Hij was getrouwd met Martine Loosen, die overleed op 22 oktober 1628. Hun oudste zoon Petrus, geboren op 14 mei 1587 (HS; gedoopt op 15 mei PR), bespreek ik beneden onder III. Het HS vermeldt slechts twee andere kinderen, maar in de PR staan er in totaal tien, die gedoopt werden in de jaren 1587-1604. Naast Petrus waren er | |||||||||
[pagina 122]
| |||||||||
nog drie zoons, Philippus (o1592), Joannes Baptista (o1594) en Joannes (o1595), en zes dochters. Volgens het HS was Philip boekhandelaar en woonde hij in 1597 in de Eenhoren in de Prooststraete, twee huizen vóór de Pauw, waar zijn vader zijn bedrijf had. Uit een andere bron weten we dat een dochter van Philip, Maria (o1590), getrouwd met Jan Herthals, in 1631 eigenares werd van de boven al vermelde huizen van haar grootvader Petrus, de Pau en de Herpe.Ga naar voetnoot19 Het drukkersvignet van Philippus de Zangere stelt een eenhoorn voor, naar de naam en het uithangbord van zijn bedrijf.Ga naar voetnoot20 | |||||||||
2. B. Joannes Baptista de ZangereJoannes Baptista de Zangere was drukker, uitgever en boekhandelaar in Leuven van 1595 tot 1599. Hij gaf in 1595 een wiskundig werk van Christophorus Clavius uit, door Jacob Heyberghs in Leuven gedrukt, en drukte in 1598 en 1599 zelf vier andere Latijnse werken.Ga naar voetnoot21 Hierboven heb ik al gezegd dat Joannes Baptista volgens het HS een zoon was van Petrus I de Zangere. Hij werd geboren op 23 juni 1562, was drukker en boekhandelaar en overleed op 28 juli 1605. Hij trouwde op 10 januari 1595 met Margareta van Meensel, die op 21 november 1612 in Brussel overleed. Volgens de PR hadden ze vijf kinderen: Petrus Guilielmus (o1595), Margareta (o1598), Antonius (o1601), Servatius (o1603) en Cornelia (o1605). | |||||||||
3. Petrus II de ZangerePetrus de Zangere, zoon van Philippus, geboren in 1587, was volgens het HS drukker van 1622 tot 1653. Hij trouwde op 30 januari 1612 met Anna Wagemans (HS), van wie hij van 1613 tot 1631 negen kinderen had, twee zoons, Petrus (o1619) en | |||||||||
[pagina 123]
| |||||||||
Joannes (o1631), en zeven dochters (PR).Ga naar voetnoot22 Het HS vermeldt slechts één kind, Petrus, van wie het verder een hele reeks afstammelingen geeft tot het begin van de 19de eeuw. Wanneer Petrus II de Zangere overleden is, heb ik niet kunnen vinden. Deze Petrus de Zangere gaf in de jaren 1622-1625 in samenwerking met Henricus Hastenius of van Ha(e)stens zes werken uit die in bibliografieën aan zijn grootvader, Petrus I de Zangere, worden toegeschreven, o.a. de bewerking van het boek van Justus Lipsius over Scherpenheuvel door Erycius Puteanus, Diva Virgo Aspricollis: beneficia ejus & miracula novissima en de Franse vertaling ervan, Miracles derniers de Nostre Dame de Montaigu, beide in 1622.Ga naar voetnoot23 | |||||||||
4. Petrus III de ZangerePetrus de Zangere, zoon van Petrus II, werd gedoopt op 13 januari 1619 en trouwde op 16 februari 1642 met Maria Leenckens of Leunckens, die overleed op 22 februari 1666. Van 1643 tot 1654 hadden ze tien kinderen, o.a. Petrus (zie verder onder 5. A) en Hieronymus (zie verder onder 5. B). Petrus III de Zangere overleed op 23 januari 1696 (PR). Volgens het HS was hij in 1683 hertrouwd met Marie van der Borcht. Een verdere aantekening in het HS zegt dat Petrus III Sangrius in 1631 ‘bedel’ was, d.i. pedel, administratief ambtenaar van de universiteit. Onze Petrus III was daar in dat jaar echter nog te jong voor. Het is mogelijk dat deze bedel de hierboven (2. B) vermelde Petrus Guilielmus (o1595) was, zoon van Joannes Baptista de Zangere. Andere aantekeningen in het HS slaan blijkbaar wel op onze Petrus III de Zangere. Hij was van 1662 tot 1681 boekhandelaar en ‘bedeau de l'université’, pedel. Tevens was hij drukker. In 1654 en 1662 drukte hij, met het drukkersmerk van de Eenho- | |||||||||
[pagina 124]
| |||||||||
renGa naar voetnoot24, een werk van Valerius Andreas, Synopsis juris canonici, en in de jaren 1670-1681 nog andere werken. In 1670-1671 bezat hij het huis de Eenhoren in de Naamsestraat te Leuven en in 1683 huurde hij met Maria van der Borcht, zijn echtgenote, een huis in de Wierinckstraat (HS). Blijkbaar had hij zich toen uit het boekbedrijf teruggetrokken, want later is dit nog in de Eenhoren gevestigd. | |||||||||
5. A. Petrus IV de ZangerePetrus de Zangere, zoon van Petrus III, werd gedoopt op 19 november 1645 en trouwde in februari 1670 met Margareta Sigon, die overleed op 4 november 1687. Ze hadden vier kinderen, o.a. Petrus (zie verder onder 6. A) en Michael (zie verder onder 6. B). Petrus IV de Zangere overleed op 5 februari 1716 in het Burgerlijk Gasthuis van Leuven (PR). Deze Petrus IV de Zangere is in het HS niet in de stamboom opgenomen. Bij deze stamboom wordt wel gezegd dat de vader van Michael in 1708 nog leefde. Het is niet duidelijk of het deze Petrus IV is of zijn in 1670 geboren zoon die volgens een aantekening in het HS in 1690 ‘bedel’ en ‘suppost’ was en in de Eenhoren in de Proefstraat woonde. Volgens het overlijdensregister leefde in 1716 de echtgenote van Petrus Sangers of de Zangere nog, maar haar naam wordt niet genoemd. Het is dan ook mogelijk dat hij op latere leeftijd is hertrouwd en dat hij de Petrus Sangers is die op 3 september 1709 trouwde met Maria Anna Sigers (PR). Dan zou hij de vader zijn van Hieronymus III de Zangere (zie beneden onder 8). Ik heb er geen enkele aanwijzing voor kunnen vinden dat Petrus IV de Zangere in het boekbedrijf werkzaam zou zijn geweest. | |||||||||
[pagina 125]
| |||||||||
5. B. Hieronymus I de ZangereHieronymus de Zangere, zoon van Petrus III, werd gedoopt op 12 maart 1647 en trouwde op 7 januari 1673 met Magdalena Caels, van wie hij vier kinderen had, o.a. Hieronymus (zie beneden onder 7) (PR). Ook voor Hieronymus I de Zangere heb ik geen vermelding gevonden dat hij in het boekbedrijf werkzaam is geweest. | |||||||||
6. A. Petrus V de ZangerePetrus de Zangere, zoon van Petrus IV, werd gedoopt op 17 december 1670 (PR) en als student aan de Leuvense universiteit ingeschreven in 1688.Ga naar voetnoot25 Volgens het HS was hij drukker ‘in den Eenhoorn’, had hij geen kinderen en maakte hij zijn testament op 20 februari 1708. Hij overleed op 24 maart 1708 (PR). Waarschijnlijk is deze Petrus V de Petrus Zangrius die in 1708 de Gregorii IX Decretalium libri, bezorgd door Jean-François Herthals, uitgegeven heeft.Ga naar voetnoot26 Het zou echter ook kunnen dat dit het werk was van zijn vader, Petrus IV, indien deze ook drukker of uitgever is geweest. | |||||||||
6. B. Michael de ZangereMichael de Zangere, zoon van Petrus IV, werd gedoopt op 26 augustus 1677 en trouwde op 2 april 1707 met Agnes Duchenne, van wie hij twee kinderen had (PR). Volgens het HS was ook hij drukker ‘in den Eenhoorn’, blijkbaar in samenwerking met zijn broer Petrus. Meer is over zijn activiteit niet bekend. Hij overleed op 4 september 1715 (PR). | |||||||||
[pagina 126]
| |||||||||
7. Hieronymus II de ZangereHieronymus de Zangere, zoon van Hieronymus I, werd gedoopt op 21 maart 1678 en trouwde op 15 mei 1704 met Anna Tielemans († 7 februari 1715), van wie hij twee kinderen had. Hij hertrouwde op 30 december 1722 met Joanna Martina Striethagen, van wie hij een zoon had: Theodorus Constantinus Josephus (zie beneden onder 9). Hieronymus II de Zangere overleed op 25 oktober 1736 (PR). Het HS vermeldt over hem alleen dat ‘Jerome de Zangere’ in 1718 drukker was. | |||||||||
8. Hieronymus III de ZangereHieronymus de Zangere, zoon van Petrus (misschien Petrus IV, zie boven onder 5. A) en Maria Segers, werd gedoopt op 7 juni 1710, trouwde op 17 september 1734 met Elisabeth Vangindertael en hertrouwde op 1 januari 1737 met Maria Daven, van wie hij een zoon Carolus Thomas had (zie beneden onder 10) (PR). Volgens het HS was Hieronymus van 1747 tot 1754 boekbinder en boekverkoper in de Muntstraat in Leuven en tevens suppoost van de universiteit. Hij overleed op 23 januari 1776 (PR). | |||||||||
9. Theodorus de ZangereTheodorus Constantinus Josephus de Zangere, zoon van Hieronymus II, werd op 15 oktober 1723 gedoopt (PR). In 1742 werd hij als student aan de Leuvense universiteit ingeschreven en in 1756 legde hij de eed als drukker af aan dezelfde universiteit.Ga naar voetnoot27 Volgens het HS was hij drukker in de jaren 1757-1758 en kocht hij in 1776 met zijn vrouw Anna Maria Poelsma het huis den houten Pot bij de Wolfspoort (in de Schapenstraat). Theodorus overleed op 19 november 1780 (PR). | |||||||||
[pagina 127]
| |||||||||
10. Carolus Thomas de ZangereCarolus Thomas de Zangere, zoon van Hieronymus III, werd op 18 september 1753 gedoopt (PR). Volgens het HS was hij boekbinder van 1797 tot 1809.
Zo zijn leden van het geslacht de Zangere van 1559 (Petrus I) tot 1809 (Carolus Thomas) 250 jaar lang in Leuven in het boekbedrijf werkzaam geweest. Ze waren drukker, uitgever, boekhandelaar of boekbinder. Enige moeilijkheden bij de identificatie van personen uit dit geslacht met dezelfde voornaam Petrus meen ik te hebben opgelost. We komen tot het volgende overzicht van de Leuvense familie de Zangere: | |||||||||
[pagina 128]
| |||||||||
|