De Gulden Passer. Jaargang 66-67

[p. 439]

Joannes Fredericus Lumnius en zijn Evangelica strena (1568)
J. Andriessen s.j.

Joannes Fredericus Lumnius is geen onbekende in het Antwerpse verleden¹ en evenmin in de vroomheidsgeschiedenis.² Hij werd als Jan Frederickx in 1533 te Lummen (Limburg) geboren, ging voor zijn humanistisch en religieuze opleiding in de leer bij Nicolaus Eschius, de ijverige en erudiete pastoor van het begijnhof te Diest, werd ca. 1559 priester gewijd en was vanaf 1562 tot zijn dood op 24 februari 1602 de toegewijde en geliefde pastoor van het Antwerpse begijnhof. In de jaren 1579-1585 verbleef hij als balling te Leuven en te Luik. De bibliografen vermelden van hem een tiental publikaties, voor het merendeel devote traktaten in het Latijn of in het Nederlands. Van die publikaties werden er vijf door Christoffel Plantin gedrukt of uitgegeven.³ Eén daarvan verschilt totaal van de andere vier door omvang en inhoud, nl. de Evangelica Strena ad omnem studiosam iuventutem, praesertim Diesthensis gymnasii missa (1568), een Latijns gedichten bundeltje van amper 39 bladzijden.⁴

Dédié par Lumnius à J.A. Balenus, son condisciple à l'école d'Eschius, devenu directeur du gymnase de Diest, l'ouvrage met en poèmes les chapitres 1-10 et 24-28 de l'évangile selon Matthieu; y sont intercalées des exhortations en prose à l'adresse de la jeunesse.⁵

1 Zie F. Prims, Geschiedenis van Antwerpen, VIII Met Spanje (1555-1715), 3de boek: De geestelijke orde, Antwerpen 1943, p. 188-192.

2 Zie L.J.M. Philippen, De begijnhoven. Oorsprong, geschiedenis, inrichting, Antwerpen 1918, p. 2, 144, 150, 355; L. Moereels, ‘Lumnius (Van Lummen, de Lumnis; Jean-Frédéric)’, in Dictionnaire de spiritualité, 9, Parijs 1976, col. 1188-1191 (met bibliografische verwijzingen naar oudere literatuur).

3 Vermeld en beschreven in PP, p. 1462-1467, nrs. 1609-1613.

4 Zie PP, p. 1463-1464, nr. 1610.

5 L. Moereels, o.c., col. 1189.

[p. 440]

Deze omschrijving van de inhoud beantwoordt echter niet helemaal aan de werkelijkheid. Van bibliografisch standpunt uit is dan ook een rechtzetting nodig om eventuele misvattingen in de toekomst te voorkomen. Daarom deze korte mededeling.

In de opdracht van zijn boekje aan Joannes Andreas Balenus op 27 december 1567 (p. 3-4) zegt Lumnius dat hem onlangs de tekst van de Latijnse grammatica onder ogen kwam, die bij het onderricht te Diest werd gebruikt en die door Albertus Herlemannus voor publikatie bij Plantin persklaar was gemaakt.⁶ Dat bracht hem op de gedachte dat hij zelf misschien ook, ofschoon door zware zorgen in beslag genomen, iets zou kunnen presteren ten bate van die Diestse jeugd, waarmee hij zich door dierbare herinneringen verbonden wist. Voor een tiental jaren (dus ca. 1557) had hij van de hoofdstukken 1-10 en 24-28 uit het Mattheusevangelie een dichterlijke bewerking gemaakt. Zijn pastorale verplichtingen hadden hem nadien geen tijd meer gelaten voor een verdere voltooiing, en bovendien was zijn jeugdwerk, deels uit eigen onachtzaamheid, deels ten gevolge van de in 1566 losgebroken vernielingsfurie, verloren gegaan, op één zwaar gehavend blad na, dat hem toevallig was bewaard gebleven. Daarin had hij nu de inspiratie gevonden om opnieuw het Mattheusevangelie in Latijnse verzen om te dichten. In feite heeft hij zich echter beperkt tot die hoofdstukken ‘quae tenellis puerorum ingeniis magis convenire videbantur’, nl. de eerste vier en de laatste drie hoofdstukken. De bundel van 1568 bevat dus niet, zoals de boven aangehaalde beschrijving ten onrechte aangeeft, een dichterlijke bewerking van vijftien, maar slechts van zeven hoofdstukken (1-4 en 26-28). En alleen bij elk van de eerste vier vindt men een in kleiner letter bijgevoegde prozatekst, die zich vooral tot de leraars richt om hen erop attent te maken welke lessen daaruit kunnen worden opgediept voor de godsdienstige vorming van de hun toevertrouwde jeugd.⁷

Ook in zijn latere levensjaren heeft de herinnering aan zijn poëtisch jeugdwerk Lumnius blijkbaar op zeker ogenblik nogmaals geïnspireerd. In zijn tweede dichtbundel, die in 1600 verschijnt,⁸ ontmoet men op p. 31-62 opnieuw de Mattheusomdichting, maar ditmaal ‘octo capita complectens’:

6 Het gaat om PP, nr. 1310, p. 1102-1103.

7 Ook PP, p. 1463-1464 vermeldt, met verwijzing naar de opdracht, de omstandigheden die tot het opstellen van de dichtbundel hebben geleid, maar uit zijn besluit: ‘So finally he decided to rewrite them’ zou men kunnen verstaan dat het boekje de 15 hoofdstukken bevat.

8 Elegia de piaculis Adamiticis, hoc est, de culpa primi parentis, et de gratia nostri Salvatoris... Item... De vita, doctrina, et passione Christi, Heroicum Carmen: et aliud Elegiacum, De renovatione interioris hominis, een boekje van 72 bladzijden, verschenen te Antwerpen bij Daniël Vervliet (BT 6262).

[p. 441]

de zeven hoofdstukken van 1568 hebben er inderdaad met hoofdstuk 24 een uitbreiding gekregen.⁹ De bundel bevat verder, zoals de titel aangeeft, een breed uitgemeten elegia (met 50 strofen van zeven disticha) over Adams zondeval en Jezus' verlossingsgenade (p. 5-30)¹⁰ en een gedicht over de vernieuwing van de inwendige mens (p. 63-72).¹¹

Een oordeel over de letterkundige waarde van Lumnius' poëtische produktie laat ik graag aan meer bevoegden, maar met zijn twee (bescheiden) bundeltjes van 1568 en 1600 behoort hij in elk geval tot onze Neolatijnse dichters van de 16de eeuw.¹²

Prinsstraat 17

B-2000 Antwerpen

9 Zonder de prozateksten van 1568.

10 Deze elegia moet reeds vóór 1596 opgesteld zijn, want ze werd, blijkens de titel van de opdracht (p. 3-4), aan de Antwerpse bisschop Laevinus Torrentius nog tijdens zijn leven opgedragen. Torrentius overleed op 26 april 1595.

11 Wat dit thema betreft, vergelijke men met de titel van Lumnius' in 1589 bij Plantin verschenen boek: Van een gereformeert Christelijck leven te leyden... Inde welcke principalijck gheleert wort hoe een mensche Godts beelt, kennisse ende liefde in sijnen gheest vernieuwen... sal. Zie PP, p. 1466.

12 Zijn naam ontbreekt nog in de lijst bij A. Gerlo & H.D.L. Vervliet, Bibliographie de l'humanisme des Anciens Pays-Bas, Brussel 1972. Volledigheidshalve zij tenslotte ook gewezen op een kort gedicht van Lumnius: ‘extemporalis et brevis de praesenti calamitate elegia’, als appendix bij zijn in 1567 verschenen werk De extremo Dei iudicio et Indorum vocatione libri II, p. (270)-(271). Zie PP, p. 1462.

[p. 442]

Resume

Lumnius, curé du béguinage anversois dans la seconde moitié du 16me siècle, a publié plusieurs ouvrages qui lui assurent une place dans l'histoire de la spiritualité. Mais on connait de lui aussi deux petits recueils de poèmes religieux. Quant au premier, publié chez Plantin en 1568, les quelques lignes précédentes en précisent le contenu exact.