De Gulden Passer. Jaargang 66-67

[p. 45]

De Plantijnstudies van Max Rooses
Marc Somers

De jonge atheneumleraar Max Rooses (1839-1914) kon medio jaren 1860 niet vermoeden dat hij een decennium later aan het hoofd zou staan van een museum dat talloze unieke kunstschatten bewaart en tevens als archiefinstelling een goudmijn is voor wie de uitstraling bestudeert van het culturele leven te Antwerpen gedurende meer dan drie eeuwen.

Max Rooses werd in Antwerpen geboren uit weinigvermogende ouders, studeerde met een beurs van de Stad en met steun van pastoor P.J. Visschers (1804-1861) van de Sint-Andriesparochie. Hij vatte zijn humaniora aan bij de Paters Jezuïeten in het O.-L.-Vrouwcollege; hij werd er weggezonden wegens ‘flamingantische actie’; zijn middelbaar onderwijs voltooide hij aan het Koninklijk Atheneum van zijn geboortestad. Voor zijn hogere studies in de Letteren en Wijsbegeerte ging hij naar de Luikse Rijksuniversiteit.

Kort daarop volgde zijn benoeming aan het Atheneum van Namen. In 1866 werd hij, op eigen verzoek, overgeplaatst naar het Gentse Atheneum, aan de Ottogracht, waar hij tien jaar zou doceren.

Reeds in zijn humanioratijd was hij dus in contact gekomen met het ideeëngoed van de eerste generatie flaminganten, de ‘taalminnaren’. Zulks uitte zich in schoolopstellen die de moedertaal met veel romantische begeestering bezongen en in de stichting van een ‘Vlaamse Bond’, wat uiteraard indruiste tegen de schooldiscipline en allicht verklaard werd als een aanslag op het heersende francofone regime.

Door zijn atheneumleraar J.F.C. Verspreeuwen (1807-1860) kwam Rooses in voeling met de Vlaamse Beweging, wat tevens gebeurde door zijn relatie met de dichter Jan van Beers (1821-1888), die hem in 1861 vergezelde naar het internationale Kunstcongres in Antwerpen. Het milieu van Antwerpse literatoren bracht Rooses definitief in een flamingantische sfeer, die bepaald werd door een verering van het verleden, vooral van de moedertaal, en door een effectieve interesse voor de studie van de Middelnederlandse taalrijkdom. Er manifesteerde zich een politiek discussieforum over het af-

[p. 46]

dwingen van een taalwetgeving ten voordele van het Nederlands in België. De idee die dit alles schraagde was: een Vlaamse nationale overtuiging met aandacht voor eigenwaarde en zelfbewustzijn, vanuit een volksopvoedende ingesteldheid, uit te dragen onder het Vlaamse volk.

Max Rooses' eerste kritische werk verscheen in 1865, in zijn Naamse periode, Een drijtal verhandelingen over de geschiedenis der letterkunde (Antwerpen 1865), over Reinaert de Vos, Jacob van Maerlant en de volksliederen van de Middeleeuwen. Eigen creatief werk bracht hij met een novelle, enkele gedichten en met een fragmentarische vertaling van het Nibelungenlied, in het Nederduitsch Tijdschrift.¹ Spoedig ondervond hij dat het scheppend literair werk hem minder goed lag, zodat hij zijn aandacht bijna exclusief richtte op de literaire kritiek en de journalistiek.² Ook het zuiver historische werk genoot zijn aandacht; een biografische nota over de vader van de Vlaamse Beweging, Jan Frans Willems, dateert uit 1874.

De kunstgeschiedenis kwam in de Gentse periode niet aan bod, tenminste niet als men zich baseert op de bibliografie van Rooses door Emmanuel de Bom en Hendrik Pottmeyer,³ die ook voor de Plantijnstudies een gedegen informatiebron blijft.

Sedert 1874 was Rooses' aandacht door de Gentse bibliothecaris Ferdinand van der Haeghen (1830-1913) gevestigd op de figuur van de aartsdrukker Christoffel Plantijn en de Officina Plantiniana, die toen enige jaren het drukken had stopgezet. In dat jaar wijdde Rooses een correspondentie in de Nieuwe Rotterdamsche Courant aan het huis van Plantijn, waarbij hij al een summier overzicht gaf van de kunstschatten en de archivalia.⁴ De onderhandelingen waren dan pas van start gegaan tussen de Stad Antwerpen en jonker Edward Moretus, die in 1876 zouden worden afgesloten met de aankoop van het huis en de Plantijnse werkplaatsen door de Stad. Ferdi-

1 M. Rooses, ‘Der Nevelingen nood’, Nederduitsch Tijdschrift, 1866, dl. II, p. 94-112; 1867, dl. I, p. 31-47.

2 Aan het dagblad Het Vaderland (Den Haag) werkte hij vanaf 1869 enkele jaren mee als correspondent. Aan de Nieuwe Rotterdamsche Courant was hij vanaf 1870 tot 1905 verbonden als Antwerps medewerker.

3 ‘Bibliographie van Max Rooses’, Het Boek, 1915, p. 1-4; 97-112; 194.

4 ‘Het Huis Plantijn-Moretus’, N.R.C., 24 aug. 1874. (Ex. in Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen (AMVC), R 704/K, Knipselboeken van Max Rooses, dl. I).

[p. 47]

nand van der Haeghen was als vermaard specialist aangezocht om bij de besprekingen te adviseren.

Max Rooses was niet alleen als actief deelnemer aan het Gentse culturele leven in contact gekomen met Van der Haeghen, maar ook omdat hij een trouw bezoeker was aan de Gentse bibliotheek, gelegen vlak naast het Atheneum. Het relaas van Van der Haeghens bezoek aan het Plantijns huis werd in vakkringen als opzienbarend ervaren.⁵ In de titel ervan gebruikte de verslaggever al de term ‘museum’, hierbij alluderend op de intentie van de Stad Antwerpen.

Het was ongetwijfeld Van der Haeghen die Rooses op het pad zette naar de studie van het oude boekbedrijf en Christoffel Plantijn. In dit verband schreef L. Voet: ‘Mischien dacht Van der Haeghen reeds aan een conservatorschap voor zijn jonge vriend toen hij deze aanspoorde over Plantin te werken; misschien heeft aan Max Rooses zelf iets dergelijks voorgezweefd toen hij zich begon te verdiepen in Plantins leven’.⁶ Hoe het ook zij, gestimuleerd door Van der Haeghen antwoordde Rooses op een prijsvraag uitgeschreven - wellicht op initiatief van Van der Haeghen - door de Klasse van Fraaie Letteren van de Koninklijke Academie van België.

In 1912 herinnerde Max Rooses zich het volgende: ‘Mijn eerste boek in Antwerpen's dienst geschreven was mijn werk over Plantijn, naar zijn archief en naar de verzamelingen van zijn huis, naar het leven mag ik het wel heeten. Ik kende den man van hooren zeggen, ik had zelf zijn levensbericht geschreven vóór ik benoemd was’.⁷

Begin 1876 kwam het dossier Plantijn ook voor Rooses in een stroomversnelling: op 20 april werd het Plantijnse huis overgedragen aan de Stad Antwerpen; op 10 mei werd Rooses' verhandeling Plantijn en de Plantijnsche drukkerij⁸ bekroond door de Academie van België. Inmiddels had hij zich kandidaat gesteld voor het conservatorsambt in het nieuwe museum. Rooses, die zich de afgelopen jaren te Gent in liberale richting had geprofileerd, kon te Antwerpen o.m. rekenen op de steun van Jan van Beers, wiens aanbeveling burgemeester Leopold de Wael voor zijn kandidatuur won en met-

5 F. van der Haeghen, Musée Plantin à Anvers. Notice sur la bibliothèque plantinienne, Gent 1875, 38 p.

6 L. Voet, ‘Bij een verjaardag. Max Rooses. 1839-1914’, Antwerpen, 10, 1964, nr. 2 (juli), p. 77.

7 ‘Antwoord van Dr. Max Rooses op de redevoering van den heer Burgemeester, op het Stadhuis’, in Huldebetoon aan Dr. Max Rooses, Antwerpen 1912, p. 5.

8 Verschenen in 1877 als uittreksel uit dl. XXVII van de Bekroonde Memoriën en andere Gedenkschriften van de Kon. Academie; tevens als overdruk verspreid door F. Hayez, drukker van de Academie. Een deel van de oplage draagt het impressum ‘Gent, Boekhandel Ad. Hoste, 1877’. In deze laatste edities werd een opdracht opgenomen van de schrijver aan Charles Ruelens (1820-1890), de eminente Rubenskenner, met wie Rooses de correspondentie van de schilder zou uitgeven. In de opdracht, gedateerd 5 januari 1877, vermeldt Rooses dat hij zich hoofdzakelijk baseerde op Ch. Ruelens en A. de Backer, Annales Plantiniennes. Première partie. Christophe Plantin (1555-1589), Brussel 1865.
Rooses ontving van de Academie de Prijs Stassart, waaraan een bedrag van 600 fr. was verbonden. Hij had het werk ingestuurd onder de kenspreuk Labore. Brief van J. Liagre, secretaris van de Academie, aan M. Rooses, Brussel, 8 mei 1876. (AMVC, R 704/B).

[p. 48]

een mee de doorslag gaf bij de benoeming op 8 juli 1876.

De bekroonde verhandeling, die ten grondslag lag aan zijn latere Plantijnstudies, werd door uitgeverij Buschmann in 1892 in een tweede bijgewerkte en geïllustreerde uitgave voor het grote publiek verspreid.

Rooses' monografie was een eerste synthese op een ogenblik dat de historische literatuur over Plantijn en zijn Officina nog weinig omvangrijk was, juist omdat het archief slechts voor enkele intimi van de familie Moretus toegankelijk was en zich in ongeordende toestand bevond. Behalve het verslag van Van der Haeghen en het werk van Charles Ruelens kon de historicus zich vóór 1876 baseren op o.m. bijdragen van Felix van Hulst,⁹ J.H. Halbertsma,¹⁰ P.A. Tiele,¹¹ J.B. van der Straelen¹² en M. Gachard.¹³ Vlak voor de opening van het museum publiceerde Léon Degeorge in 1877 een Franstalig boek over het gebouw, dat een jaar later opnieuw verscheen in een aangevulde uitgave met een bibliografie van Plantijnse drukken van 1555 tot 1589.¹⁴

9 Christophe Plantin (Luik 1846, 2de druk, 32 p.) Overdruk uit: Revue de Liège, 4, 1845, p. 269-290.

10 ‘Kiliaen en zijn meester Plantijn’, in Handelingen van het 7de Nederlands Taal- en Letterkundig Congres, 1862, p. 225-251.

11 ‘Christophe Plantin et le sectaire mystique Henrik Niclaes’, Le Bibliophile Belge, 3, 1868, p. 121-138.

12 Geslagt-lyste der nakomelingen van den vermaerden Christoffel Plantin, [...] uitgegeven door P.-Th. Moons - van der Straelen, Antwerpen 1858.

13 ‘Particularités inédites sur Christophe Plantin et sur l'impression de la Bible polyglotte’, Bulletins de l'Académie Royale de Belgique, 19, 1852, 3de afl. p. 380-398.

14 La maison Plantin à Anvers. Monographie complète de cette imprimerie célèbre aux XVIe et XVIIe siècles, Brussel 1877; 1878, 2de druk; 1886, 3de druk.

[p. 49]

Max Rooses werkte in de planning en uitvoering van zijn wetenschappelijke arbeid niet improvisatorisch. Van bij de aanvang van zijn conservatorsambt stond hem duidelijk voor ogen hoe zijn levenswerk in het Plantijnse huis zou verlopen. Een wetenschappelijk verantwoorde biografie van Plantijn en zijn opvolgers, en een grondige beschrijving van het gebouw met zijn artistieke en archivalische inhoud dienden tot stand te komen. Daarenboven was een bronnenpublikatie over Plantijn, i.c. zijn correspondentie, aangewezen.¹⁵

Na zijn beknopte monografie uit 1876-77 ging hij aan de slag voor een diepgaande Plantijnbiografie, bedoeld voor de professioneel geïnteresseerden en de kunstliefhebbers. Christophe Plantin. Imprimeur anversois (445 p.) verscheen bij Jos Maes te Antwerpen in 1882-83, in een oplage van 1.000 exemplaren. De prijs bedroeg 100 fr. Het contract met zijn uitgever stelde Rooses in de mogelijkheid het werk vijf jaar na het verschijnen te publiceren in een kleiner formaat, zonder illustraties en bij een andere uitgever.¹⁶ Hij droeg het boek op aan burgemeester Leopold de Wael, ‘l'ami éclairé des arts et des lettres qui contribua le plus efficacement à la création du Musée Plantin-Moretus’. In een persoonlijke brief aan De Wael noemde Rooses het bij het aanbieden van de eerste vier afleveringen ‘het eerste boek van eenig belang dat zijn ontstaan te danken heeft aan het Museum Plantin Moretus’ en waarbij de ‘uitgever heeft getracht het waardig te maken van den man waarover het handelt’.¹⁷ Emmanuel de Bom beschouwde het als ‘het eerste, zwaarwichtige en epoque makend resultaat van zijn onverdroten arbeid’.¹⁸ Voor historicus Paul Fredericq was het ‘een prachtwerk met heerlijke platen versierd, die uit houtgravuren en etsen van het Museum zelf bestonden. (...) In betrekkelijk korten tijd was het werk uitverkocht; maar de hooge prijs van 't folio-boekdeel maakte, dat het meer bij de liefhebbers van groote plaatwerken dan bij de geleerden bekend en naar waarde geschat werd’.¹⁹

15 Correspondance de Christophe Plantin, uitgegeven door Max. Rooses, dl. I, 1883; dl. II, 1885; dl. III, 1911. Dln. IV-IX werden bezorgd door Jan Denuce. (Publikaties van de Vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen, nrs. 12, 15, 26, 29-34).

16 Contract in AMVC, R 704/B.

17 Ontwerp van brief in AMVC, R 704/B, s.d. (1882).

18 E. de Bom, ‘Max Rooses. In memoriam (10 Februari 1839 - 15 Juli 1914)’, Het Boek; 1915, p. 187.

19 P. Fredericq, ‘In memoriam Max Rooses (1839-1914)’, Elseviers Geïllustreerd Maandschrift, 1914, p. 209.

[p. 50]

In 16 hoofdstukken schetste Rooses de biografie van de drukker, uitgever en boekhandelaar, met bijzondere aandacht voor de boekproduktie en voor de intelligentsia die Plantijn omringden. Rooses heeft tot in 1897 gewacht om bij dezelfde uitgever een minder luxueuze editie op de markt te brengen. De oplage bedroeg 600 exemplaren; het boek bracht de schrijver 1.000 fr. honorarium op. Een nieuwe uitgave mocht niet verschijnen alvorens de recente was uitgeput.

Vanzelfsprekend behoefde het nieuwe museum een catalogus. In 1881 kwam bij drukker-uitgever J.E. Buschmann te Antwerpen de eerste druk van de pers van de Catalogue du Musée Plantin-Moretus, waarvan in de Revue Artistique van 1878-79 al een aanzet was verschenen.²⁰ Tijdens Rooses' leven verschenen in totaal 6 edities van de Franstalige versie.²¹ Een Engelse uitgave verscheen voor het eerst in 1894, gebaseerd op de 4de Franse editie.²² Een Nederlandstalige uitgave van Rooses' catalogus werd pas in 1909 gedrukt; het betrof een vertaling van de 6de Franse uitgave.²³

Zonder exhaustief te zijn in het opsommen van de tijdschriftartikels over Plantijn en het Museum Plantin-Moretus verdienen een viertal monografieën onze aandacht, alvorens we Max Rooses aan het eind van zijn loopbaan de kroon op het werk zien zetten.

In 1890 organiseerde Rooses in zijn Museum de Boekwezendag, die specialisten in de geschiedenis van het boek en bibliothecarissen uit verscheidene Europese landen naar Antwerpen voerden. Door contacten met zijn Portugese collega van de Nationale Bibliotheek van Lissabon kon hij daar in een fraaie editie de verzen van Plantijn gebundeld laten verschijnen.²⁴

20 M. Rooses, ‘Le Musée Plantin-Moretus, description sommaire des bâtiments et des collections’, La Revue Artistique, I, (1878-1879), p. 1-4, 19-24, 39-42, 59-63, 83-87, 107-112, 131-137; tevens als overdruk verspreid (Antwerpen 1878, 43 p.). Cfr. ook: M. Rooses, ‘Les nouvelles salles du Musée Plantin-Moretus’; La Revue Artistique, 2, 1880, p. 263-269; 281-286; 297-303.

21 2de druk, 1883; 3de, 1887; 4de, 1893; 5de, 1902; 6de, 1908; 7de, 1920; 8ste, 1922; 9de, 1928.

22 2de Engelse uitgave in 1909; 3de, 1921; 4de, 1924, bijgewerkt door Maurits Sabbe.

23 Er bestond immers al sedert 1882 een Nederlandstalige catalogus door Emmanuel Rosseels, administrateur van het Museum. Hij publiceerde tevens Het huis van Christoffel Plantijn (Antwerpen, Jos Maes, 1886, 160 p.). 2de Nederlandse uitgave, 1915; 3de, 1927, bijgewerkt door Maurits Sabbe. Een Duitse uitgave verscheen na Rooses' dood, in 1930, bezorgd door M. Sabbe.

24 Chr. Plantin, Les rimes de C. Plantin, publiées par M. Rooses. Lisbonne, Imprimerie nationale, 1890.

[p. 51]

Onder de titel Le Musée Plantin-Moretus à Anvers. Texte par M. Max Rooses. Eaux-fortes et dessins par M.B. Kriéger (16 p.) bezorgde Rooses in 1894 bij de Brusselse uitgever Lyon-Claesen een bijzonder fraai foliowerk met 8 originele etsen.

In 1901 en 1905 zagen twee iconografisch en kunsthistorisch waardevolle publikaties het licht, resp. Titels en portretten gesneden naar P.P. Rubens voor de Plantijnsche drukkerij²⁵ en Proeven der lettersoorten gebruikt in de Plantijnsche drukkerij.²⁶

Voor de steeds methodisch werkende Rooses lag het voor de hand een alomvattende synthese te schrijven van zijn Plantijnstudies, verschenen in boekvorm en in tijdschriften. Een gelijkaardig opzet had hij toch verwezenlijkt met zijn monumentale Rubensbiografie uit 1903. Zo zou hij nog voor zijn pensionering dit studieterrein kunnen afsluiten met een standaardwerk.

Op 26 mei 1911 stuurde de te Antwerpen werkende Italiaanse uitgever G. Zazzarini, die vooral Franse kunstboeken verspreidde, een brief aan Rooses om hem een onderhoud te vragen. Zazzarini wilde Rooses polsen over de uitgave van een boek over het Museum. Schepen van Schone Kunsten Frans van Kuyck (1852-1915), een intimus van Rooses, had al met de conservator over dit voornemen gesproken.

De onderhandelingen werden op 18 januari 1912 met een contract afgesloten.²⁷ Materiaal mocht worden geput uit het oude Christophe Plantin. Imprimeur anversois (1882-83; 2de druk 1897). Rooses moest zijn tekst inleveren tegen eind 1912; zijn honorarium bedroeg 3.000 fr. Een extrahonorarium zou worden toegekend bij het eventueel verschijnen van een Nederlandse uitgave, waartoe echter uitsluitend door de uitgever kon worden besloten.²⁸

De tekst van de 16 hoofdstukken uit het werk van 1882-83 diende bijge-

25 Titels en portretten (...). Met tekst door M. Rooses. Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel - Titres et portraits gravés d'après P.P. Rubens pour l'imprimerie plantinienne. Avec texte par M. Rooses, Anvers, La librairie néerlandaise. (Museum Plantin-Moretus. Uitgave nr. 7).

26 Index characterum architypographiae Plantinianae - Proeven der lettersoorten (...) - Specimen des caractères employés dans l'imprimerie plantinienne. Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel - Anvers, La librairie néerlandaise. (Museum Plantin-Moretus. Uitgave nr. 16).

27 Contract in AMVC, R 704/B.

28 Brief van G. Zazzarini aan Rooses, 20 jan. 1912. AMVC, R 704/B.

[p. 52]

werkt, wat meteen het eerste en grootste deel (ongeveer tweederde) van het nieuwe boek vormde. Het is duidelijk dat de schrijver in het nakomen van zijn verplichtingen enige ruimte kreeg van de uitgever. In de zomer van 1913 was hij al een eind gevorderd. Vanuit zijn vakantieverblijf in Duitsland schreef hij aan Doka van Rijswijck, dochter van zijn betreurde vriend, burgemeester Jan van Rijswijck (1853-1906): ‘Alleen blijft mij nog een derde deel van mijn Histoire du Musée Plantin-Moretus af te werken. Ik denk dat mij dit zal nemen tot Paschen en dan ben ik vrij en geef ik mijn ontslag om te gaan reizen als ik er nog de kracht toe heb. Het is toch niet te voorzien dat ik de eene of andere mijn ga opzoeken of ontginnen om de handen vol te krijgen.’²⁹ De vertraging is grotendeels toe te schrijven aan de twee andere projecten die hij toen had voltooid: zijn Flandre, in de reeks Ars Una-Species Mille. Histoire générale de l'art, dat in 1913 gepubliceerd werd door Hachette te Parijs. Het was een synthesewerk over de Vlaamse schilderkunst en werd in verscheidene talen verspreid. En daarnaast was er het tweedelige Vlaanderen door de eeuwen heen (1912-1913), waarvan hij de hoofdredactie waarnam en een tiental medewerkers rond zich schaarde.

Op 12 februari 1914 meldde hij aan Doka van Rijswijck: ‘Ik heb ja in de laatste 12 maanden duchtig gewerkt en heb mijne taak volkomen afgedaan. M'n groot werk over het Museum Plantin-Moretus is voltooid.’³⁰ Voor rekening van Zazzarini werd in juli 1914 bij Buschmann gedrukt: Le Musée Plantin Moretus. Contenant la vie et l'oeuvre de Christophe Plantin et de ses successeurs les Moretus ainsi que la description du musée et des collections qu'il renferme (411 p.).

Wanneer het boek nog maar nauwelijks in druk was overleed Max Rooses na een korte ziekte op 15 juli 1914; op 4 augustus brak de eerste wereldoorlog uit. Bij een bombardement werd de omgeving van de Antwerpse Schoenmarkt, waar Zazzarini gevestigd was, zwaar getroffen. Een grote boekenvoorraad, inclusief een deel van de oplage van Max Rooses' boek, ging in vlammen op. De verkoop van de resterende exemplaren schijnt eerst in 1916 op gang te zijn gekomen.³¹

De oplage bedroeg 500 stuks, waarvan 50 in een luxe-uitvoering van de gravures op oud papier. Vijf luxe-exemplaren werden gemerkt van A tot E.

29 Brief van 8 aug. 1913. AMVC, R 704/B. Dat dit laatste geen loze uitlating was bewijst de brief van de Parijse uitgeverij Hachette aan Rooses van 5 dec. 1913. Rooses had blijkbaar gevraagd of er belangstelling was om een boek van hem over Pieter Bruegel uit te geven. Hachette verwees naar uitgeverij G. van Oest in Brussel. (AMVC, R 704/B).

30 AMVC, R 704/B.

31 Een exemplaar in de Antwerpse Stadsbibliotheek werd op 1 sept. 1916 in de verzamelingen opgenomen. Men kon ook een speciale band bestellen voor 50 fr., zoals een circulaire van 21 nov. 1916 aankondigde. De prijs van het boek was in 1916 350 fr.

[p. 53]

De uitvoering is van een voor die tijd in Vlaanderen ongeziene pracht. De sierletters, illustraties, koper- en houtplaten werden zoveel als mogelijk afgedrukt met de originelen uit de Plantijnse werkplaatsen. Speciaal voor dit boek had Walter Vaes een reeks tekeningen van de tentoonstellingszalen van het Museum gemaakt, die in reproduktie werden opgenomen.

Aan de basis lagen dus de 16 hoofdstukken van de oude Plantijnbiografie. De auteur voegde vijf hoofdstukken over de Moretussen toe en twee over het Museum.

Hiermee bereikte de Plantijnstudie van Max Rooses zijn hoogtepunt. De als het ware planmatig afgehandelde lijst met wetenschappelijke opgaven werd nagenoeg volledig gerealiseerd. Men moet bovendien voor ogen houden dat Rooses op het vlak van de Rubensvorsing een zo mogelijk nog grotere staat van dienst kon voorleggen, dat hij tot in de jaren 1890, toen hij werd overschaduwd door de Van Nu en Straksers, dé leidende literaire criticus in Vlaanderen was, dat hij in de liberale partij van Antwerpen, en meer bepaald in de flamingantische vleugel ervan, een man van groot gezag was. De verwezenlijking van zulk programma is uitsluitend mogelijk geweest door een onafgebroken leven van studie. De vrijzinnige rationalist Rooses leunde in zijn literair-theoretische kritiek sterk aan bij de positivistische Franse school van Taine. Typisch Vlaams bij hem was de nadruk op het nationale element in kunst en letteren, wat de voedingsbodem vormde van zijn flamingantisch engagement, dat hem rond de eeuwwisseling tot een algemeen erkend leiderschap van de cultuurflaminganten bracht.

De Plantijnstudie heeft sedert 1914 uiteraard heel wat weg afgelegd, maar de fundamenten werden reeds vóór de Eerste Wereldoorlog gelegd. De klassieke schrijfstijl van Rooses maakt dat veel van zijn historisch werk, al kan het op details worden aangevochten, alvast de esthetisch-kritische toets van de essayistisch ingestelde lezer kan doorstaan.

Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven

Minderbroedersstraat 22

B-2000 Antwerpen