De Gulden Passer. Jaargang 56

[p. 4]

Feestrede bij de herdenking van het honderdjarig bestaan van de ‘Vereeniging der Antwerpsche bibliophielen’
door Dr. G. Schmook

Lectori Salutem,

De tijden lijken voorbij toen de bibliofilie werd ondergaan als een belijdenis, waarbij geest en handen als het ware gevoed werden door een deontologie, die als hoofdprincipe erkende de eerbied voor wie de overwinning hebben helpen behalen op de dood: de uitvinders van het schrift, de bereiders van de tekstdragers: de papiermakers; de vermenigvuldigers van het geschrevene door middel van de gegoten letter; de keurders van de schrijfstof: de inktfabrikanten; de artiesten-illumineerders en illustratoren; de beveiligers van de leesustensielen: de boekbinders. Allen samen over de wereld verspreid, door de eeuwen heen door één hoog doel vereend. Een gemeenschap geduldige ‘werkers’, die wij hier door onze aanwezigheid vereerd wensen te weten, zeker nu de bange mensheid periodes van leed, van vernieling, van verdelgingszin ondergaat in weerwil van luidop en massaal beklemtoonde, permanent wijd-uitgedragen naastenliefde. Onder de dramatische tegenstellingen van de laat-XXste eeuw door betuigen wij, ‘Antwerpsche bibliophielen’, als een beperkt gezelschap, onze wil om te blijven bestaan, zoals onze voorgangers het door hun initiatief ongetwijfeld beoogd hebben. Mogelijk hebben gunstige omstandigheden te Antwerpen, beter dan elders, de kans op alvast een honderdjarig bestaan bevorderd. Er was vooreerst de fortuinlijke

[p. 5]

inbreng van het vierhonderd jaar oud geworden teer bewaarde Huis, het haast ongeschonden patrimonium Plantin-Moerentorf met de archivalistische, sociaal-ekonomische, bedrijfsarcheologische en ook artistieke inhoud van onberekenbare betekenis; er was de gelukkige opdracht door de Antwerpse magistraat van een vastberaden, helderziend geleerde als Max Rooses, die op slag de kulturele rijkdom bevroedde van het bezit dat hij te bewaren en te verwerken kreeg; er was de geneigdheid van de na 1863 en 1872 herboren Stad Antwerpen om de eigen historische accenten bevestigd te zien worden door de funktionarissen in het licht van de monumenten die deze te leiden zouden krijgen. Zo werden aangesteld: Jan Denucé, Maurits Sabbe, Herman Bouchery, Ary Delen, Frank Van den Wijngaert, Leon Voet. Zij allen toch, en elk van hen naar eigen aanleg en karakter, voelden zich verstrengeld met geest, werkterrein en belangen van het Huis dat in de wereld van de typografie met de grootste namen wedijverde: Manutius, Frobenius, Elzevier, etc.

De dagelijkse omgang in geschrifte en in druk met de geleerden die voorheen in zakelijke betrekking stonden met de soliede hanteerders van ‘de gulden passer’, werktuig voor de beheersing van de ‘gulden snede’ en dan ook attribuut voor de hele onderneming, deze omgang gaf van Rooses tot Voet de zorg in om meer dan affectief of symbolisch de geest levend te houden en uit te dragen van de ‘Plantijnse werkstede’. De stichting in 1877 van de ‘Antwerpsche bibliophielen’ door Max Rooses en Pieter Génard, stadsarchivaris, werd tot stimulans. Het spijtige mislukken van de te Gent door J.J. Heremans gestichte ‘Vlaemsche bibliophielen’ als gevolg van een tekort aan belangstelling in een nog niet sterk gemotiveerde gemeenschap werd aldus goedgemaakt.

Ter gelegenheid van de huidige honderdjarige herdenking zal Dr. Leon Voet de peripetieën schetsen die het bestaan van de ‘Vereniging’ hebben gekenmerkt en langs welke wegen het vakorgaan De Gulden Passer, zijn punten zeer merkbaar heeft ingesteld. Deze tekst zal als ‘ouverture’ gelden voor de eerstvolgende jaargang.

In 1972 konden wij, als Vereniging, de vijftigste verjaring in herinnering brengen van de verschijning van het eerste nummer van De Gulden Passer. Sedertdien kon het tijdschrift naar beproefde

[p. 6]

typografische normen op papier-met-weerstand verspreid blijven. Het is thans de enige vakperiodiek gebleven met het Nederlands als voertaal, zij het dan dat zijn teksten in deze taal gesteld een samenvatting in het Frans of in het Engels meekrijgen, terwijl noch Duits, noch Engels, noch Frans, noch Italiaans, noch Spaans geweerd worden; een Nederlandse korte inhoud vergezelt evenwel deze teksten; zoals de traditie vereist worden zij overvloedig en kwalitatief fijn geïllustreerd.

Mocht het Plantijnse Huis als intense groeipool door de jaren heen een rijke conservatorskroon krijgen, de ‘Antwerpsche bibliophielen’, met hun wel verdunde maar statig gebleven ‘Gulden Passer’, boften gedurende een halve eeuw en dit dwars door de zware beproevingen van twee wereldoorlogen heen, onder het herdersschap van wijze, voorzichtige kuratoren als Lode Baekelmans, Vlaams prozaïst en directeur van de Stedelijke bibliotheken, en René de Bock, verlicht bankdirecteur.

Het redacteurschap van het uitermate gespecialiseerde tijdschrift, met de symbolische benaming van het Huis, was na de dood van de stichter van de periodiek, Maurits Sabbe, zachtzinnig Vlaams germanist en historicus en monkelend grootnederlands romancier, toevertrouwd geworden aan Amedée Dermul, bibliothecaris-scheepvaartdeskundige-astronoom, en vervolgens aan Herman Bouchery, fijnzinnig classicus, pianist en speurder naar de grondbeginselen en adepten van het ‘Huis der Liefde’, het gewetensprobleem ten tijde van de XVII Provinciën. Historicus Leon Voet, gelauwerd auteur van Antwerpens gouden eeuw, houdt sedert 1950 stevig de leidsels in handen: zijn nauwe ‘betrekkingen’ op het universele vlak met bibliofielen, specialisten uit de drukkerswereld, cartografen en lexicografen, enz. waarborgen hem en zijn collega's van de Raad van Beheer, gelukkig, een nog vruchtbare oogst zij het op thans al te spaarzame bewerkte velden.

Wij hopen onder het geleide van de ‘Antwerpsche bibliophielen’ door gestage aandacht en inzet van onze wil De Gulden Passer zeker thans, levend te midden van het wegwerpuniversum, zijn papierkwaliteit en zijn typografische keurigheid, zijn illustratieve netheid gewaarborgd te weten onder de glimlach van wijlen al de getuigen die in deze gedenkzuil met recht en ere vermeld staan.

[p. 7]

Wij besluiten de huidige hulde aan onze voorgangers met een positieve blik op de onmiddellijke en verre toekomst, liever dan te jammeren over gebrek aan financiële middelen en de onvastheid van een zo noodzakelijk stimulerend ledenaantal. Wij betuigen onze erkentelijke dank aan allen die als officiële of als privé persoon het voortbestaan van de ‘Antwerpsche bibliophielen’ en hun Gulden Passer hebben mogelijk gemaakt en zullen willen blijven waarborgen.