De Gulden Passer. Jaargang 50

[p. 11]

Jan van Hilten en andere onbekende Brugse drukkers uit de XV^e en de eerste helft van de XVI^e eeuw
door A. Schouteet
(Brugge)

Niet van al onze vroegste drukkers zijn produkten bewaard gebleven, evenmin als er van onze eerste schilders panelen of andere gewrochten tot ons zijn gekomen. Dit wordt overigens bewezen door het geringe aantal incunabelen en postincunabelen waarover wij thans beschikken. En evenals de wetenschap erbij gebaat is de namen van de primitieve schilders te kennen, liefst met een getrouw overzicht van hun leven en hun werk, zelfs al zijn geen van hun gewrochten overgebleven, evenzo is de kennis van het leven en de bedrijvigheid van de eerste drukkers, al zijn geen van hun drukwerken bekend, van belang voor de geschiedenis van de typografie.

Jan van Hilten is een Brugse drukker uit de incunabelperiode, van wie noch levensbijzonderheden noch werk totnogtoe waren bekend, en die derhalve in de annalen van de geschiedenis der typografie een onbekende bleef.

Zijn vader, Jan van Hilten senior, was samen met zijn oom, Pieter van Hilten, op 20 juli 1467 als vrijmeester zadelmaker in het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers te Brugge opgenomen. Beiden waren vrijmeesterszoons, zodat ook hun vader vrijmeester in dit ambacht moet geweest zijn. Van zijn opname in het ambacht af bekleedde Jan van Hilten senior geregeld bestuursfuncties en hij overleed, blijkbaar te Brugge, omstreeks

[p. 12]

1487¹. Zijn echtgenote, Johanna Goudier, was toen al enkele tijd gestorven.

Al vroeg was Jan van Hilten senior begonnen met het leiden van ‘een sober ende quaet regement’, dat naar het einde van zijn leven toe en zeker na het afsterven van zijn echtgenote nog verergerde. In 1485 lag hij wegens schuld in de stedelijke gevangenis opgesloten. Hij stamde nochtans uit een goede burgersfamilie en ook zijn vrouw was van goeden huize. Naar aanleiding van zijn huwelijk had zijn schoonvader, Jan Goudier, hem een aanzienlijk bedrag als huwelijksgift toegezegd, doch omwille van zijn slecht gedrag had Jan Goudier tot in 1485 nagelaten de toegezegde huwelijksgift volledig uit te keren en bleef er toen nog achttien pond groot te betalen. Het achterstallige bedrag zou nooit aan Jan van Hilten ter hand gesteld worden; het zou rechtstreeks gegeven worden aan de drie kinderen van Jan van Hilten senior: Jan, Christine en Margriet. Bij zijn afsterven legateerde Jan Goudier daarenboven nog een bedrag van vijftien pond groot aan deze kinderen, en gezien deze toen nog minderjarig waren, werd de zorg over hun aldus verkregen bezit aan hun voogden, de mutsenmaker Maarten de Langhe en de schilder Laurens van Galdere, toevertrouwd².

Reeds in 1496 wordt Jan van Hilten junior uitdrukkelijk als drukker in de documenten vermeld. Hij was toen al meerderjarig, blijkbaar door het aangaan van een huwelijk. Op 3 november van hetzelfde jaar werd hij aangesteld tot voogd over zijn zuster Margriet, die nog minderjarig was, in vervanging van Laurens van Galdere die de stad Brugge was ontvlucht³. Met Sint-Lucasdag, 18 oktober 1499, liet hij zich inschrijven als lid van het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers in de hoedanigheid van

1 Mattheus Van Hilten en Willem van Hilten, beiden van vóór 1454 lid van het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers en zadelmakers van beroep, die waarschijnlijk in de jaren 1460 zijn overleden, kunnen de vader van Jan en Pieter van Hilten geweest zijn. Vgl. C. Vanden Haute, La corporation des peintres de Bruges, Brugge-Kortrijk, z.j. [1913], blz. 196 b, 218 b. - Over Pieter van Hilten, zie: a.w., blz. 10 b, 15 b, 21 a. 23 a, 187 b. - Over Jan van Hilten, zie: a.w., blz. 10 b, 12 b, 17 b, 24 a, 31 b, 32 b, 34 a, 35 b, 36 a, 198 a.

2 Zie Bijlage I.

3 Zie Bijlage II.

[p. 13]

‘meester-prentere’⁴. Bij zijn opname in dit ambacht mocht hij bepaalde voorrechten laten gelden vermits hij een vrijmeesterszoon was.

Waren de meester-drukkers later verplicht toe te treden tot het gilde van de librariërs, dat de HH. Johannes en Lucas, evangelisten, als schutspatronen vereerde en de boekschrijvers of kalligrafen, de miniaturisten, de boekverkopers, de boekbinders, van omstreeks 1557 af ook de schoolmeesters omvatte, in de tijd van Jan van Hilten was dit nog niet het geval. Aan het optreden als meester-drukker te Brugge waren toen nog geen corporatieve verplichtingen gesteld; ze mochten hun bedrijvigheid uitoefenen zonder bij enig gilde of ambacht aangesloten te zijn. Het tijdstip waarop de drukkers verplicht werden tot het librariërsgilde toe te treden, is niet gekend⁵. Dat neemt niet weg, dat het merendeel van de drukkers al vroeg aansluiting zocht ofwel bij het gilde van de librariërs ofwel bij het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers. Jan van Hilten is overigens geen alleenstaande geval. Ook Jan de Handzettere, die in september 1458 tot het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers was toegetreden en tot zijn afsterven omstreeks 1488 lid van dit ambacht bleef, was een ‘prentere’⁶.

In eigen naam en als voogd over zijn zuster Margriet treedt Jan van Hilten junior nog op in een geschil met zijn andere zuster Christine over financiële aangelegenheden. Dit geschil werd op 2 december 1501 ten overstaan van schepenen van Brugge geregeld⁷.

Jan van Hilten overleed omstreeks 1518 en staat als lid van de beeldenmakers en de zadelmakers in het dodenregister van dit ambacht ingeschreven⁸.

4 Vgl. C. Vanden Haute, a.w., bl. 47 b.

5 Vgl. A. Schouteet, Inventaris van het archief van het voormalige gild van de librariërs en van de vereniging van schoolmeesters te Brugge, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis ‘Société d'Emulation’ te Brugge, dl. C, 1963, blz. 226 e.v.

6 Vgl. C. Vanden Haute, a.w., bl. 5 b: 1458 of 1459. Meesters binnen denselven jare: ‘Jan de Hanssittere, ontfaen in Pietmaent, was ontfaen als prentere’, en blz. 198 a: ‘Jan de Handsettere, de prentere’.

7 Zie Bijlage III.

8 Vgl. C. Vanden Haute, a.w., bl. 200 a: ‘Jan van Hilte, prentere’.

[p. 14]

Alles samengenomen hebben we Jan van Hilten junior als zelfstandig persoon viermaal in de documenten aangetroffen: in 1496 naar aanleiding van zijn aanstelling tot voogd over zijn zuster Margriet, in 1499 in verband met zijn opname in het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers, in 1501 bij de regeling van het geschil met zijn zuster Christine, en omstreeks 1518 naar aanleiding van zijn overlijden. In deze vier gevallen wordt Jan van Hilten telkens uitdrukkelijk als meester-drukker gekwalificeerd. Het staat dan ook bepaald vast dat hij als meester-drukker te Brugge bedrijvig is geweest en dit van minstens 1499 af tot circa 1518.

Dat met ‘prentere’ wel degelijk ‘drukker’ zal bedoeld geweest zijn, laat o.i. geen twijfel over. Daarentegen is de aard van het drukwerk, dat door Jan van Hilten en door Jan de Handzettere werd voortgebracht, niet te bepalen. Het kan evengoed drukwerk in de echte betekenis van het woord geweest zijn, dus gezet met losse lettertypes, als blokdruk, dit zijn teksten en afbeeldingen gesneden in houtblokken die door de druk werden vermenigvuldigd.

Bleven Jan van Hilten en Jan de Handzettere - zijn karakteristieke naam ten spijt - in de annalen van de typografie onbekenden, dan is dat enkel en alleen te wijten aan de omstandigheid dat er geen enkel van hun produkten is bewaard gebleven. Gelukkig is dit niet het geval met William Caxton, Collard Mansion en Jan Brito, want anders zouden deze beroemde typografen ongetwijfeld thans hetzelfde lot hebben gedeeld als Jan de Handzettere en Jan van Hilten, van wie hierboven sprake was, en van Dirk van Rye, Pieter van Medenblik, Daneel van wie zelfs de familienaam onbekend is, Pierchon Maes, Hubrecht de Hamere, en Jan van Nieuburch, over wie hierna enkele bijzonderheden volgen.

Zijn over Jan de Handzettere alleen gegevens uit de gildeboeken van de beeldenmakers en de zadelmakers bekend, over Dirk van Rye en consorten beperken zich de bronnen uitsluitend tot de gildeboeken van de librariërs, van welk gilde ook Collard Mansion en Jan Brito lid zijn geweest.

Dirk van Rye wordt voor het eerst in 1454/55 en voor het laatst in 1461/62 in de gildeboeken van de librariërs vermeld, hetzij in het geheel elf keren. In zes gevallen heet hij ‘Dieric van Rye’, in één geval ‘Dieric van Riede’, tweemaal wordt hij betiteld als

[p. 15]

‘Dieric Jans' zoon’, éénmaal als ‘Dieric filius Jans, de prentere’, en éénmaal als ‘Dieric, de prentere’. Gelet op het feit, dat er voor de periode 1454/1462 geen ander gildelid voorkomt met voornaam Dirk of Dieric, is het zogoed als zeker dat het hier om een en dezelfde persoon gaat⁹.

Pieter van Medenblik werd in 1482 in het librariërsgild opgenomen en betaalde verder zijn gildegeld voor de jaren 1483, 1484, 1485, 1489 en 1490. Hij moet omstreeks 1494 gestorven zijn, vermits in dit jaar door het gilde een uitgave in verband met zijn overlijden werd geboekt. Dit alles staat vermeld in zes verschillende aantekeningen, waarbij de naam van Pieter Medenblik slechts tweemaal door zijn beroep wordt gevolgd: de ene keer als ‘prentvercoopere’, de andere keer als ‘prentere’¹⁰. Het valt dus enigszins te betwijfelen of Pieter van Medenblik wel degelijk drukker is geweest.

Tussen 1 januari 1496 en 31 december 1501, waarschijnlijk eerder naar het einde dan naar het begin van deze tijdspanne toe, werd een zekere Daniël eveneens lid van de librariërs. Hij betaalde daarna nog driemaal gildegeld, namelijk in 1501, 1502 en 1503. We hebben over hem vijf aantekeningen, waarin hij éénmaal alleen met zijn voornaam ‘Daneel’, en viermaal ‘Daneel, de prentere’ wordt geheten¹¹.

Pierchon Maes komt in de gildeboeken van de librariërs slechts éénmaal voor, namelijk in 1503 toen hij 13 d.gr. betaalde naar aanleiding van zijn opname als lid. Benevens voor- en familienaam, bevat deze aantekening ook uitdrukkelijk zijn beroep van ‘prentere’¹². Deze Pierchon Maes mag wellicht vereenzelvigd worden met ‘Pieter Maes, van Ypre’, die in 1502 of 1503 het poorterschap van Brugge door koop verwierf¹³.

Hubrecht de Hamere trad in 1513 als lid tot het librariërsgilde toe en betaalde verder geregeld zijn gildegeld tot en met het jaar 1519. Zijn familienaam wordt daarbij tweemaal, ten onrechte menen

9 Zie Bijlage IV.

10 Zie Bijlage V.

11 Zie Bijlage VI.

12 Zie Bijlage VII.

13 Zie Brugge Stadsarchief, Stadsrekening van Brugge over het dienstjaar 1502 sept. 2 - 1503 sept. 3, fol. 29, nr. 2.

[p. 16]

wij, als Damer geschreven, terwijl slechts éénmaal zijn beroep van ‘prentere’ uitdrukkelijk wordt aangegeven¹⁴.

Ten slotte hebben we Jan van Nieuburch, ook wel Jan van Nieuborch geheten. Hij werd lid van de librariërs in 1517 en betaalde verder geregeld zijn gildegeld tot en met het jaar 1555. Bij de eerste vermelding, betreffende zijn opname in het gilde, wordt duidelijk gezegd dat hij een ‘prentere’ was. De vele andere vermeldingen maken van zijn beroep geen gewag, met uitzondering nochtans voor het dienstjaar 1548, waar voor het eerst en overigens voor de enige keer de gildeleden volgens hun beroep staan gegroepeerd¹⁵. Aldus is er een groep van ‘schoolhouders’, van ‘boucscrivers’, van ‘verlichters’, van ‘librariërs’, van ‘prenters’, van ‘schoolvrauwen’ en van ‘ghildebroeders van gracie’.

De groep prenters bevat de namen van Jan van Nieuburch en van vier personen, van wie we met zekerheid weten dat zij drukkers in de echte betekenis van het woord waren. Het zijn Jan van den Dale, Hubrecht de Croock, Eramus vander Eecke en Quirin van Belle. In de volgende jaren maakt men nog alleen onderscheid tussen ‘ghildebroeders’, ‘schoolvrauwen’ en ‘ghildebroeders van gracie’. De vier voornoemde bekende drukkers worden dan telkens vermeld in de groep van de gildebroeders, terwijl Jan van Nieuburch steeds onder de groep van de gildebroeders van gracie wordt aangegeven¹⁶. R.A. Parmentier heeft beweerd dat er eigenlijk slechts twee categorieën van gildeleden waren, te weten: personen die een van de beroepen van boekschrijver, boekverkoper, miniaturist, drukker, binder en schoolhouder werkelijk uitoefenden, en begunstigers. Onder gildebroeders van gracie dienen volgens hem de laatstgenoemden verstaan te worden¹⁷.

Mag de uitleg van R.A. Parmentier aanvaard worden - en er is geen reden voorhanden om zijn bewering in twijfel te trekken - dan mag aangenomen worden dat Jan van Nieuburch tot om-

14 Zie Bijlage VIII.

15 Zie Bijlage IX.

16 Vgl. Brugge, Rijksarchief, Ambachten nr. 207: rekeningen van het librariërsgilde over de jaren 1524-1555, passim.

17 Vgl. R.A. Parmentier, Bronnen voor de geschiedenis van het Brugsche schildersmilieu in de XVIe eeuw, in: Belgisch Tijdschrift voor Oudheidkunde en Kunstgeschiedenis, XII, 1942, bl. 9.

[p. 17]

streeks 1548 terdege het drukkersberoep uitoefende vermits hij in dit jaar werkelijk als drukker bedrijvig was, doch van het volgende jaar af zijn drukkersactiviteit staakte, wellicht wegens zijn hoge leeftijd, doch niettemin lid van het gilde bleef als begunstiger of gildebroeder van gracie.

De hier medegedeelde bijzonderheden, waarvan sommige reeds werden uitgegeven maar niet de belangstelling wekten die ze terecht verdienen, zijn voor de geschiedenis van de typografie in het algemeen en voor de typografie te Brugge in het bijzonder van wezenlijk belang, zoveel te meer als men bedenkt dat algemeen wordt aangenomen dat, na het afsterven van Jan Brito, Brugge het geruimen tijd zonder eigen drukker heeft moeten stellen¹⁸.

18 In dit verband schreef A. Visart de Bocarmé, Recherches sur les imprimeurs brugeois, Brugge, 1928, blz. 23: ‘Toujours est-il qu'après le départ de Colard Mansion la typographie y paraît éteinte. En 1506 seulement apparaît Henri van den Dale’; en A. Viaene, Oude boekdrukkunst te Brugge, in het tijdschrift West-Vlaanderen, 1960, bl. 157, zegde: ‘Na Mansion, Caxton en Brito vertoont de drukkunst te Brugge een gaping van een volle generatie. Eerst in de jaren 1520 zou een drukpers te Brugge weer boeken op de markt brengen’. - Omtrent de sterfdatum van Jan Brito, vroeger gesteld omstreeks 1494 en nu omstreeks 1484, zie: A. Schouteet, Begin en einde van Jan Brito's drukkersbedrijvigheid te Brugge, in Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis ‘Société d'Émulation’ te Brugge, CVIII, 1971, p. 26 e.v.

Bijlagen

I

1485 augustus 8. - Maarten de Langhe en Laurens van Galdere, als voogden over de drie minderjarige kinderen van Jan van Hilten, de oudere, en wijlen zijn echtgenote, Johanna Goudier, doen bij de weeskamer van Brugge aangifte van hetgeen hun pupillen van hun grootvader, Jan Goudier, gekregen hebben.

Den VIIIen dach van aoust in jaer MCCCC ende LXXXV Maerten de Langhe, de mutsereedere, ende Lauwereins van Ghaldre, de scildere¹⁹, als voochden van Hannekin, Cristinekin ende Grietkin, Jans van Hylten, de saelmakere, kindren die hy hadde by Jhane, zyne wyve, Jan Goudier dochtere, de finerere van goude, ghaven te kennene den heere Gheeraert de Groote, overzienre, den heere Jacob de Witte ende den heere Jan vanden

19 Over de schilder Laurens van Galdere, zie C. Vanden Haute, a.w., blz. 27b, 30b.

[p. 18]

Ryne, scepenen van weesen zittende ten berechte van partien, hoe dat myts 't sobre ende quaet regement dat was in de voors. Jan van Hylten ende ghevanghen ende bevolen lach ten Steene²⁰ voor zeekere sculden ten overlidene van der vors. Jhane, zyne wyve, der voors. kinderen moedere etc., de vors. kinderen gheen goet en hadden noch en hebben van haerlieder voors. moedere doot, ende brochten also ten papiere van weesen de groote van den voors. kinderen goede, hemlieden toecommen ende verstorven in der manieren naervolghende.

Alvoren zo was ghegheven by Jan Goudier, der vors. kinderen grootheere, in testamente ende quitinghe van zynder consciencie ende ontlastinghe van zynder ziele, mits dat hy noch ghehouden was in denselven Jan van Hylten in de somme van achtiene ponden grooten torn., die hy hem t'achtere bleef in de somme die hy, Jan vors., belooft hadde in 't compromis van huwelicke met zynder vors. dochtere, ende dat omme 't sobre ende quaet regement dat hy hadde etc.

Voort zo ghaven de vors. voochden noch te kennene den vors. overzienre ende scepenen van weesen hoe dat den vors. kinderen toecommen ende verstorven was by der doot van den vors. Jan Goudier, der vors. kinderen grootheere, in ghelde de somme van vichtiene ponden grooten, ende dat also ten desen overbringhene der vors. kinderen goet ende ghelt net waerdich es de somme van drie ende dartich ponden grooten torn., dewelke XXXIII lb. gr. zylieden bekeert ende utestaende hebben in der manieren naervolghende...

Brugge, Stadsarchief, Weeskamer van Brugge, register van wezengoederen van Sint-Donaaszestendeel over de jaren 1467-1516, fol. 149.

20 Met het ‘Steen’ wordt de stedelijke gevangenis bedoeld. Vgl. L. Gilliodts-van Severen, Inventaire des archives de la ville de Bruges. Glossaire flamand par Edw. Gailliard, Brugge, 1879-1882, blz. 615, s.v.: Steen.

II

1496 november 3. - In vervanging van Laurens van Galdere, uit Brugge gevlucht, wordt de drukker Jan van Hilten, de jongere, aangesteld tot voogd over Margriet, de minderjarige dochter van Jan van Hilten, de oudere, en zijn echtgenote Johanna Goudier.

Lauwers van Galre, verlaten, midts zynder vlucht, ende in zyn stede juravit tutor Jan van Hilten, prentere, midts Maertin de Langhe, bonnetmakere, te vooren voochd, van Grietken, Jan van Hiltens dochtere per

[p. 19]

Jehanne, uxor. Actum III^a novembris anno XCVI, Pieter Spilaert, overzienre, Ridtsaert, Dhondt, scepenen.

Ib. Weeskamer van Brugge, aantekenboek van eedsafleggingen door voogden over de jaren 1485-1497, fol. 135, nr. 5.

III

1501 december 2. - Ten overstaan en met instemming van schepenen van Brugge treffen Jan van Hilten, de jongere, en Maarten de Langhe, als voogden over Margriet van Hilten, zuster van de voornoemde Jan van Hilten, een overeenkomst met Catharina van Hilten, ook zuster van de voornoemde Jan van Hilten, tot regeling van een financieel geschil.

Alzo Jan van Hilten, prentere, ende Maertin de Langhe, voochden van Grietkin van Hilten, 's voors. Jans zustere, te kennen gegeven hebben den ghemeenen college etc., als uppervoochden etc., dat de voors. weese metten voors. Jan van Hilten, hueren broedere, ghemeene heift an Katheline²¹, nu 't wyf van Jan vander Leepe, te voren weduwe van Jan van Mackelghem, de somme van XVII lb. gr., reste van XXXVI lb. gr. daerinne de voors. wylen Jan van Mackelghem ende de voors. Katheline, doe zyn wyf, hemlieden t'andere tyden verbonden hadde, uut crachte van welken verbande ende wettelichede daernaer ghevolght, zoverre gheprocedeert hadden jegens derzelve Katheline dat zoe zekeren tyt voor deselve schult ghevanghen ghezyn hadde ende noch wel ghescepen was langhe te blivene, tenware dat men haer gave gracelicke dagh van payementen, daerop zy metter partie zoverre ghesproken hadde als dat de voors. Jan vander Leepe, nu der voors. Kathelinen man, hem met haer ende up de baerblixste van hem beeden, in de voors. schult verbinden zouden voor mannen van der Burch te betaelne by II lb. gr. 's jaers ingaende te Kermesse naestcommende, welc appointement hemlieden voochden redelic dochte naer gheleghenthede van der zake ende hy Jan van Hilten, alsoverre als zyn heltscheede anghinc, tevreden was t'accepterene, alzo hy zeide, begheerende consent ende auctorisatie van der wet omme uter name van der voors. weese dat sghelyx an te moghen gane naerdat deselve voochden, by den eede die zy daden als zy zwoeren, verclaersden dat hemlieden 't voors. appointement betere dochte ghedaen dan ghelaten; so was by den voors. college van scepenen denzelven

21 Deze Katheline van Hilten is waarschijnlijk één en dezelfde persoon als Christinekin van Hilten, waarvan in Bijlage nr. I spraak is.

[p. 20]

voochden gheconsenteert ende gheauctoriseert, alzoverre als 't nood zy, omme 't voors. appointement te moghen doene mids van den verbande voors. nemende behoorlicke lettren alzo daertoe dient ende behoort ter bewaerenesse van der voors. weese, danof zy acte begheerden die hemlieden gheconsenteert was.

Actum II^e in decembre XV^c één

Ib., Memoriaal van de schepenkamer over de jaren 1501-1502, fol. 29.

IV

1454-1462. - Uittreksels uit de rekeningen van het librariërsgilde te Brugge betreffende Dirk van Rye.

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
3	1454 mei 6- 1455 mei 6	Item, Dierich van Rye bebelooft VI gr. ende van maentghelde IIII gr., dracht al: X gr.
8 v.	1455 mei 6- 1456 mei 6	Dieric van Rye: VI gr.	Item, dit es thgeent dat dat ick^22 ten seghen ontfaen hebbe ende personen diere aelmoesene toe ghegheven hebben^23.
9 v.	id.	Dieric van Rye: IIII gr.	Dit naervolghende es dat ic ontfaen hebbe van de ghildebroeders.
10	id.	Dieryc van Rye: VI gr.	id.
13	1456 mei 6- 1457 aug. 1	Item, van Dieric, de prentere: XII gr.	Dit es tghuent dat ic ontfanghen hebbe... van ghildebroeders.
13	id.	Item, van Dieric van Rye: VI gr.	id.
15 v.	1457 aug. 1- 1458 mei 15	Item, Dieric van Rye: VI gr.	Dit es dat ic, Jan van Voude, ontfanghen hebbe.
17	1458 mei 16- 1459 juni 11	Item, van Dieric f. Jans, de prentere: VI gr.	Dit es dat ic, Jacob van der Gavere, ontfanghen hebbe.
20	1459 juni 2- 1461 mei 7	Item, ontfaen van Diederyc van Riede: VI gr.	Dit naervolghende es de rekeninghe Boudin Wallins van al den ontfanghe.

22 Hier en verder wordt met ick (of ic) de rendant van de gilderekening bedoeld. De namen van de verschillende rendanten worden medegedeeld in A. Schouteet, Inventaris van het archief..., blz. 252-257.

23 Bedoeld worden de vrijwillige giften van sommige gildeleden ter bestrijding van de kosten voor het vervaardigen van een ‘siege’, een soort zetel of bank,

[p. 21]

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
21 v.	id.	Item, ontfaen van Dieric Jans'zone, van II jaren: XII gr.	id.
26 v.	1461 mei 7- 1462 juli 26	Item, ontfaen van Dieric Jans'sone: VI gr.	Item, dit naervolghende es tgheent dat ic, Bouden Wallyn, ontfaen hebbe van den ghildebroeders.
		Ib, Ambachten, Librariërs nr. 76, rekeningen van het gilde over de jaren 1454-1523^24.

24 Al de bovenstaande uittreksels zijn uitgegeven door W.H.J. Weale, in: Le Beffroi, dl. IV, Brugge, 1872-1873, blz. 254, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 267. Op blz. 260 wordt de naam van Dieric van Rye verkeerdelijk geschreven: Dieric van Oye.

V

1482-1494. - Uittreksels uit de rekeningen van het librariërsgilde te Brugge betreffende Pieter van Medenblik.

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
110	1482	Pieter van Middemblyc, prentvercoopere: XII gr.	Ontfaen van incommende ghildebroeders.
116 v.	1484	Petrus van Medemblic: XII gr.	Eerst van jaerghelde.
119 v.	1485	Pieter de prentere: VI gr.	Van jaerghelde.
132	1489	Pieter van Medenblyc: VI gr.	Eerst van jaerghelde.
134	1490	Pieter Medebliec: VI gr.	Eerst van jaerghelde.
141	1494	Item, verleit S. Jansdaghe voor dlynlaken^25 van Pieter Middelbliec: IIII gr.	Item, noch hebbic huutghegheven binnen desen voors. jare.
		Ib., t.a.p.^26.

25 Lijnlaken = Lijkwade.

26 Al de bovenstaande uittreksels zijn uitgegeven door W.H.J. Weale, in: Le Beffroi, dl. IV, blz. 307, 310, 312, 318, 320, 325.

VI

1496-1503. - Uittreksels uit de rekeningen van het librariërsgilde te Brugge betreffende Daniël, de prenter.

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
144	1496 jan. 1- 1501 dec. 31	Item, Daneel de prentere; VI gr.	Dit es dat ic, Lieven, ontfanghen hebbe van de jaren XCV, XCVI, XCVII, XCVIII, XCIX.

[p. 22]

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
144	id.	Item, Daneel de prentere: XIII gr.	Dit zyn de nieuwe ghildebroeders ende ghildezusters.
146 v.	id.	Daneel, de prentere: II gr.
147 v.	1502	Daneel, de prentere: VIII gr. IX miten.	Dits noch ontfanc van jaerghelde.
150 v.	1503	Item, Daneel: II gr.	Item, noch ontfanc van ghildeghelde.
		Ib., t.a.p.^27.

27 De twee uittreksels van fol. 144 zijn uitgegeven door W.H.J. Weale, in: Le Beffroi dl. IV, blz. 328.

VII

1503. - Uittreksel uit de rekeningen van het librariërsgilde te Brugge betreffende Pierchon Maes.

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
150	1503	Item, ontfaen van Pierchon Maes, prentere, voor zyn incommen: XIII gr.
		Ib., t.a.p.

VIII

1513-1519. - Uittreksels uit de rekeningen van het librariërsgilde te Brugge betreffende Hubrecht de Hamere.

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
172 v.	1513	Item, ontfanc incommen van Hubrecht de Hamere: XII gr.	Noch ander ontfanc als van graciën, dootsculden ende nieu incommende gildebroeders.
174	1514	Huberecht de Hamere: VI gr.	Eerst.
174	1514	Hubrecht de Hamere: VI gr.	Eerst.
178	1516	Hubrecht Damer, de prenter: VI gr.	Irst.
181	1517	Hubrecht Damer: VI gr.	Irst den ontfanc van den ghildeghelt.
183	1518	Hubrecht de Hamere: VI gr.	Ierst den ontfanck van den ghildegelt.
185	1519	Hubrecht de Hamere: XII gr.	Irst den ontfanc van den ghildegelde.
		Ib., t.a.p.

[p. 23]

IX

1517-1555. - Uittreksels uit de rekeningen van het librariërsgilde te Brugge betreffende Jan van Nieuburch.

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
181 v.	1517	Item, 't incommen van Jan van Nieuburch, de prentere: V s. gr.	Item, noch anderen ontfanc als van nieu ghildebroeders.
183	1518	Jan van Nieuborch: XII gr.	Item, den ontfanck van den ghildeghelt.
185	1519	Jan van Nieuborch: XII gr.	Irst den ontfanc van den ghildegelde.
187 v.	1520	Item, Jan van Nieuburch: XII gr.	Ontfanc van ghildeghelde.
194	1521	Jan van Nieuborch: XII gr.	Irst den ontfanc van den ghildegelt.
196 v.	1522	Jan van Nieuborch: VI gr.	Irst den ontfanc van ghildegelde.
202	1523	Jan van Niuborch: VI gr.	Ierst den ontfanc van den ghildegelde.
1 v.	1524	Jan van Nieuborch: VI gr.	Eerst.
6 v.	1525	Jan van Nieuburch: XII gr.	Eerst.
11	1526	Jan van Nieuborch: VI gr.	Item, den ontfanc van den ghildeghelde.
14	1527	Jan van Nieuburch: VI gr.	Irst den ontfanc van den ghildegelde.
16	1528	Jan van Nieuburch: VI gr.	Eerst van ghildeghelde.
18 v.	1529	Jan van Nieuburch: VI gr.	Aldereerst ontfaen van ghildeghelde van den vrije ghildebroeders.
23 v.	1530	Jan van Nieubuer: VI gr.	Alvooren ontfaen van de ghildebroeders vry wezende in 't voornoomde ghilde.
33 v.	1532	Item, van Jan van Nyeuburch van twee jaren: XII gr.	Ontfaen van ghildeghelde.
37 v.	1533	Item, van Jan van Nieuburch: VI gr.	Ontfanc van ghildeghelt.
42	1534	Jan van Nieuburch: VI gr.	Ierst den ontfanc van ghildegelde.
46	1535	Jan van Nieuburch: VI gr.	Eerst ontfaen van ghildeghelde van den vryen ghildebroers.
50	1536	Jan van Nieuborch: VI gr.	Ende eerst van den vrien gildebroeders.
54 v.	1537	Jan van Nieuburch: VI gr.	Eerst ontfanc van den ghildeghelde van den vrie ghildebroeders.

[p. 24]

Fol.	Dienstjaar	Naam en bedrag	Rubriek
58 v.	1538	Jan van Nieuburch: VI gr.	Eerst ontfanc van den ghildeghelde van de vrie ghildebroeders.
65	1540	Jan van Nieuburch van II jaren: XII gr.	Irst den ontfanc van den ghildegelde.
68	1541	Jan van Nieuburch: VI gr.	Irst den ontfanc van gildegelde.
71 v.	1542	Noch van Jan van Nyeuburch: VI gr.
75	1543	Item, Jan van Nyeuburch: VI gr.
78	1544	Jan van Nieubuerc: VI gr.	Aldereerst ontfaen van den gildeghelde.
84 v.	1546	Jan van Nieuburch: VI gr.	Eerst ontfanc van der ghildeghelde.
91 v.	1548	Jan van Nieuburch: XII gr.	Prenters.
96 v.	1549	Jan van Nieuburch van twee jaren: XII gr.	Ghildebroeders van gracie.
99 v.	1550	Jan van Nieuburch: VI gr.	Ghildebroeders van graciën.
102 v.	1551	Jan van Nieuburch: II gr.	Gildebroeders van graciën.
105 v.	1552	Jan van Nieuburch: II gr.	Ghildebroeders van graciën.
109 v.	1553	Item, Jan van Nieuburch: ‘niets’	Ghildebroeders van graciën.
113	1554	Jan van Nieuburch: ‘niets’	Ghildebroeders van graciën.
118	1555	Jan van Nieuburch: nyet	De ghildebroeders van gracië.
		Ib., t.a.p.; Brugge, Rijksarchief, Ambachten nr. 207: rekeningen van het librariërsgilde over de jaren 1524-1555.

Résumé
Jan van Hilten et quelques autres imprimeurs brugeois inconnus du 15e et de la première moitié du 16e siècle

Les typographes du 15e et de la première moitié du 16e siècle nous sont généralement connus grâce aux imprimés qui sortirent de leur officine et sont encore conservés. Pour Bruges en particulier on peut citer William Caxton, Colard Mansion et Jean Brito, appartenant au 15e siècle, et Jean van den Dale, Hubert de Croock, Erasme van der Eecke et Quirin van Belle, appartenant à la première moitié du 16e siècle.

À cette époque les typographes brugeois pouvaient encore exercer leur métier librement. L'obligation de s'affilier à une corporation ne leur fut imposée que plus tard. On constate néanmoins que presque tous les maîtres typographes, pour des raisons que nous pouvons développer dans cet

[p. 25]

article, devinrent membres ou bien du métier des peintres, ou bien de la gilde des libraires, c.-à-d. des calligraphes, relieurs et bouquinistes.

Les archives de ces deux corporations nous révèlent plusieurs noms de personnes qualifiées de ‘prentere’, ancien équivalent flamand d'imprimeur, qui sont inconnus dans les annales de la typographie brugeoise. Nous avons ainsi relevé Jean van Hilten (1496-1518), Jean de Handzettere (1458-1488), Thierry van Rye (1454-1461), Pierre van Medenblik (1482-ca. 1494), un certain Daniel, dont le nom patronymique est inconnu (vers 1500-1503), Pierchon Maes (1503), Hubert de Hamere (1513-1519) et Jean van Nieuburch (1517-1555). Toutefois rien ne prouve que ces derniers furent à proprement parler des imprimeurs: il se peut aussi qu'ils aient été des xylographes.

Quoi qu'il en soit, de ce qui précède on peut conclure que Bruges était réellement à l'époque un centre typographique.