De Gulden Passer. Jaargang 30

[p. 47]

Recente bibliografieën over de geschiedenis der drukkunst
door H. Vervliet
(Antwerpen)

Kennis te nemen van de lopende literatuur is een plicht voor ieder wetenschappelijk vorser. Deze taak is soms zeer zwaar, hetzij omdat, zoals op dit ogenblik de toestand is in de exacte wetenschappen, er zovele publicaties verschijnen, zelfs over zeer beperkte studieterreinen, dat de lectuur ervan menselijkerwijze gesproken niet meer door één persoon bij te houden is, hetzij omdat er onvoldoende hulpmiddelen bestaan om op de hoogte te komen van wat er in meer afgelegen landen gepubliceerd wordt. Wij moeten ons niet ontveinzen, dat wij ons in een dusdanige toestand bevinden, wat betreft de geschiedenis der drukkunst. Ondanks het bestaan van vele tijdschriften is er geen, dat exhaustief de lopende literatuur notifieert. Enige referenties, die er toe mogen bijdragen om deze lacunes op te vullen, wezen hier opgesomd.

Een zeer degelijke, algemene lopende bibliografie over de geschiedenis der drukkunst kon men voor de periode tot 1940⁽¹⁾ vinden in J. Vorstius, e.a., Internationale Bibliographie des Buchund Bibliothekswesens. Leipzig, Harrasowitz, vol. XV (1940), 4^o, xii-522 p. Zeer ruim opgevat, bevatte deze bibliografie telkenjare

(1) Het werk van E.C. Bigmore-C.W.H. Wyman, A bibliography of printing with notes and illustrations. N.Y., 1945², 2 vol., is een anastatische herdruk van de uitgave van 1880. Het vermeldt enkel werken vóór deze datum verschenen.

[p. 48]

enige bladzijden referenties over het oude boek en de drukkunst. Spijtig genoeg heeft deze publicatie de oorlog niet overleefd en vage berichten uit Leipzig melden dat terug van wal steken zeer problematisch blijft. J. Vorstius verzorgt nog wel de bibliografische kroniek in het Zentralblatt für Buch- und Bibliothekswesen, doch de oorlog en de huidige bezetting van Duitsland lieten hem niet toe deze kronieken ruimer uit te bouwen.

Zeer degelijke, doch niet volledige overzichten bieden ook de Bibliografische Kronieken, door A. Dermul in dit tijdschrift XIX (1941), XX (1942), XXIII (1945), XXV (1947) verzorgd.

Ook zal men grote hulp hebben aan E. Dronckers, Catalogus der Bibliotheek van de vereniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels te Amsterdam, waarvan het zesde deel, handelend over de aanwinsten uit de periode 1940-49, in 1949 verscheen [8^o, XX, 400 p.].

Wat betreft de korte bibliografische inleidingen, wezen de volgende aangestipt: H. Lehmann-Haupt, Seventy books about bookmaking. N.Y., Columbia, Univ. Press, 1941; H. Lehmann-Haupt, One hundred books about bookmaking. Ibid., 1949; G.L. Mc Kay, Books about books, in The New Colophon I (1948), 280-290 en Selected Reference Works on Typography and the Graphic Arts. An Introductory List, in Print 2 (1941), 125-131.

Een lijst van periodieken wordt ons geboden door C.F. Ulrich-K. Kup, Books and Printing. A Selected List of Periodical Publications, 1800-1942. Woodstock, Vt., 1943, xii-244 p.

Al de tot nu toe geciteerde werken zijn bibliografieën, die algemeen zijn, d.w.z, niet beperkt tot een bepaalde periode of een bepaalde streek. Ik vervolg nu met detail-bibliografieën, eerst over de incunabelperiode, daarna over de drukkunst sinds de 16de eeuw.

De eminente kenner der voor- en vroeggeschiedenis der drukkunst E. von Rath schreef een uitmuntend gedocumenteerd artikel over de blokboeken in het Reallexicon zur deutsche Kunstgeschichte (1948)⁽¹⁾.

(1) E. von Rath, art. ‘Blochbuch’ in Reallex. z. dt. Kunstgesch. II (1948), 916-924.

[p. 49]

Over Gutenberg kan men de tweede editie raadplegen van A. Ruppel, Johannes Gutenberg. Sein Leben und sein Werk. Berlin, Mann, 1947⁽¹⁾, 4^o, 230 p.

Betreffende de inkunabelperiode blijft de oude, door de Wiegendruck-Gesellschaft uitgegeven bibliografie over Der Buchdruck des 15. Jahrhundert. Eine bibliographische Uebersicht (Berlin, 1929-1936, xliv-328 p.) nog steeds onontbeerlijk.

Recentere inleidingen waren D. Fava, Manuale degli incunabuli. Milano, Montadori, 1939, 16^o, 287 p.; F. Schauwers, De Incunabeltijd, in De Gulden Passer 21 (1943), 1-28; en G.P. Winship, Printing in the XVth century. Univ. of Pennsylvania Press, 1940, 8^o, xi-158 p.

Sinds de publicatie dezer studiën zijn nog enkele belangrijke catalogussen verschenen. In het bizonder dienen vermeld: Margaret B. Stillwell, Incunabula in American Libraries. A Second Census of Fifteenth Century Books owned in the U.S., Mexico and Canada, N.Y., Bibliogr. Society, 1940, xlv-619 p. Ook verscheen in 1941 de eerste aflevering van het achtste deel van de Gesamtkatalog⁽²⁾, terwijl in 1948 te Milaan bij Görlich een anastatische herdruk verscheen van Hain, Repertorium bibliographicum. De juffrouwen Guarnaschelli en Valeziani begonnen een lijst van het Italiaanse bezit inzake incunabelen⁽³⁾. Ook Portugal leverde verdienstelijk werk door de publicatie van de Bibliografia geral portuguese, Secula XV. Lissabon, Academia, 1941-1944, 2 vol., 4^o, ciii-403 en cxiv-823 p. Voor Spanje citeren we de studies van A.F. Vindel, El arte tipografico en España en il signlo XV⁽⁴⁾. Het achtste deel (over Frankrijk en Frans

(1) met uitgebreide bibliografie.

(2) W. Schmidt, e.a., Gesamtkatalog der Wiegendrucke, VIII, Lieferung 1, nr 9256-9730, ‘Eike von Repgow-Federicis’. Leipzig, Hiersemann, 1940.

(3) T.M.-E. Valeziani Guarnaschelli, Indice generale degli incunaboli delle biblioteche d'Italia. Rome, Libreria del stato, 4^o, deel I (A-B), 1943, XXII-295 p., deel II (C-F), 1948, viii-246 p.

(4) F. Vindel, El arte tipografico en España en il siglo XV. Madrid, I. Cataluña, 1945, XIX, 257 p. II. Salamanca, Zamora, Galicia, 1946, xxxi-306 p.); F. Vindel, El arte tipografico en Espana durante el siglo XV. Valencia, Mollorca y Murcia, 1946; F. Vindel, El arte tipografico en Valladodid, Toledo, Huete y Pamplona. Madrid, 1950, fol. xxxi-260 p.; F. Vindel, El arte tipografico en Sevilla y Granada durante el siglo XV. Madrid, 1949, fol. lii-439 p.

[p. 50]

sprekend Zwitserland) van de monumentale Catalogue of books printed in the 15th century now in the British Museum, verscheen in 1949 (London, British Museum, LXXXVII, 441, 21, lxxii p.). L. Goldschmidt wijdde een studie aan de Hebreeuwse incunabelen: Hebrew incunables. A bibliographical essay. Oxford, 1948, 83 p.

Betreffende de drukkunst in de 16de eeuw kan het nuttig blijken J.B. Childs, Six-teenth Century Books. A Bibliography, in Papers of the Bibliographical Society of America, XVII (1923) na te gaan.

De literatuur over de drukkersgeschiedenis der Nederlanden vinden we te samen in de boven geciteerde catalogus van E. Dronckers en in de kronieken van A. Dermul in De Gulden Passer. Speciaal vermelden we voor Antwerpen A. Dermul-H. Bouchery, Bibliographie betreffende de Antwerpsche Drukkers. Antwerpen, 1938, 98 p., te completeren door A. Dermul, Aanvullingen en verbeteringen op de ‘Bibliographie betreffende de Antwerpsche Drukkers’ in dit tijdschrift XXI (1943), 119-150.

Voor Frankrijk ken ik geen recente bibliographische lijst. Men kan zich behelpen met de appendices in R. Brun, Le Livre français en Dacier, La gravure française⁽¹⁾.

Voor Duitsland en Centraal Europa valt te noteren: J. Benzing, Der Buchdruck des 16. Jahrh. im deutschen Sprachgebiet. Eine Literaturübersicht. Leipzig, Harrasowitz, 1936, vi-136 p. (Zentralblatt für Bibliothekswesen, Beiheft 68). Anderzijds zijn de aanduidingen, welke men in het monumentale werk van K. Schottenloher vindt, evenmin te versmaden⁽²⁾.

Engeland wordt grondig behandeld in H.G. Pollard, Book Production and distribution. I. xvth Century-1660; II. 1660-1800; III. 1801-1900, in Cambridge Bibliography of English Literature, edd. F.W. Bateson, Cambridge Univ. Press, 1940, Vol. I, p. 345-364; Vol. II, p. 82-107; Vol. III, 70-106. Zeer degelijk is het werk van Marjorie Plant, The English booktrade. An economic

(1) R. Brun, Le livre français. Paris, Larousse, 1948, 16^o, 184 p.; E. Dacier, La gravure française. Ibid., 1944, 16^o, 184 p. (Coll. Arts, styles et techniques).

(2) K. Schottenloher, Bibliographie zur deutschen Geschichte im Zeitalter der Glaubensspaltung 1517-1585. Leipzig, K.W. Hiersemann, 1933-1940, 6 vol.

[p. 51]

history of the making and sale of books. London, Allen & Unwin, 1939, 8^o, 500 p. Tenslotte wezen voor Engeland nog vermeld de herdruk van de uitgave van de Short Title Catalogue (1475-1640) in 1946 en de uitgave door D. Wing van de Short Title Catalogue of books printed in England, Scotland, Ireland, Wales and British America countries, 1641-1700. N.Y., Index Society, 1945-1950, 2 vol.

Voor Zwitserland is de toestand bizonder goed. Men consultere tot 1946: de bibliographische Kronieken door F. Blaser in de Mitteilungen des Schweiz. Gutenberg-Museums. Na 1946 is men aangewezen op de overigens goed gemaakte en sinds 1942 verschijnende Bibliographie der Schweiz. Geschichte bearbeitet von W. Vontobel-W. Achtnich (Zürich, Leemann).

Ook Italië is flink vertegenwoordigd door G. Avanzi, Bibliografia storica dell'arte della stampa in Italia [1901-1940] in Maso Finiguerra (Rome) IV (1939), 174-205 en V (1940), 279-308.

Voor Noord-Europa verwijzen wij naar H. Barge, Der finnische Buchdruck von seinen Anfängen bis in die Neuzeit, in Gutenberg-Jahrbuch, 1944/1949, p. 149-158, I. Collyn, Sveriges Bibliografi 1600-talet. Bidrag till en bibliografisk förteckning. Uppsala, 1942-1946, 2 vol. en L. Nielsen, Den danske Bog. Forsog til en dansk Boghistorie fra den Heldste Tid til Nutiden. Kopenhagen, Gyldental, 1941, 4^o, viii-370 p. Ook het Nordisk Leksikon for Bogvaesen, red. E. Dansten og L. Nielsen. Kopenhagen, 1946-1949, fasc. 1-6 kan hulp bieden.

Midden- en Zuid-Amerika worden behandeld in C.A. Millares-J.I. Mantecon, Ensayo de una bibliografia de bibliografias mexicanas (la imprenta, el libro, las bibliotecas, etc.), Mexico, 1943, xvi-224 p., in J. Torre Revello, Origines de la imprenta en España y su desarrollo en America Espagñola. Buenos-Ayres, 1940, 356 p., en in H. Thomas, Short-title catalogue of Spanish American books printed before 1601, now in the British Museum. London, 1944.

Tenslotte vermelden we nog een repertorium van werken en tijdschriftartikelen verschenen tussen 1940 en 1950, betreffende de geschiedenis der drukkunst, dat in het Museum Plantin-Moretus op fiches werd aangelegd en aldaar, na aanvraag, kan worden geconsulteerd.