De Gulden Passer. Jaargang 23

[p. 232]

In memoriam Prof. Dr. Arthur Cornette.

In den loop van dien rampzaligen voormiddag van 13 October 1944 - een ongeluksvrijdag - werd het zuidelijk stadsgedeelte van Antwerpen opgeschrikt door het gedreun eener oorverdoovende ontploffing.

Weliswaar waren wij sinds 4 September bevrijd, doch wekenlang hadden de afgedropen en... weergekeerde Duitschers ons het leven zuur gemaakt met de granaten, die zij uit hun posities aan gene zijde van den stroom en van het Albertkanaal op de van vreugde haast dolzinnige stad afvuurden. Van deze nachtmerrie werden wij pas verlost toen in den aanvang van October door het gecombineerd offensief der Polen langsheen den linkeroever der Schelde en van de Engelschen over het Albertkanaal de Duitsche terreurafdeelingen naar het Noorden verdreven werden.

Antwerpen herademde. Doch men telde er de slachtoffers en met den feestroes van het eerste uur wou het niet meer vlotten. Op vele aangezichten stond een ernstige, zelfs bezorgde plooi. Men had aan den lijve ondervonden dat de oorlog niet ten einde was en vreesde nieuwe wraakmaatregelen van den in het nauw gedreven vijand. Toch werden er weer plannen voor de naaste toekomst gesmeed. Van officieele zijde werd zelfs een tentoonstelling in 't vooruitzicht gesteld, welke zou gehouden worden in 't Museum voor Schoone Kunsten en waaraan alle cultureele stadsinstellingen zouden medewerken.

Doch niemand, zelfs de grootste pessimisten niet, vermoedden dat aan die verademingspause zoo snel en zoo wreedaardig paal en perk zou worden gesteld.

Op dien onheilspellenden voormiddag van den 13ⁿ October dus dreunde Antwerpen opnieuw onder de uitbarsting eener ontploffing, doch ditmaal van zulke ongekende hevigheid dat, daarmede vergeleken en achteraf beschouwd, het inslaan der granaten in de maand September slechts een verschrikkingsgerucht kon worden genoemd.

Aanvankelijk wist niemand wat er aan de hand was en de menschen, die met ontdaan gelaat op de straat samentroppelden, verloren zich in allerhande gissingen omtrent den aard en de plaats van het onheil. Want dat er iets ergs, ja onherstelbaars was voorgevallen daarvan had ieder de volstrekte overtuiging. Uit de wilde geruchten, die allerwegen opgang maakten, sijpelde stilaan de ontzettende waarheid door. Op den hoek der Schilders- en der Vrijheidstraat waren verschillende huizen met den grond gelijk gemaakt. Andere stonden op het instorten. Tientallen slachtoffers lagen onder de puinen bedolven. Oorzaak der ramp: onbekend. Niemand had een of andere helsche machine in de buurt zien neerstorten. Zelfs zij die in hun pessimistische voorgevoelens steeds voor een V 1-bombardement, in den aard van dat van Londen, hadden gevreesd, stonden zonder verklaring bij het ijzingwekkend raadsel. Veel later pas zou men vernemen dat Antwerpen de treurige eer te beurt gevallen was het eerste slachtoffer van het Duitsche V 2-wapen te zijn geweest.

Bij dit onzalig nieuws gingen onze gedachten onmiddellijk uit naar onzen

[p. 233]

goeden vriend Professor Cornette. Indien de Schilders- en de Vrijheidstraat zoo zwaar getroffen werden, hoe zou 't dan met het vlak daarbij gelegen Museum voor Schoone Kunsten zijn gesteld? Zouden hijzelf en zijn menschen zonder letsel uit het avontuur zijn gekomen? Zouden de schilderijen van Belgische Meesters uit de 19^e eeuw, die hij met 't oog op voormelde algemeene tentoonstelling in den onvermijdelijk zwaar geteisterden, want langs de zijde der Schildersstraat gelegen, oostvleugel van het Museum had opgehangen, aan hun noodlot zijn ontsnapt? Geen acht en veertig uur voordien had hij ons met een gevoel van begrijpelijke fierheid deze jarenlang veilig geborgen en thans weer aan het daglicht gebrachte schatten getoond. Wij konden ons dus rekenschap geven van wat er in het ergste geval moest zijn geschied... Ook maakten wij ons bezorgd om Cornette's belangrijke bibliotheek en niet minder belangrijke privé-collectie, die in dienzelfden oostvleugel waren ondergebracht, nadat hij zijn op 4 September door een munitieontploffing zwaar gehavend huis aan de Desguinlei had moeten ontvluchten en met zijn have een onderkomen zoeken in het museum. Zelfs in de best denkbare condities vroegen wij ons af hoe deze sinds zoovele jaren aan een zware hartkwaal lijdende man een beproeving van dien aard had doorstaan? Toch zou 't pas later tot ons doordringen dat wij op 11 October, den dag dus dat hij ons zoo vol vertrouwen in de toekomst rondleidde in de nog voor 't publiek gesloten tentoonstelling der 19^e eeuwsche meesters, ons laatste gesprek met Professor Cornette hadden gevoerd...

Uitkomst over wat er in 't Museum voor Schoone Kunsten was geschied, was langs de telefoon niet te bekomen. Ofwel was de lijn gehavend, ofwel - wat begrijpelijk was - had men zich aldaar met gewichtiger dingen bezig te houden. Ook een onderzoek in de nabijheid van de ramp leverde niet veel op. Al de straten in de onmiddellijke omgeving waren afgesloten door een onvermurwbaar politiecordon, zoodat wij ons tenslotte genoodzaakt zagen onze onrust te luchten in een aan Professor Cornette geadresseerd papier.

Een paar dagen later kwam ons zijn antwoord toe. 't Was dat van een totaal terneergeslagen man. ‘Het is hier verschrikkelijk gesteld, schreef hij ons. Een ware catastroof. Zalen waarvan de zoldering naar omlaag gekomen is Vensters weg. Deuren uit hun hengsel. Alle koepels stuk. Het stortregent op de parketten. En veel schilderijen beschadigd... Enkele onherstelbaar, andere zijn te herstellen, andere zijn lichtjes geraakt, andere hebben niets. De indruk der ontploffing is niet te beschrijven. Het is een zware beproeving. Als einde van mijn loopbaan is het een treurspel.’ Hier zinspeelde de beklagenswaardige man op zijn leeftijd. Op dit oogenblik was hij nl. vier en zestig jaar oud. Op 22 Maart daaropvolgend zou hij zijn administratieve leeftijdsgrens bereikt en kunnen genieten hebben van een welverdiende rust. Hij gebruikte dus geen ijdele woorden wanneer hij over een ‘treurspel’ gewaagde. Ongelukkig zou de ramp van 13 October slechts de proloog zijn van hét treurspel, waarmede hij niet alleen zijn loopbaan maar ook zijn leven besloot...

Het bleek alras dat wat hij terecht een catastroof noemde dezen zwaren hartlijder moreel en physiek gebroken had. En 't V-bombardement, dat door

[p. 234]

de Duitschers thans onverpoosd werd voortgezet, was zeker niet van aard om hem weer op te beuren. Acht dagen lang hield Professor Cornette het nog in de kelders van het Museum voor Schoone Kunsten uit ten prooi aan een steeds grooter wordende radeloosheid. Totdat hij van den geneesheer, die hem verzorgde, 't bevel ontving zich onmiddellijk uit Antwerpen te verwijderen. Met tegenzin en noodgedwongen schikte hij zich in het onvermijdelijke, doch wenschte zijn post niet te verlaten vooraleer hem door de bevoegde instanties een regelmatig ziekteverlof was toegestaan en, wat hij op dit oogenblik nog veronderstelde, zijn tijdelijke opvolging administratief geregeld was.

Met zijn trouwe echtgenoote week hij toen uit naar 't rustige Ronse, waar slechts weinig van de oorlogsgebeurtenissen te bespeuren was. Hij knapte er wel eenigszins op, doch vrat er weldra zijn hart stuk om zaken die in verband met zijn geliefd museum stonden. De vele brieven die wij in die periode van hem ontvingen getuigen van dien zedelijken nood. De algemeene toon ervan is somber, opgejaagd en pessimistisch. Slechts af en toe schemert een vleugje meer vertrouwen in de toekomst door. Dan zit hij weer vol plannen, denkt aan de uitgave van een tijdschrift, vindt ‘een grooten troost’ in zijn werk en beroept zich op een ‘in den grond onverwoestbaar optimisme’. Ook leed deze actieve man geweldig onder het nietsdoen, waartoe hij door zijn toestand en de afzondering in een provinciestadje was gedoemd.

Op Nieuwjaarsdag 1945 verhuisde Professor Cornette onverwacht naar Sint Michiels bij Brugge. De streek van Ronse werd minder veilig dan voorheen. V-ontploffingen deden zich in de nabijheid van het stadje voor. Zelfs dàt kon zijn gehavend zenuwstelsel niet meer verdragen. Toch waren de eerste berichten, die hij ons uit Brugge stuurde, niet beangstigend. Hij ging er zelfs zijn zieken vriend Walter Vaes, die in de St. Jozefskliniek werd verzorgd, een bezoek brengen. Op 20 Januari ontvingen wij een nieuwen brief van hem. Doch 't was Mevrouw Cornette die hem onder zijn dictee geschreven had. ‘Jammer genoeg ben ik hier ziek gevallen na een dag of acht, deelde hij ons mede, een zenuwinzinking die mij krachteloos op een canapé laat liggen... Ik hoop nochtans voldoende op verhaal te kunnen komen om eerstdaags mijn correspondentie zelf te hervatten...; ik ondervind thans blijkbaar de reactie van de opjagerij die wij beleefden te Ronse tusschen Kerstmis en Nieuwjaar’. Ondanks dit hoopvolle inzicht zou deze brief de laatste zijn dien wij van hem ontvingen. Een paar dagen later, op 22 Januari nl., zond de radio-omroep het ontstellende nieuws uit dat Professor Cornette schielijk overleden was...

Op Vrijdag 26 Januari, te 3 uur namiddag, werd het stoffelijk overschot van wijlen Prof. Dr. Arthur Cornette voorloopig ter aarde besteld op het kerkhof van St. Michiels bij Brugge, zijn laatste toevluchtsoord. Weerhouden door plichten in 't zwaar beproefde Antwerpen van dien tijd konden wij ons niet veroorloven hem de laatste eer te gaan bewijzen. Doch een wederzijdsche vriend, die zulks wel had gekund, schreef ons den dag nadien: ‘Gisteren woonde ik de begrafenis van Cornette bij: wat was dat triestig, eenzaam, verlaten. De laatste maanden zijn wel erg hard voor hem geweest. Jammer: hij had een mooier en gelukkiger “fin de carrière” verdiend. En het is ook

[p. 235]

een verlies. De gelederen der vooraanstaande Vlamingen worden wel erg gedund, - juist nu, dat wij ze meer dan ooit noodig hebben’.

Ja, duizendmaal ja, Arthur Cornette ‘had een mooier en gelukkiger “fin de carrière” verdiend’. Zijn recht daarop was velerlei. Als hoofdconservator had hij jarenlang het Koninklijk Museum voor Schoone Kunsten te Antwerpen met ongemeen talent geleid. Aan zijn initiatief was 't o.m. te danken dat aldaar sinds 1927 de terecht befaamde en zoo druk bezochte wintervoordrachten werden georganiseerd. Tijdens den oorlog werd daar nog een cyclus van uitgelezen kamermuziek aan toegevoegd, want ‘door de kunstpropaganda in het Museum op een hoog peil te houden, schreef hij in zijn propaganda-brochure voor het seizoen 1942-1943, meenen wij bij te dragen tot het handhaven van ons aller vertrouwen op een betere toekomst’. Om bovendien 't publiek niet heelemaal te spenen van schilderkundig genot, haalde Prof. Cornette wel eens een kostbaar schilderij uit den schuilkelder, waarin het met het oog op de oorlogsomstandigheden geborgen zat, en liet het in 't raam van 't zg. ‘Kunstwerk der Week’ door een bevoegd spreker commenteeren. Af en toe richtte hij ook grootere tentoonstellingen in gewijd aan een school, een epoque of een genre. Zoo wist hij in die donkere dagen den kunstzin en den geestelijken honger van het Antwerpsch publiek naar vermogen te bevredigen.

Als professor aan de Vrije Universiteit te Brussel en als leeraar aan het Koninklijk Muziekconservatorium te Antwerpen genoot Arthur Cornette de achting zijner collega's, 't vertrouwen en den eerbied zijner menigvuldige studenten. In de Koninklijke Vlaamsche Academie was zijn gezag niet minder groot. Hij was een knap kunsthistoricus, een fijn musicoloog en essayist, wiens soepele stijl en beeldrijk woord hem een benijdenswaardige plaats verzekerden in onze Vlaamsche bellettrie. Aan alle groote kunstmanifestaties van deze laatste vijf en twintig jaren nam hij een werkzaam deel. Daarom zal zijn naam aan onze cultuurgeschiedenis van die periode onafscheidelijk verbonden blijven.

Doch Cornette was meer dan een geleerde, een animator, een begaafd auteur, hij was ook een goed en edel mensch, die ondanks zijn vinnige repliek en het begrijpelijk bewustzijn zijner waarde, een warmkloppend hart bezat. Trouw aan de vriendschap was het voor hem een der bitterste ervaringen van zijn laatste dagen dat hem zoovelen afvielen in den nood.

Gesproten uit een bekende Antwerpsche familie was hij Sinjoor tot in het merg. Door en door kende hij zijn stad en had haar onder haar menigvuldige aspecten lief. Zelfs in zijn conversatie was kleur en geur van den geboren en getogen Antwerpenaar. Hij hield van 't leven en van de vele genietingen, die het bieden kan. Doch tegen de ruwheid der moderne oorlogvoering was hij niet bestand. Daarom viel hij als onrechtstreeksch slachtoffer van dezelfde terreur die in zijn geboortestad zoovele schoone menschenlevens vernietigde.

Voorloopig rust Arthur Cornette nog in verwijderden grond. Wanneer wordt hij naar Antwerpen overgebracht? Wij hopen dat zulks weldra gebeuren moge, opdat het ons gegeve worde zijn nagedachtenis te eeren en te herdenken, zooals het bij het afsterven van een man van zijn verdienste en kwaliteit behoort.

FRANK VAN DEN WIJNGAERT.