De Gulden Passer. Jaargang 21 (1943)

De Gulden Passer. Jaargang 21

(1943)– [tijdschrift] Gulden Passer, De– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende



[pagina 297]
Jan Pelsers en Eduard de Dene door Gilb. Degroote Jan Pelsers is de bekende geneesheer-heelmeester, in het begin der 16^e eeuw te Diest geborenGa naar voetnoot(1). Hij vestigde zich te Brugge en werd er door de stad officiëel aangesteld en bezoldigd als Peste Meester. Van hem zijn een paar tractaatjes tot ons gekomen, die aansluiten bij de middeleeuwsche traditie om geneeskundige begrippen en recepten te vulgariseerenGa naar voetnoot(2): 1^o) Examen Chirvrgorvm Inhovdende claer ondervvus, oprechte, gheschicte, ende naecte leeringhe der Chirvrgienen ende Barbiers, ghemaect by M. Ian Pelsers van Diest, ghezvvoren Chirvrgien ten pensioene der stede van Brvgghe. - Te Brvgghe By Hvbrecht Goltz. Int iaer M.D.L.X.V (in-12^o, 182 blzz. en 16 blzz. tafels). Het werkje is opgedragen aan 't Brugsche Magistraat; het is bestemd als vulgarisatie-handboek voor de chirurgiens-barbiers, die geen Latijn, Grieksch, Hebreeuwsch noch Arabisch kennen. 2^o) Van de peste, een generale methodus om te cureren die contagieuse ziecte der pestilentiaele cortse met haer sympthomata. Brugghe, P. de Clerck, 1569; in-8^o, 117 blzz.Ga naar voetnoot(3). Dit boekje is gegroeid uit de moeilijke omstandigheden die Brugge dan doormaakte: een pest-epidemie had in de jaren 1546, 1569-72, 1574-75, 1577 en 1580-81 vele slachtoffers gemaaktGa naar voetnoot(4). De toewijding van den Rooden Meester, Jan Pelsers, was zoo groot dat hij zelf, in 1580-81, bij het verzorgen van zijn zieken, bezweek. Dit stukje, waar in zijn opdracht aan het Brugsche Schepencollege, onze knappe chirurgien waarschuwt tegen ‘charlatans, quack-zalvers, reuweghen
[pagina 298]
en schrobbers’ die onbekwaam zijn de pest te genezen, en meer te duchten zijn dan deze zelf, lijkt ons van belang, omdat het voorafgegaan is door een ‘balade’ van den veelzijdigen Rederijker Eduard de DeneGa naar voetnoot(5). Om te beletten dat dit gedicht vergeten zou blijven in dezen ‘generalen methodus’ zijn wij zoo vrij het hier, met onze versnummering, weer te geven.
E. de Dene tot den Leser. Dan, den Leser bemind, reyn goet-ionstich ghezint Gheen perturbiste Niet an Momus, afionstich ghemaniert D'ooghen keerende int quade 5.[regelnummer] (Zelue niet ziet, dat hem meest ghebreickt.) Wt goed intencie, met reuerentie Als Philocoliste Eduard de Dene die employeert De naeruolghende Balade 10.[regelnummer] Welck, tot zulck Leser, duer de letteren spreickt: DEerste Bouck en Aphorisme beschreuen rijckelick Van Hippocrates blijckelick, end autentijckelick Verhaelt. dat t' leuen cort es, en wanckelbaer bekend Yeghelick mensche, zeer raschlick bezwijckelick 15.[regelnummer] (Hoe ghesond) duer der Pesten inconuenient Nochtans, by den Aphorisme prijsweerdich excellent Van Hippocrates, end eenen Methodus profijt Behoudens metter tijd, dat begrijpen diligent Om Ziecken, commen omtrent 20.[regelnummer] Word zulck expeert, om verdienen der Laurieren prijs Al doende, leerd men, en d'Onwetende worden wijs. ¶ Zoo als een vervlieghende, wtghesproken woord Ts' ghelijcx is t' leuen, der menschen, cort. Hy bedied Welck woord, alreede faelgiert rechte-voort 25.[regelnummer] Daer men niet meer of hoord Alst wt-ghesproken word, ende word als niet Daerom, mach die mensche, t' dier oorzaecke ziet Hoe Edel, sterck, wijs, constich, t' gheenen saeyzoene Ende hoe fraey, ghezond iuechdichgroene 30.[regelnummer] Naer dat hem van zijn geboorten tijd, t'steruen gheschied Gheen groote, noch veel zaecken, bestaen te doene Daer een in gheen verstand heeft, zals niet moeyen te doene. ¶ Wat wanneer de mensch ter zonnen vpghangh, bedwanghe Voorneemt yet te doene, end eer dat beghonnen zy 35.[regelnummer] Haestlick, de Zonne keert, t' hueren onder-ghanghe End hoe gheschenen langhe Den dach word ghepasseert, en den auend commen by De oudheyd volght oock haestlick, wel weten wy Als wy, meenen die, verre zyn wt der nood 40.[regelnummer] Staet voo[o]r de duere beschoot Ende tard ons vp de hielen, zijnde nerghens vry Oudheyd vander mensche vlieght, t' leuen es maer een dood
[pagina 299]
Die voor-peynst eer hy beghint, doet wijsheyd groot. ¶ Maer de conste es lanckmoedich ghecompareert 45.[regelnummer] By t' leuen vanden mensche. Want voorwaer De conste vruchtbaer Vander Medicijne, hoe daer in ghestudeert Es van langher speculatijn, end om leeren zwaer Want een goet Medicijn, moet wel weten claer 50.[regelnummer] Den loop der naturele Philosophie Mitsgaders verstaen oock de Astrologie En veel ander consten, moet oock kennen daer naer De ghuene, hier naer ghenoomt zijn. Die? Die zom wanen ghenesers zijn, zijn gesondheyds partie. 55.[regelnummer] ¶ De temperamenten van des menschens natuere Ghesteltnesse, vanden lichaemlicke partien, reyn Den wetenlicken treyn Cause end oorspronck, vander zieckten, wel te cuere Differentien ende spetien, oock mede certeyn 60.[regelnummer] De crachten der cruden, diuersch in t' sweerelts pleyn Oock van alle Metalen, en Ghesteenten verheuen Cracht van alle spijsen, hoe die matelick gheuen Oock ander kennes hebben in zyns handel ghemeyn Om al t' welck begrijpen, es te cort ts' menschen leuen 65.[regelnummer] Experienty, es Meestresse alder dijnghen bleuen. ¶ D'oorzaecke vander particuliere werckijnghe Es oock haestich, ende listelick voor by lyd Onvoorzien ontglijd Daer in diend dies zorghfuldighe ouermerckijnghe 70.[regelnummer] Met veel benautheyd, gheduerd die, cortentijd Daer om machmense, tot der Ziecken profijt Niet lichteleck achterhaelen, hoe wijse zinnen Ende in de ziecke menschen ghezondheyd winnen Duer onghestadighe fluxie, die t' lichaem ontvrijd 75.[regelnummer] En subtul veranderinghe, van buten ende binnen Goeden raed rijp aduijs, diend voor alle beghinnen. ¶ Daer toe de bezouckijnghe ofte experientie Es periculeux ende zeer bedrieghelick mede. Van Lede te lede 80.[regelnummer] Te weten, de claer warachtighe scientie Van reden ende oordeel, inde matichede Bij den welcken nood, dat mer goet onderscheyd dede Datmen eenighe zaecke, (om wel doen vermeeren Ende doen d'eerste ghezondheyd in-keeren) 85.[regelnummer] Doen of laeten zal, met manierlicke zede, Die is difficijl, ende zeer zwaer om leeren God almachtich zalmen louen, den Medechijn eeren. ¶ Voorts moet de Medecijn niet alleene tooghen Dat hy ontrent den Ziecken zijn debuoir ghenouch doet 90.[regelnummer] Clouck, voorzienelick, vroet Vanden welcken (om me die tot ghenesinghe pooghen) T' last ghenomen heeft, en gh'eel de zorghe goet Maer oock de Pacient, ende de Ziecke moet (Van zijnen weghe, wel zorghfuldich expres 95.[regelnummer] Zonder t'doene, ouerdaet, oft eenich exces
[pagina 300]
Omme fraey gheholpen zijn, weder op de voet) Lijdzaemich gheerne doen, al dat hy mueghelick es Want die zijns ghenesen weer-staet, doot hem zonder mes. ¶ Als ondere den handen vanden Medecijn 100.[regelnummer] Hem onderdanich stellen, ende doende zijn beuel Hooren naer nyemandt el Van ghelijcken, moeten oock sterck zoorghfuldich zijn De bewaerders vanden Ziecken, ende niet rebel Huerlieder beste te doene, neerstich toe zien wel 105.[regelnummer] T' last vulbrijnghen vanden Medicijn-meester ontfaen Ende daer inne gheensins mes-ghaen Der Ziecke, plaetse bequame zy, zonder gequel Hem niet doende dat mes-haght, of mach wederstaen Die hem helpt, ende laet helpen, wordt ghenesen zaen. 110.[regelnummer] ¶ De const is langh, want difficijl int begrijp ten fijne Zoo datmen die niet lichtelick bekennen mach Zonder langh, daer in gheexerciteert te zijne Oock twee noodzakelickheden, diender nacht ende dach Experienty diemen oynd zeer periculeux zach 115.[regelnummer] En t'iugement of oordeel, t'welc voortcomt zoot betame Vander redene, t'welc niet lichtlick gheschiet bequame Want is zwaerst om leeren om daer in weten raed Mids veel veranderinghen, subiect is, ts'menschens lichame T'welcke blijft niet altijts in eenen staet 120.[regelnummer] Maer in een ooghenblick tijds: veranderinghe ontfaet. ¶ Naer dit ionstich bewijs, zal hem yeghelick reglen. Om de Ziecke ter goeder trauwe cureren In een accorderen Ende hem in d'Inhoudt van dit boucxken speglen 125.[regelnummer] Zal dies anghename mueghen prospereren En ghe'eerd floreren Want dick wils by faulte, ende niet continueren Van dies voorseydt is, maer dat houdende vpgheschort De vprechte curatie, om ghesond domineren 130.[regelnummer] An de Ziecke belet, ende verachtert wort Peynst de const is langh, maer den tijd is cort. EDElick beWAERD DEreDENE. Anno 1569.	voetnoot(1) Vgl. Biographie Nationale, Bruxelles, 1901, VI, col. 884 sqq. voetnoot(2) We denken hierbij o.a. aan zekere werken uit de 13^e en 14^e eeuw, als b.v. Der Mannen ende der Vrouwen Heimelicheit; Der Vrouwen Heimelijcheit; uit het begin der 14^e eeuw is het werk van den ‘vader der Vlaamsche heelkunde’: JAN YPERMAN, belangrijk, nl. zijn Medicine Boeck en vooral zijn Cyrurgie; in 1343 vervaardigde THOMAS SCELLINC zijn Boec van Cirurgien; vgl. Prof. Dr J. VAN MIERLO, Middelnederlandsche Letterkunde van omstreeks 1300 tot de Renaissance, Antwerpen-Brussel, N.V. Standaard-Boekhandel; 's Hertogenbosch, Teulings' Uitgeversmaatschappij N.V., 1940, Dl. II, pass. De werkjes van J. Pelsers konder we er niet terugvinden. voetnoot(3) Het boekje berust op de Universiteitsbibliotheek te Gent, onder signatuur R. 950. Van n^o 1 is er een exemplaar in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, n^o II, 68918. voetnoot(4) Zie Biographie Nationale, l.c. voetnoot(5) Nopens dezen tijdgenoot van J. Pelsers, zie ons artikel in Leuvensche Bijdragen, 1942, p. 127 vlgg.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs