De Gulden Passer. Jaargang 21

[p. 103]

De Gentsche en Brusselsche boekdrukker Petrus-Franciscus de Goesin-Verhaeghe (1753-1831)
door L. le Clercq

Het alom bekende geslacht der boekdrukkers de Goesin's, dat te Gent de gansche XVIII^e eeuw door werkzaam was, strekte zijn bedrijvigheid uit tot in de hoofdstad, waar het, met de talrijke ambtsbroeders aldaar gevestigd, naar de bediening van officieel drukker durfde dingen. Nergens werd tot nog toe het geval door de geschiedschrijvers der Brusselsche drukpers vermeld. Alleen A. Voisin in zijn Documents en F. Vanderhaeghen in de Bibliographie gantoise wisten over de Goesin's verblijf te Brussel enkele inlichtingen te verstrekken⁽¹⁾.

(1) Bibliographie: [AUG. VOISIN]. Bibliotheca Hulthemiana. Vol. VI. Manuscrits. Gand, 1837. - AUG. VOISIN. Documents pour servir à l'histoire des Bibliothèques de Belgique et de leurs principales curiosités littéraires, Gand, 1840, p. 32-33. - C.F.A. PIRON. Algemeene Levensbeschrijving der mannen en vrouwen van België, Mechelen, 1860, p. 139. - F. VANDERHAEGHEN. Bibliographie gantoise, IV, 1862, p. 253-323; VII, p. 146 (tafel). Over het verblijf te Brussel, p. 255-257. - AD. SIRET, artikel in Biographie Nationale VIII ( 1884), kol. 45 sq. - THIEME-BECKER, Künstler-Lexicon, XIV (1921), p. 314.

De Studiejaren.

Petrus Franciscus de Goesin, de derde Gentsche drukker van dien naam, werd geboren te Gent op 12 Januari 1753. Na zijn Latijnsche klassen, vertrok hij naar Leuven om er de lessen te volgen in de Faculteit der Kunsten (Wijsbegeerte). Uit het onderzoek dat wij in de registers der promotiën instelden, blijkt dat hij in zijn examens niet slaagde. Naar huis teruggekeerd, mocht hij de cursussen bijwonen der Gentsche Academie voor schilderkunst en vond daar zijn ware roeping. Op 24 Mei 1774, behaalde hij in die school den eersten prijs in het teekenen naar

[p. 104]

levend model. Door dit succes bedwelmd en aangemoedigd door den beeldhouwer Van Poucke smeekte hij zijn ouders om zijn kunstvolle gevoelens in Italië verder te mogen ontwikkelen. Die reis werd hem toegestaan en duurde niet min dan vijf of zes jaar. In het smeekschrift dat zijn vader later voor hem zal richten aan den Keizer tot het verkrijgen van een drukkersoctrooi, leeren wij meteen dat de jonge reiziger toen ook Frankrijk en Duitschland bezocht, en zich bekwaamde in de Fransche, de Italiaansche en de Duitsche taal, alsook in de drukkunst, den boekhandel en de schilderkunst.

Met deze laatste behaalde hij echter niet veel succes. Na zijn terugkeer in het vaderland bleek aldra, dat hij slechts een middelmatig talent bezat⁽²⁾. Er bleef dan ook alleen voor hem over zijn voorvaderen in hun drukkersambt op te volgen. Op zijn vaders aanvraag werd het octrooi hem daartoe verleend op 3 November 1784. Later verkreeg hj nog de Commissie om de keizerlijke Edicten en Ordonnantiën te drukken, mits betaling van f. 2500 (29 Meert 1786). Door dit ambt werd hij ipso facto drukker van Zijne Majesteit voor Vlaanderen.

Een jaar daarop treffen wij hem te Brussel aan, ‘op den Borgval’⁽³⁾.

(2) Bij A. Voisin leest men daarover het volgende: ‘De retour dans sa patrie, il essaya de mettre en pratique ses études et peignit pour l'hôtel de M. le comte d'Hane, seigneur de Leeuwerghem, quatre dessins de porte, et, pour le séminaire, le portrait du prince de Lobkowitz, évêque de Gand; malheureusement ces deux ouvrages furent trouvés si médiocres qu'on n'osa les exposer au grand jour. Ce mauvais début et d'autres incidents non moins désagréables déconcertèrent ses parents qui,... le firent ainsi que son frère admettre, en 1784, dans le corps des imprimeurs de Gand’. Op. cit. p. 32. Wat Voisin hier schrijft werd hem medegedeeld door bouwmeester Goetghebuer, die den drukker persoonlijk had gekend. Het is dus overdreven, de Goesin een historieschilder te noemen wiens kunstwerken in het Museum te Weenen berusten (Piron, op. cit.), of nog een ‘artiste peintre [qui] abandonna la carrière artistique et reprit l'imprimerie de son père’ (Ad. Siret, op. cit.).

(3) De plaats van den eersten Brusselschen burchtwal, gelegen schuins tegenover de huidige Beurs, aan den linkerkant. Zie A. HENNE et A. WAUTERS, Histoire de la ville de Bruxelles, 1845, I, p. 12.

Het Verblijf te Brussel.

Eigenaardig is die verhuizing in een tijd, dat de drukkerij in de hoofdstad - zoowel als elders hier te lande - in een ellendigen toestand verkeerde. Bevreemdend is bovendien dat de

[p. 105]

Bibliographie gantoise onzen de Goesin tegelijkertijd vermeld als drukker te Gent, èn op eigen naam èn als vennoot zijner moeder, die pas weduwe was geworden. Moet men het vertrek toeschrijven aan zijn treklust, ‘le désir de voir et l'humeur inquiète’, de herinnering aan zijn vroegere reizen, die hem het stille milieu van een provinciale stad deed ontvluchten? Wou hij, door vaders dood nu onafhankelijk geworden, van zijn volle vrijheid genieten? Of verwachtte hij te Brussel aan zijn zaken grootere uitbreiding te zullen kunnen geven, voornamelijk, - zooals hieronder aangetoond wordt, - door het uitgeven der Vlaamsche keizerlijke edicten? Zeker is het dat de nieuwe onderneming mislukte. Slechts tien Vlaamsche plakkaten met het adres van Brussel - boeken aldaar gedrukt worden nergens vermeld - konden wij terugvinden, en wij gelooven niet dat er ons onbekend zijn gebleven.

Het geringe aantal van deze officieele drukken zou men als volgt kunnen verklaren. Wanneer de Gentsche drukker van zijne Majesteit naar de hoofdstad vertrok, dacht hij waarschijnlijk voortaan de plakkaten, - ten minste de Vlaamsche - te zullen mogen drukken, in tweeërlei vorm: zonder en met de Vlaandersche goedkeuring. Zijn eerste te Brussel gedrukte ‘Declaratie van den Keyser’, gedagteekend 30 April 1787, liet hij verschijnen zonder het onderschrift ‘van den Raede in Vlaenderen’ af te wachten. Te Brussel woonde echter reeds een andere officieele drukker; aan hem alleen kwam het recht toe, aldaar de Fransche en Vlaamsche edicten uit te geven in forma prima, m.a.w. ‘By ordonantie van den Keyser’. Die drukker, Pauwels, gevestigd ‘op de Groote Merkt’, wou natuurlijk zijn recht niet afstaan en liet dit aan zijn nieuwen confrater weten. Vandaar dat de nieuwe de Goesin-drukken, verschenen tusschen 19 en 29 Mei 1787, alle de goedkeuring dragen van den Raad van Vlaanderen. Daarop volgden dan wederom twee stukken, - met een gelijkaardige formuleering als deze van het eerste - en dat schijnen meteen ook de laatste te zijn geweest. Van dit oogenblik af werden zoowel de plakkaten als de boeken te Gent gedrukt. Wat er precies gebeurde, weten wij niet. Waarschijnlijk werd den Gentenaar verbod opgelegd te Brussel nog eenig drukwerk ter perse te leggen. Niettemin bleef de Goesin er wonen tot de

[p. 106]

Brabantsche Omwenteling hem in 1789 verplichtte uit de stad te vluchten⁽⁴⁾.

Ziehier de lijst van zijn Brusselsche drukken:⁽⁵⁾

1)	(Langwerpige keizerlijke wapens). Declaratie van den Keyser draegende interpretatie van het Edict van aenstellinge der Intendenten der Kreytsen in de Nederlanden in date van de 12 Meert 1787. Van den 30 April 1787 (Onderaan): Tot Brussel, By P.F. de Goesin, Drukker van Syne Majesteyt, op den Borgval.
2)	(Langwerpige keiserlijke Wapens). Declaratie van den Keyser, raekende het verbod van den uytvoer van 't Vlasch, Kennip, Werk en rauw ongetwynt gaeren. Van den 12 Mey 1787. (Onderaan verso): Aldus gepubliceert in 't Consistorie van den Raede in Vlaenderen..., dezen 19 Mey 1787. Was onderteekent, Van Severen. - Tot Brussel,...
3)	Ordonnantie van den Keyser, medebrengende surséantie van d'aenstellinge van de nieuwe Rechtbanken van de Provintien van Vlaenderen, van Naemen, van Doornick en 't Doornicksche, van Gelderland ende van Mechelen. Van den 14 Mey 1787. (Onderaan): Tot Brussel..., - Aldus gepubliceert in Vlaenderen... den 19 Mey 1787.
4)	Declaratie van den Keyser... Van den 24 Mey 1787 [tegen de valsche geruchten]. Brussel,...
5)	(Kleine keizerlijke wapens). Declaratie van den Keyser ende Konink, van den 24 Mey 1787 (Onderaan): Aldus gepubliceert in Vlaenderen,... dezen 1 Juny 1787. - Tot Brussel,... Verklaring dat er geene ‘Conscriptie Militaire’ noch een Tax van veertig por cent zal ingevoerd worden.
6)	(Kleine keizerlijke wapens). Declaratie van den Keyser, medebrengende de vernietinge van de Intendentien. Van den 28 Mey 1787. (Onderaan): ‘Aldus gepubliceert... in Vlaenderen... den 1 Juny 1787’. - Tot Brussel,...

(4) A. VOISIN, Op. cit., p. 32.

(5) Deze plakkaten bestaan uit een blad in-folio plano; n^r 8 alleen heeft 3 p. druks. Het drukkersadres staat onderaan gedrukt en luidt als volgt: ‘Tot Brussel, By P.F. de Goesin, Drukker van Syne Majesteyt, op den Borgval’; op n^r 9 staat: ‘op de Borg-val’; op n^r 10: ‘op den Borg-val’. De n^rs 5, 6, 7 (Leuven, Universiteitsbibliotheek) bezitten als onderschrift: ‘By P.F. de Goesin, Drukker van Syne Majesteyt’, zonder drukkersoord. Deze edicten behooren toe: 1) N^rs 1-10 aan het Rijksarchief te Brussel; 2) N^rs 1-8 aan de Universiteitsbibliotheek te Gent en zijn door Vanderhaeghen, op. cit., IV, p. 256-57, vermeld onder n^rs 6798-6805; 3) N^rs 1-3, 5-7, 9-10 aan de Universiteitsbibliotheek te Leuven.
Den heer Cam. Tihon, Rijksarchivaris te Brussel, betuigen wij hier onzen hartelijken dank voor het opzoeken der Goesin's plakkaten van zijn fonds.

[p. 107]

7)	(Kleine keizerlijke wapens). Declaratie van den Keyser, medebrengende surseantie van het nieuw Reglement der Civiele Procedure,... Van den 28 Mey 1787. (Onderaan): ‘Aldus gepubliceert in... Vlaenderen... dezen 1 Juny 1787. - Tot Brussel,...
8)	Edict van den Keyser ende Konink. Raekende de Ambachten, en medebrengende erroepinge van het Edict van den 17 Meert 1787. Van den 29 Mey 1787. (Onderaan): Tot Brussel,...
9)	(Langwerpige keizerlijke wapens). Declaratie van den Keyser ende Koninck, voor alle de Nederlandsche Provincien, raekende de Politie en de Handhavinge van het goet order. Van den 28 Augusti 1787. (Onderaan verso): Tot Brussel,...
10)	(Langwerpige keizerlijke wapens). Declaratie van den Keyser, raeckende den uytvoer der Graenen. Van den 27 September 1787. (Onderaan): Tot Brussel,...

De Goesin's Werkzaamheden te Gent.

In zijn geboortestad teruggekeerd, in gezelschap van Maria-Louisa Verhaeghe, met wie hij kort te voren in het huwelijk was getreden, door de jaren en wellicht de tegenslagen tot bedaren gebracht, wijdde hij zich voortaan, veertig jaar lang, geheel aan zijn vermaarde drukkerij en tevens aan de artistieke belangen zijner stad.

Te dien tijde interesseerden de drukkers zich ook voor het catalogiseeren der boekerijen. In dit vak werd de Goesin weldra een der geleerdsten in ons land, een waardige tegenhanger van den beroemden drukker-bibliograaf Ermens te Brussel. Zoo stelde hij menigen catalogus op van boeken, schilderijen en munten, waaronder die van G.J. Rooman, in-8^o, 1791 (Vanderhaeghen 6901), van Dubois de Schoondorp, 4 deelen, in-8^o, 1804-1810 (V.d.H. 6979),⁽⁶⁾ van Ghesquière (V.d.H. 7045) en van J.F. Van de Velde, 2 deelen in-8^o, 1831 (V.d.H. 7270), oud president der Leuvensche Universiteit, die de rijkste collectie van theologische boeken bezat, die ooit in België verkocht werd, en waarin niet minder dan 450 incunabelen en manuscripten van eersten rang voorkwamen. Deze laatste catalogus werd opgesteld in samenwerking met Ch. Van Hulthem, met wien de Goesin

(6) Bevatte 75000 boeken. Zie over die boekerij, Biblioth. Hulthemiana VI, liminaires p. XVIII sq.

[p. 108]

bevriend was⁽⁷⁾, en de Laval, adjunct-bibliothecaris te Gent⁽⁸⁾.

Was Peter de Goesin een minder begaafd kunstschilder, hij bleef toch zijn leven lang ijverig kunstminnaar en amateurschilder. Zijn doeken werden ten toon gesteld in het jaar 1792⁽⁹⁾. In 1803 vervaardigde hij een copie van De Crayer's Diogenes en Alexander, schilderij dat toen uit het Gentsche Museum weggenomen en keizerin Josephina ten geschenke aangeboden werd⁽¹⁰⁾. Dit onbaatzuchtige gebaar schildert goed den dienstvaardigen man af, die zijn medeburgers in hun kunstgenot meermalen zou bijstaan. Met dezelfde bedoeling liet hij ook de navolgende boeken verschijnen:

1)	Notice et description des Tableaux et Statues exposés au Muséum du Département de l'Escaut, situé à Gand dans l'Eglise de la ci-devant Abbaye de St. Pierre. A Gand,... P.F. de Goesin-Verhaeghe. Premier Frimaire au XI. In 12^o, 90 en 8 p. Vanderhaeghen IV, 6961. Door A. Voisin en P. Goetghebuer worden hem ook nog de andere Catalogussen van tentoonstellingen van schilderijen en standbeelden toegeschreven, van 1792 tot 1829. Vanderhaeghen spreekt daarover niet. Zie over de Gentsche tentoonstellingen: PROSPER CLAEYS, Les expositions d'art à Gand 1792-1829. Essai historique. Gand, 1892. In-8^o.
1bis)	Beschryving van de Schilderyen en Beelden ten toon gesteld in het Muséum van het Département der Schelde, binnen Gend, in de gewezen Abdy-kerk van S. Pieters. Door P.F. de Goesin-Verhaeghe, Conservateur van 't Muséum. [1802]. In-16^o, 69 p. Vanderhaeghen IV, 7294. Vertaling van het vorige nummer.
2)	Description historique et pittoresque de l'église cathédrale de Saint-Bavon à Gand, par P.F. De Goesin-Verhaege, directeur de la quatrième classe de la société royale des beaux-arts et de littérature de la dite ville. Gand, P.F. De Goesin-Verhaeghe, 1819. In-12^o, 3 bl., 65 p. Vanderhaeghen IV, 7130.

(7) Zie het exemplaar van het boek: Annales de Flandre de P. D'Oudegherst, Gand, 1786, uit Van Hulthem's boekerij (nu Kon. Bibl. V.H. 27537), waar deze aanteekent dat hij zijn vriend de Goesin den raad gaf het werk uit te geven. Ook bij V.d.H. 6828.

(8) A. VOISIN, Documents, p. 33. In de Biblioth. Hulthemiana, VI, p. XXX sq., drie jaar vroeger verschenen, zegde dezelfde schr. ‘Le catalogue de [Van de Velde]... a été rédigé et classé par M^r De Laval,... quoique le titre porte qu'il l'ait été par De Goesin-Verhaeghe lui-même’.

(9) VANDERHAEGHEN, IV, 6903.

(10) Het eenige schilderij van de Goesin, dat nu nog in het Gentsche Museum wordt bewaard (in het magazijn).

[p. 109]

3)	Notice sur l'incendie à la toiture de l'église Saint-Bavon à Gand le 11 sept. 1822. Avec la facade de ladite église. In-12^o, geciteerd door A. Voisin en komt ook voor in De Goesin's Catalogue (1837) onder n. 1142.
4)	Guide de l'étranger dans la ville de Gand. In-8^o, 40 p., zonder titel. Bevat slechts de beschrijving van acht kerken; het boek bleef onvolledig wegens den dood van den schrijver (18 April 1813). Alleen drie exemplaren bleven bewaard; de rest der oplage werd vernietigd. Vanderhaeghen V, 12016^(11).

Petrus Franciscus de Goesin werd vereerd met den titel van Universiteitsdrukker. Hij drukte niet alleen in het Latijn en in de gewone talen, doch ook in het Italiaansch (V.d.H. 11586) en in het Engelsch (V.d.H. 7026, 7080). Hij was oud-leeraar der Academie van teekenkunde en der Midden-School (Ecole Centrale). In 1819 was hij een der directeurs der Kon. Maatschappij (niet Instituut, zooals Ad. Siret meent) der Schoone Kunsten en Letterkunde (V.d.H. 7130); in 1802, conservator van het Museum van het Departement der Schelde. De Goesin liet geen nalatenschap achter. Zijn drukkersmaterieel werd door de weduwe openbaar verkocht op 18 Nov. 1832 (V.d.H. 7280), zijn boekenfonds in 1833 (V.d.H. 9709), en in 1837 zijn rijke bibliotheek (V.d.H. 9230).

(11) A. Voisin en Goetghebuer, op. cit., p. 33 en het Künstler-Lexicon schrijven hem verkeerdelijk het volgende werk toe: Historie en inrichting der koninglyke academie van teeken-, schilder- en bouwkunden, opgerecht binnen de stad Gend... Dit boek is een titeluitgave van: Konst-lievende Mengelingen, uytgegeven door de koninglyke Akademie van Teeken-, Schilder- en Bouwkunden, opgerecht binnen de Stad Gend. Eerste deel, eerste stuk, 1794. Gend, by P.F. de Goesin. In-8^o, 4 bll., X - 281 p., 2 ½ bll. De schrijver is E.C. Van de Vivere. Zie VANDERHAEGHEN IV, 6926.

De Goesin's Boekerij.

De veilingscatalogus dezer boekerij werd onder volgenden titel uitgegeven:

Catalogue d'une belle collection de livres en tous genres, délaissés par feu monsieur P.-F. De Goesin-Verhaeghe, peintre-amateur, ancien professeur..., imprimeur-libraire... dont la vente se fera le 13 Mars 1837 et jours suivants,... au domicile de Mme veuve De Goesin-Verhaeghe, rue Hauteporte, n^o 37 à Gand,... sous la direction de J. Poelman. Gand, J. Poelman. Prix 50 centimes.
In-8^o, 96 p., 1602 nummers + 10 voor registers en papier. In fine, wordt aangekondigd dat de catalogus te verkrijgen is bij de boek-

[p. 110]

handelaars van de groote Belgische steden, te Parijs bij Techener en bij Crozet, te Londen bij Th. Rood, te Rijsel bij Castiau. Nederland heeft geen vertegenwoordiger⁽¹²⁾.

Deze boekerij, waarin werken van allen aard voorkomen, ook zelfs theologische, juridische en medische, muntte echter uit door een rijke verzameling van geillustreerde uitgaven en studies met platen over de schoone kunsten (n^rs 332-652). Men vindt er ook een groote collectie catalogussen van schilderijen en antiquiteiten (n^rs 653-738) en natuurlijk ook van boeken (n^rs 1412-1515), waaronder die door de Goesin zelf opgesteld (n^rs 1424-42). Ze bezat eveneens enkele handschriften één Nederlandschen inkunabel en 3 postinkunabelen.

De totale opbrengst der veiling bedroeg 4466,35 fr. De meeste nummers werden voor enkele franks verkocht, ja zelfs voor een halven, de minimum-inzet. Vijf en veertig koopen stegen tot 15 fr. en hooger, en vertegenwoordigden een totaal bedrag van 1401,50 fr. Terwijl de overblijvende loten, 1557 in getal, 3064,85 fr. opbrachten, is de gemiddelde prijs dezer nummers ongeveer 2 fr.

De hoogste prijs werd bereikt door n^r 731, C.P. Landon, Vie et oeuvres des peintres les plus célèbres. Paris 1803-1817, 25 vol. in-4^o, avec fig. au trait par Normand, pap. ordin., cart. non rogné. (275 fr. aan Van Kansselaere)⁽¹³⁾. De tweede hoogste prijs kwam toe aan n^r 634, Projets d'architecture... qui ont mérité les grands prix, accordés par l'Académie,... gravés en publiés par Allais Detournelle et Vandoger. Paris 1806. Grand in-fol., pap. ord. en feuilles (Aan Poelman, voor 74 fr.). Het grootste getal echter der 43 andere werken van deze categorie werden aan den man gebracht voor circa 20 fr.

Behalve Poelman, den vervuller der opdrachten, en de familie de Goesin, waren op den verkoop tegenwoordig een vijftigtal bibliophielen en boekhandelaars, onder dewelke, de hierna genoemden bijna alles opkochten: Burio; Ridder J. Camberlijn

(12) Het ex. der Universiteitsbibl. te Gent ons welwillend ter hand gesteld door den hoofdbibliothecaris R. Apers bevat de prijzen der veiling en de familienamen der aankoopers. Zoovel mogelijk hebben wij getracht hun hoedanigheid te doen kennen, en hun eigen veilingscatalogus te dateeren.

(13) Bij BRUNET, Manuel III, 814, op 200 fr. geschat.

[p. 111]

(Catalogue 16 fevr. 1882, Bruxelles, Olivier): Castiau, boekhandelaar te Rijsel; Jan David, hoogleeraar te Leuven (Catalogue 1866, Louvain, Peeters); Jan De Meyer, bibliophiel en penningkundige (Catalogue 2 nov. 1869, Gand, C. Vyt): Emmanuel Elias d'Uddeghem, leeraar aan het Seminarie te Gent; Jan Gilliet, antiquaar te Gent (Catalogue 5 nov. 1849, Gand; bij V.d.H. V, 8537); Peeter J. Goetghebuer, bouwmeester; Minne, advokaat te Nevele (Catalogue 12 mai 1841, Gand; bij V.d.H. IV. 5818); Missiaen, aankooper van catalogussen; Constant Philip Serrure, hoogleeraar te Gent (Catalogue 19 nov. 1872, 23 oct. 1873, Brux., Olivier); G. Somerset-Irvine, leeraar aan het Athenaeum te Gent (bij V.d.H. V, 2775-76); Stappaert; Edw. Ter Bruggen, wiens rijke prentenverzameling door het stadsbestuur van Antwerpen in 1875 werd aangekocht en nu in het Stedelijk Prentencabinet berust; Leopold Van Alstein, hoogleeraar te Gent (Catalogue 26 mai 1863, Gand. C. Annoot); Louis Vercruysse, bibliophiel te Kortrijk (Catalogue 6 fevr., 24 avr. 1865. Brux. Heussner).

Eindelijk - hier past voortreffelijk het last but not least - een woord uitleg over de handschriften en de inkunabelen.

De handschriften werden hier en daar in den catalogus ingelascht en volgens de gewoonte van dien tijd zeer oppervlakkig beschreven (moderne handschriften worden door ons niet opgegeven):

9 Modus vestitutionis et professionis in ordine Annuntiatorum. mss. sur vel. in-4. vél. (0.50; z. naam).
10 Sermon pour une véture religieuse, mss. in-8^o (4 fr. met n^r 11; Van Alstein).
11 Preces. mss. sur vélin rempli de lettres tourneures en couleurs rehaussés en or. in-18^o. v. ant.
1584 Quelques vieux Mss., concernant l'histoire du Brabant. Dans un carton (0.50; z.n.).
1585 Regula S. Augustini. Ms, in-4^o. Tres-vieux (5 fr.; Van Alstein).
1586 Epistola S. Bernardi, de Eucharistia. Ms. in-18. Tres-vieux. - Tractatulus devotus. in-12^o. Sur parch. (4 f.: Van Alstein).
1587 Bulle d'Honorius IV (1253) au général des freres mineurs. Religionis favor. gr. in-fol. avec le sceau (5.60: z.n.).
1593 Pseaumes et prières en latin. Très-vieux Mss. in-4^o. sur parchemin, avec initiales en or et azur, d'une belle execution et conservation. La fin porte qu'il est de l'anc. abbaye de Lincoln en Angl. (z. pr. n.n.).

[p. 112]

Nederlandsche inkunabel en postinkunabelen:

14 Een devoet Boecxke, ghemaect by br. Dierick van Munster, minrebroed., sprekende en leerende vander minne Ihesu en Marien. Antw., van Liesveldt, 1499. in-8^o (1 f. 50 met n^r 13; Gilliet?).
Campbell, Annales, 303 en 549 a (2^e suppl.). Het ex. door Campbell vermeld, werd verkocht aan den boekhandelaar Cohn uit Berlijn op de veiling Vergauwen (Brux., Olivier, 1884), n^r 476, voor 50 fr.
23 Een devote Oeffeninghe tot een yegelick choor der Enghele etc. Antwerpen. W. Vorsterman, 1521. in-8^o. car. goth. met houte pl. Défectueux.
Regulen en orden van de H. Brigitta. Bruesel, in den zee-riddere [Thomas van der Noot]. in-8^o car. goth. (in marg. met inkt geschreven: ‘vacat’).
‘Een devote Oeffeninghe’ werd met de nummers 19-22, 0.90 fr. verkocht, z. naam, misschien aan De Meyer, den laatst genoemde. Wij vonden het echter in zijn catalogus niet terug.
Het eerste werk is door NK. beschreven alleen volgens een uitgave 1540 of iets later (3619); het tweede volgens het eenigst bekend ex. te Stockholm K.B. (bl. 1 ontbr.). Daaruit volgt dat bij NK. (2514), de titel gevormd is. Hier heeft men het eerst een uit het boek afgeschreven titel. Jammer dat het boek zoek is.
1522 Den spiegel der volcomenheit [door br. Heynric Herp]. Antwerpen, W^e Roelants van den Dorpe, 1501, mey. In-16^o ingenaeyt en in een parkement dekzel (10 fr. aan De Meyer).
Dit exemplaar werd verkocht in De Meyer's veiling (Gent, 1869), onder n^r 165; het is daar toegeschreven aan Simoen van Venloe. - NK. - 1062, 3 ex. bekend.