De Gulden Passer. Jaargang 20

[p. 101]

De bibliotheek van kanunnik A. Briers, te Antwerpen in de 18^e eeuw.
Volgens den veilingskataloog beschreven
door Dr. Jan-Fr. Gessler
Professor aan de Universiteit te Leuven.

Onder de kanunniken der O.L. Vrouwekerk te Antwerpen bekleedde de Hasselaar Arnoldus Briërs, licenciaat in beide rechten en in de godgeleerdheid, tijdens de 18^e eeuw een eervolle plaats.

Uit een aanzienlijke familie van 't aloude graafschap Loon gesproten, werd hij te Hasselt geboren en aldaar op 23^en Juni 1692 gedoopt⁽¹⁾. Om zijn levensloop te schilderen ontbreken ons de noodige bescheiden. Van zijn leeraarsbedrijvigheid aan het bisschoppelijk seminarie te Antwerpen hebben we nog twee getuigenissen, van eenig bibliographisch belang, namelijk de Conclusiones Theologicae, door studenten van dit seminarie onder zijn voorzitterschap in 1722 en in 1724 verdedigd en te Antwerpen bij Petrus Jouret, in de gulden Tralie, gedrukt⁽²⁾. De titel van deze twee brochures kan, eenigszins ingekort, synthetisch volgenderwijs voorgesteld worden:

Conclusiones Theologicae... quas, praeside reverendo ac eruditissimo Domino ARNOLDO BRIERS, Sacrae Theologiae Licentiato & in Seminario Episco-

(1) ‘23 Junii 1692 (baptizatus est) Arnoldus, filius legitimus Magistri Joannis Briers et Domicellae Annae Franciscae van Elsrack. Susceperunt D. Arnoldus Briers et Dlla Ida Briers’ (Parochiaal Register, Hasselt). - De grafsteen van Ida Briers en van hare drie zusters, ‘alle begijntiens en besondere weldoensters dezes hofs’. wordt in het stedelijk Museum te Hasselt bewaard.

(2) Over dezen drukker, wiens bedrijf door zijn weduwe en door hun zoon werd voortgezet, zie Fr. Olthoff, De boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in Antwerpen,... bl. 53. Antwerpen, 1891.

[p. 102]

pali Antverpiensi Professore, defendent R.D. Henricus SCHEERS, R.D. Joannes Baptista DE LIEVRE (1722) - R.D. Petrus WOUTERS, R.D. Petrus Robertus WINCKELSELS (1724).
Antverpiae, Typis Petri JOURET, Typographi Civitatis, [(ac Illustrissimi Domini (1724)], in foro Lactis sub signo Cancellorum Aureorum.

Over deze brochures hoef ik hier niet verder uit te weiden: ze berusten nu in de schatkamers van het Museum Plantin-Moretus, bescheiden verrijking van de prachtverzameling Antwerpsche drukken, aldaar bijeengebracht.

Aangaande de bibliotheek van onzen geleerden kanunnik kunnen we enkele bijzonderheden mededeelen.

Den 7^en Augustus 1738, 'n twaalftal jaren voor zijn afsterven, had A. Briërs, ‘overdenckende datter niet sekerder is dan de doodt, en niet onsekerder als d'ure derselve’, zijn testament opgesteld en dit bij notaris J.L. Francot te Antwerpen gedeponeerd. Een gelijktijdig afschrift er van was sedert jaren in mijn bezit: het berust nu op het Staatsarchief, te Hasselt.

De eerste schikkingen, hier beknopt samengevat, handelen over de grafplaats van den testateur in O.L. Vrouwekerk, door hemzelf nauwkeurig aangeduid: ‘voor mijnen bichtstoel die ick tegenwoordigh becleede’; over de lijkplechtigheid, met uitdeeling van aalmoezen op den dag van zijn uitvaart⁽¹⁾, en het celebreeren van vierhonderd missen van requiem; over de stichting van jaargetijden in de kathedraal, in de kerk van Noorderwijck, ter herinnering aan zijn pastoorschap aldaar⁽²⁾, en in de parochiekerk van Hasselt, met uitdeeling ‘aen arme menschen in broodt’ van ‘thien vaten coren Hasselse maet’, met andere legaten⁽³⁾; eindelijk over de verdeeling van al zijn roerende en onroerende goederen, waaronder twee huizen

(1) ‘Bovendien en behalvens dat, sullen op den dagh van mijne uytvaert aen arme menschen en schamele huysarmen binnen Antwerpen uytgereyckt moeten worden drij hondert loykens tot twee schellinghen ieder in specie, en aen ideren heere grooten Canonik daervan twee gegeven sullen worden, ende de rest bij mijne naer te noemen executeurs te distribueren’.

(2) ‘Item laete ende legatere aen de Cappelle van O.L. Vrouwe op 't Sandt tot Noorderwijck mijnen tweeden oft slechten violetten Casuyvel’.

(3) ‘Bovendien soo laete ende legatere aen de parochiekercke tot Hasselt mijnen besten missael, ende aen O.L. Vrouwekercke aldaer mijnen besten witten casuyvel met den keylickdoeck, corporael, etc. daertoe behoorende; item mijne silvere ampullen, schotel en singel’.

[p. 103]

in de Raamstraat te Hasselt⁽¹⁾, grootendeels gelaten aan zijn neef Arnold Briërs, advokaat te Hasselt, die ook alle ‘meubelen, silverwerck en lijnwaet’ zal erven, alsook een deel der belangrijke bibliotheek, waarover de testateur volgenderwijs beschikt:

‘Voorders soo laete ende legatere aen het Bisschoplijck seminarie binnen dese stadt Antwerpen mijne bibliotheque van al mijne gebonde boecken te samen met die casse daer die in staen; laetende ende maeckende d'ongebonde boecken met alle mijne pampieren aen mijnen neve, den Hr advocaat Arnoldus Briers, en bij sijn gebreke aen sijnen oudsten sone’.

Na dit gelezen te hebben kan men zich afvragen, hoe dan toch, tegen deze wilsbeschikking in, de boeken van kanunnik Briërs onder den hamer zijn geraakt. Een codicil zal de gewenschte verklaring leveren. Dit stuk, 'n tiental jaren later opgesteld, namelijk den 28^en Januari 1749, bevat slechts eene zakelijke bepaling, hier letterlijk overgenomen:

Alsoo ick bij mijn gesloten testament, gerecognosceert ende van buyten geteeckent op den 7^en Aug. 1738 voor den keyserlijcken en konincklijcken notaris J.L. Francot en getuyghen bij deselve acte genoemt, aen mij gereserveert heb de macht van in mijn voorseyt testament te veranderen, te vermeerderen ofte te verminderen 'tgeen mij sal goedtduncken, alles onder mijn eyghen handteeken en signature, soo ist dat ick, om redens mij beweghende, mijne bibliotheque met alle mijne boecken, die ick voor een legaet gelaeten hadde aen het Bisschoppelijck Seminarie van Antwerpen, nu wille publieck vercocht te hebben, ende dat de

(1) Voor Hasseltsche lezers laat ik den tekst over de huizen hier volgen: ‘Item soo laete, maecke en prelegatere (volgen d'intentie van mijne ouders, mij wel bekent) aen mijnen voornoemden neve, den Hr advocaet Arnoldus Briers, ...mijn groot huys gestaen in de Raemstraat tot Hasselt, met het cleyn huys daer neffens gestaen, eertyds bewoont door den fiscael, en nu eenighsints aen het groot huys geapproprieert, met de meubelen en effecten die in deselve huysen en hoff aldaer noch sijn en mij noch toebehooren’. - Feitelijk werd het groot huis in de Raamstraat, nu nog licht herkenbaar, door Arnold Briërs betrokken en door zijn afstammelingen bewoond, totdat Gerardus Briërs, Burgemeester van Hasselt in 1790-1791, overgrootvader van den gevierden Franschschrijvenden letterkundige George Virrès, pseudoniem van Henry Briers, het groot huis in de Maestrichterstraat liet bouwen, tot voor enkele jaren door de familie Briers bewoond. Voor enkele jaren werd de voormalige Ketel, tusschen den Rooden Leeuw en de Windmolen gelegen, aan een consortium verkocht en tot cinemazaal met koffiehuis en handelshuis verbouwd.

[p. 104]

penninghen daervan voortskomende, afgetrocken d'onkosten van de vercoopinghe, sullen gedeylt worden in seve gelijcke deelen, waervan ses sullen gegeven worden aen de ses Heeren Pastoors deser stadt, om door hunne haer respective deel uytgereycket te worden aen den armen van hunne respective parochie, ende het resterende sevenste deel sal gegeven worden aen het Iersch Colegie in dese stadt voor een aelmoes, behoudens dat uyt cooppenninghen van mijn bibliotheque en boecken eerst sullen afgetrocken en aen het Bisschoppelijck Seminarie sullen gegeven worden hondert guldens courant geldt eens, alles om redenen mij moverende.

In dit codicil wordt niet gewaagd van de ‘ongebonden boecken’, door kan. Briërs met al zijn ‘pampieren’ aan zijn neef te Hasselt gelaten. Men zou er uit kunnen afleiden, dat deze beschikking onveranderd bleef en dat de wijziging alleen het legaat gold, ten gunste van het Bisschoppelijk Seminarie. Dit blijkt uit 't codicil zelf, maar niet uit een aanteekening in den catalogus der veiling waarin, op de keerzijde van het titelblad, 't volgende gedrukt staat:

Notandum quod libri fere omnes noviter more gallico compacti, & pecunia cambiali vendendi.

Deze ‘libri fere omnes noviter compacti’ duiden ongetwijfeld op de ‘ongebonde boecken’ van het eerste testament, meer dan tien jaar vóór het codicil opgesteld. Wat er ook van zij, met of zonder de boeken voor den Hasselaar bestemd, viel het codicil nadeelig uit voor het Seminarie, dat honderd gulden ontving, terwijl de veiling in het geheel meer dan twee duizend gulden heeft opgebracht, zooals hierachter zal blijken.

Kanunnik en aartspriester Briërs overleed den 4^en September 1751, hetgeen o.m. zijn grafschrift, met zwarte letters op witte marmeren plaat, in de O.L. Vrouwekerk getuigt, in een welgekende verzameling bewaard⁽¹⁾ en hier afgedrukt.

(1) Inscriptions funéraires et monumentales de la province d'Anvers. I, Anvers. Eglise et cathédrale, bl. 33. Antwerpen, 1856.

[p. 105]

Non in homines sed in vitia.
D.O.M.
R.A.D. Arn. Briers Hasselensis
S.T. et I.C.L.
e Prof. Seminarii Episc.lis
Pastor in Noorderwyck
et Districtus Herend.sis
Christ.tis Decanus
dein huius Eccl. Can. Grad.
et ex Poenit. Archipresb.
Lib. Cens. Exam. Iudex Synod.
ac tertium
Sede Episc. vacante
Vicarius Generalis
pauperum benefactor
munificus
fundatis hic et alibi
Anniv. perpetuis
piisque relictis legatis
obiit 4.a 9.bris 1751
Aetatis 59
R.I.P.

Enkele maanden na de plechtige teraardebestelling van onzen kanunnik, den 11^en Januari 1752, werden zijne boeken in het openbaar geveild. De catalogus, te dezer gelegenheid bij Jan Grangé uitgedeeld⁽¹⁾, draagt volgenden titel, hier onverkort weergegeven:

(1) Over deze drukkersfamilie - vader, weduwe, zoon - zie Fr. Olthoff, op. cit., bl. 141. - Daar hier deze naam driemaal in groote kapitaal gedrukt staat, is er geen accent te ontwaren, hetgeen tot een verkeerde uitspraak kan leiden. In onzen catalogus staat een accent na de laatste kapitaalletter van den naam, welke dus op z'n Fransch als ‘Grangé’ dient gelezen te worden.

[p. 106]

Catalogus librorum admodum reverendi ac amplissimi Domini D. ARNOLDl BRIERS (dum viveret) S.T. et J.U. licenciati, Cathedralis Ecclesiae B.M. Virginis canonici graduati, archi-presbiteri, etc. Qui in utilitatem pauperum vendentur in domo ejus mortuaria, Antverpiae, die 11. Januarii 1752.
Catalogi distribuuntur Antverpiae, apud JOANNEM GRANGE, in Foro Ovorum.

Op de keerzijde staat een kort ‘notandum’, hiervoor afgedrukt. Daarop volgt de Catalogus librorum: 28 blz. gewoon in -8^o, waarna een laatste aankondiging (bl. 29 r^o; v^o onbedrukt), met volgenden inhoud:

Nota.

Dat men naer de venditie der boecken oock sal vercoopen drij costelycke casuyfels, soo goet als nieuw: te weten, eenen rooden fluweelen met een goude-laeckene cruys; item, eenen violetten met een geborduert silvere cruys; item, eenen groenen met een goude-laeckene cruys met hun toebehoorten.

Item, eenige costelycke alben, overrocken ende rocketten met een choorcappe ende amuse.

Item sal men vercoopen vier cassen, geheel bequaem om boecken in te stellen.

In dezen catalogus zijn de boeken volgens formaat en inhoud onder verscheidene rubrieken gerangschikt, zooals blijkt uit volgende opsomming:

Libri Theologici, SS. Patres, Interpretes etc. in folio: 62 nummers.

Libri historici sacri in folio: 20 nummers.

Libri juridici in folio: 21 nummers.

Libri historici in folio: 17 nummers.

Libri theologici in quarto: 37 nummers.

Libri juridici in quarto: 8 nummers.

Historici ecclesiastici et profani in quarto: 41 nummers.

Libri theologici in octavo et minori forma: 134 nummers.

Historici sacri et profani in octavo et minori forma: 27 nummers.

Achter de vermelding ‘et plures alii’ (bl. 25) komt dan nog, bl. 26, een Appendix librorum separatim vendendorum, met 24 nummers, waarvan drie in folio en zes in quarto. De reden van dit aanhangsel wordt in volgende slotbemerking verklaard:

Hi libri publice vendi poterunt, sed qui notati sunt asterisco, prout et illi qui continentur in appendice ad calcem adjecta, separatim et solis iis quibus licentia est legendi libros prohibitos. Dab(am) hac 23. Xbris 1751.

P. VERHEYEN, S.T.L. Canonicus et Plebanus Ecclesiae Cath. Antverpiae Lib. Censor ordinarius.

[p. 107]

Dit zal wel een steriotiepe formule zijn, want in den eigenlijken catalogus wordt er geen enkele titel aangetroffen, qui notatus est asterisco.

Het totaal van catalogus en appendix bedraagt 391 nummers. Het aantal boeken was echter veel grooter, wijl dikwijls verscheidene werken, zooals nu nog, onder één nummer werden samengebracht. Zoo omvatten de 24 nummers van de Appendix 58 boekwerken. Dit doet zich ook in den eigenlijken catalogus voor, waarvan de 367 nummers 675 werken vertegenwoordigen. Als specimen van deze samenvoeging mogen de slotnummers van den eigenlijken catalogus hier volgen (met verbeterde drukfout in Bescheyvinge):

Dirckxsens Antverpia Christo nascens. Ant.
Verstock Vitae Ducum Brabantiae.
Kort Begrijp van verscheyde Plackaerten. 1703.
Van Lom Beschrijvinge van Lier. 1734.
Nederlantsche Outheden. 1733.
Jonge Gentsche Geschiedenisse.
Dolmans Observationes Apologeticae.
Danes notio Temporis.
Descriptio Coloniensis.
Florimond de la Papesse.
- - - Des Heresies.
Cebetis Tabula.
Index librorum prohibitorum.
Vita Horstii.
Apologie de Tertullien.
Indiculus universalis.
Sagesse de Scarron.
Lettres de Bellegarde.
Bellegarde Reflexions sur les ridicules.
Règles de la Santé.
Spraeck-konst der Franse Taele.
Grondt-Regelen der Franse Taele.
L'Art de parler.
L'Art de penser.

ET PLURES ALII

[vignet]

Uit 't voorgaand uittreksel, trouw naar den catalogus afgedrukt, blijkt ook, dat de titel der boeken, in 't Nederlandsch of, zooals men toen gewoonlijk zei en schreef, ‘in 't Nederduyts’

[p. 108]

gesteld, cursief gedrukt waren. Ze zijn niet talrijk. Buiten de reeds vermelde, treft men er nog volgende aan:

60.	Sermonen van Taulerus. Antv. 1707 (bl. 3).
11.	Chronyck van de Hertogen van Brabant (bl. 7).
5.	Wercken en Brieven van de H. Theresia (bl. 10).
21.	Gonsales Rijsen van Jerusalem. Antwerpen 1673, met fig. (bl. 11).
45.	Backx Sermoonen. 14 deelen. Antw. (bl. 15).
47.	Christelycken Vader op de Epistelen en Evangelien. 9 deel. Antwerp.
87.	Brief van Benedictus wegens het Jubel-jaer. 2 deel. (bl. 18).
111.	Leven van J. Nepomucenus (bl. 21).
126.	Christelycke Leeringe. 9 deel. (bl. 22).
127.	Zeelander Vaste Gronden van Geloove. 5 deel.
128.	Hiob en Simpson. 4 deel. Vreet-vogel. 2 deel.
129.	Christelyke Waerheden. Eenvoudigh Ondersoeck. Dykx Rooms-catholycke Regs-geleerden (bl. 23). Redelycke Gehoorsaemheyt. Jansenius Catholycke Uytwis-spons.
130.	Pontas Aenspraecke tot de sieckenen. Psalmen van David. bis. Brieven van Huygens. Catholycke Leeringe.

Alle andere werken zijn in 't Latijn of in 't Fransch geschreven. Ze zijn meestal van theologischen, juridischen of geschiedkundigen aard en zullen wel niet veel verschillen van de werken, welke men in gelijkaardige bibliotheken van dien tijd aantrof. Toch zijn er enkele werken, zooals van Fr. Tittelmans en van J. Mantelius, welke den Hasseltschen oorsprong van den geleerden boekenvriend verraden.

De totale opbrengst der veiling bedroeg 2162 gulden en 15 stuivers, volgens de prijzen, afzonderlijk in margine opgeteekend. Onder de werken, waarvoor de hoogste prijzen werden betaald, worden er hier ten slotte enkele afzonderlijk vermeld:

Moreri.	Dictionnaire historique (6 dln) met Supplément (2 dln) en Nouveau Supplément (2 dln). Parijs, 1732, en 1749 (bl. 6)		111 gl.
Tillemont.	Mémoires pour servir à l'histoire ecclésiastique (16 dln). Parijs, 1701. Histoire des Empereurs (6 dln). Parijs 1720 (bl. 10).	Samen	59 gl.

[p. 109]

Calmet.	Commentarium in S. Scripturam (8 dln). Augsburg, 1737. Dictionarium Biblicum (2 dln). Augsburg. 1738 (bl. 2).
		Samen	54 gl.
Augustini.	Opera omnia... (9 dln). Parijs, 1689 (bl. 1)		51 gl.
	Délices du Pays de Liège (5 dln) Luik, 1738. - Samen met Bouille, Histoire de Liège (3 dln). Luik, 1725 (bl: 7)		46 gl. 15.
	(De werken van de twee andere Luiksche geschiedschrijvers, Fisen en Foulon, werden onderscheidelijk 8 en 15 gl. verkocht).
Fleuri.	Histoire Ecclésiastique (36 dln in -8^o^(1) Brussel. Samen met Housta. La mauvaise foy et la justification de M. l'abbé Fleury (3 dln) (bl. 23)		40 gl.
Natalis Alexandri.	Historia ecclesiastica (7 dln) Parijs, 1714 (bl. 4)		37 gl.
La Clef du Cabinet, tot september 1751 (95 dln gebonden, met enkele losse afleveringen, in 8^o) (bl. 24)			36 gl.
Van Espen.	Opera omnia (2 dln). Leuven, 1725 (bl. 5)		35 gl.
Butkens.	Trophé de Brabant (4 dln) 's-Gravenhage, 1724 (bl. 7)		34 gl. 10.
Sanderi.	Flandria illustrata (3 dln) 's Gravenhage		34 gl.
Sanderi.	Chorographia sacra Brabantiae (3 dln). 's Gravenhage, 1726 (bl. 6)		30 gl. 10.
La S. Bible de Sacy (3 dln. in -8^o). Brussel (bl. 13)			31 gl.
Le Roy.	Notitia Marchionatus S.R.I. Amsterdam, 1678. Samen met zijn Chronicon Balduini. Antwerpen, 1693 (bl. 6)		29 gl.
Du Pin.	Bibliothèque des Auteurs ecclésiatiques (10 dln in -4^o) 1693. Met andere werken van Ellies Du Pin (bl. 11-12)		26 gl.
Miraei.	Opera diplomatica (4 dln). Leuven, 1723		22 gl.

Hiermee acht ik mijn bescheiden taak volbracht. Den lezer werden enkele belangwekkende bijzonderheden verstrekt over een Antwerpsche bibliotheek, welke in 1752 onder den hamer kwam. Wie er meer over weten wil, raadplege den veilingskataloog, waarvan een exemplaar aan het Museum Plantin-Moretus, 't ander aan de Koninklijke Bibliotheek te Brussel werd geschonken, en aldus ter beschikking van alle bibliographen en -philen gesteld.

(1) Waar geen formaat is aangeduid, zijn folianten bedoeld.