De Gulden Passer. Jaargang 19

[p. 175]

Inventarium librorum artium-medicine doctoris magistri Lodovici Johannis de Stronchonio (Perugia 1484).⁽¹⁾
door Leop. le Clercq

De Inventaris waarvan hier sprake is, schijnt de minuut te zijn van de akte opgesteld bij het afsterven van medicus Lodewijk Joa. de Stronchonio. Het geschrift, immers, bezit noch officieele aanteekening, noch namen van getuigen, noch notarieel signet of zegel. Over den eigenaar der boekerij is ons niets bekend: wij weten alleen dat hij doctor was in de kunsten en in de medische wetenschap. Zijn naam schijnt er op te wijzen, dat hij zou afkomstig geweest zijn uit het stadje Stroncone in de provincie Umbria. Het ambt van medicus zal hij wellicht te Perugia uitgeoefend hebben; hij stierf aldaar in Oogstmaand 1484.

De lijst zijner boekerij omvat 39 boekdeelen, die alle, een exemplaar der Pandecten uitgezonderd, van medischen of filosofischen inhoud zijn. De titels ervan zijn op afzonderlijke regels geschreven, zonder volgnummer, en beginnen gewoonlijk met het woord Liber, viermaal met het verkleinwoord Libellus. Onder die 39 nummers vindt men, indien onze opvatting, die verder wordt uitgelegd, juist is, 22 handschriften, waaronder 10 op perkament

(1) Leuven, Universiteitsbibliotheek, handschrift G 263⁴. Papier, 1 blad, 297 × 220 mm.; recto: 29 regels, verso: 20 regels. Humanistisch schrift. Aangekocht bij den boekhandelaar W. Hiersemann te Leipzig, omstreeks 1922, met de boekerij van Dr G. Klein uit München. Deze had het in Florencië gevonden, bij een zekeren Segli Azzi, in Mei 1910 en betaalde er 40 lires voor. Het handschrift werd na Mei 1940 teruggevonden.
Het ms. is het eerste blad van een algemeen inventaris der roerende goederen van den medicus (zie het incipit, blz. 179). Het bevat de lijst der boeken die op zijn kamer bestonden; te oordeelen uit den inhoud der verzameling waren al de wetenschappelijke werken daar vereenigd als in een boekerij. Elders konden nog boeken liggen tot eigen gebruik van den aflijvige, b.v. van godsdienstigen inhoud.

[p. 176]

(1-4, 7, 11, 12, 16, 18, 19) en 14 op papier (5, 6, 8-10, 13-15, 17, 20, 21, (22, 23?], 24). Daarbij zouden dan 15 incunabelen te voegen zijn.

Bij een blik op de volgorde van de titels in dezen inventaris, valt al dadelijk het gebrek aan rangschikking op⁽²⁾. Zeer waarschijnlijk werden de boeken opgeschreven in de toevallige volgorde die ze op de schabben innamen. Vooraan stonden daar, wellicht, de handschriften, en daarnaast de incunabelen. Het is volgens diezelfde orde, dat wij ze terugvinden in den inventaris.

De eerste 21 nummers alsook nr. 24 worden inderdaad vermeld hetzij in membranis, hetzij in bombacinis⁽³⁾. Daarop volgen twee werken met de melding in forma en de verdere nummers zonder aanteekening, misschien omdat ze ook in forma waren. (27-37). Daar nergens de materieele aard der boeken duidelijk gespecificeerd wordt, bij voorbeeld door de gewone bepalingen scriptus of impressus, is het noodig die in de gebruikte termen op te zoeken. De eerste uitdrukking ‘in membranis’ is klaar genoeg; ze wordt hedendaags nog gebruikt om de handschriften op perkament aan te duiden⁽⁴⁾. In bombicinis [bombycinis], een tegenstelling met de voorgaande uitdrukking, kan niets anders beteekenen dan ‘op papier’⁽⁵⁾. Verder blijft er nog de vermelding in forma, met weglating der twee vorige uitdrukkingen. Wederom een tegenstelling met de voorgaande nummers. Die term zou dan zooveel beteekenen als in pressura⁽⁶⁾ en gebruikt

(2) Op de onnauwkeurigheden bij het opstellen van het geschrift, bijvoorbeeld bij de titels, den aard der boekwerken, de banden, gaan wij niet in, daar zulks de gewoonte was te dien tijde.

(3) Van de nummers 22 en 23 weten we niets. Waarschijnlijk zijn het handschriften daar de incunabelen slechts met nr. 24 aanvangen.

(4) Alleen zou men kunnen twijfelen aan de uitdrukking gebruikt bij het eerste werk: in carta membrana ligatus. Dat men daar moet lezen: in carta membrana / ligatus = in perkament / gebonden - blijkt klaar uit nr. 4, waar de band aangegeven wordt na de woorden ‘in membranis’.

(5) Bij Ducange: Bombar, bombix, bambax en afgeleide woorden met de beteekenis van katoen. Volgens E. Reusens, Eléments de Paléographie, blz. 408 sq., zou men moeten schrijven Bambycina (en daaronder charta verstaan), welk woord zou voortkomen uit Bambyce, Syrische stad, aan de heerbaan van Antiochië naar het Tweestroomenland gelegen. Zooals men zegt charta Damascina om het papier te Damascus, ook in Syrië vervaardigd, te beteekenen, zoo bestond er waarschijnlijk te Bambyce een papierfabriek die de charta bambycina voortbracht.

(6) In dien zin wordt het woord forma nergens geciteerd; het is echter klassiek, in de beteekenis van letter, teekening of muntstempel.

[p. 177]

zijn om incunabelen aan te duiden.

Over de boekbanden vernemen wij weinig. Het eerste werk, zooals hiervóór gezegd, is ingebonden, ligatus; het vierde is sub coperta pecudina, onder beestenvelband; en drie nummers (21, 23, 24) zijn ongebonden, solutus. Van de meeste boeken weten wij niets. Waarschijnlijk waren ze ingebonden, volgens de gewoonte van den tijd.

Omtrent den inhoud der boeken zijn we, over het algemeen, beter ingelicht. Bijna al de werken zijn van de hand van zeven schrijvers en werden door negen commentatoren uitgelegd.

Hier volgen de namen der schrijvers, alphabetisch gerangschikt, met de nummers van hun werken in den inventaris en enkele biographische toelichtingen.

ARISTOTELES (Stagira 384 - Chalcis op Euboea 322 v. Chr.), een der grootste en invloedrijkste wijsgeeren der Oudheid: nrs. 3, 4, 6, 8, 10, 13, 15, 19, 22, 24, 25.

AVICENNA (Arabisch: Ibn Sina; 980-1037). Arabisch filosoof, bijzonder gekend om een kanon der medische wetenschap dat in Europa, tot in de XVII^e eeuw, groot gezag had: nrs. 1, 5, 12, 26, 27, 31.

DIOSCORIDES (Pedanius of Pedacius). Grieksch geneesheer, leefde in den tijd van Nero en is de grootste botanicus en pharmacoloog der Oudheid. In zijn werk De materia medica behandelt hij alle toenmaals bekende geneesmiddelen: nr. 9.

GALENUS (Claudius), (Pergamum, 129 - ca 210). Na Hippokrates de meest beroemde geneesheer der Oudheid: nrs. 2, 7, 11, 17, 18, 23, 33, 34.

GUILELMUS HENTISBERUS (= van Heytesbury). Engelsch filosoof van het einde der XIV^e eeuw: nrs. 37, 38.

HIPPOKRATES (Eiland Kos 460 - Larissa 370 of 377 v. Chr.). Bekend als de meest beroemde medicus der Oudheid: nrs. 29, 30, 32.

[p. 178]

PETRUS DE ABANO (Abano bij Padua 1246 - ca 1320). Italiaansch medicus en alchimist: nr. 28; komt in nr. 9 ook als commentator voor.

De Commentatoren zijn:

AVERROES (Cordoba 1126 - Marokko 1198). Inzonderheid bekend voor zijn commentaren op de werken van Aristoteles: nr. 24?

BURLEY (Gualterus de), ord. S. Francise. (1275 - ca 1337). Engelsch filosoof; leerling van Duns Scotus; doceerde te Oxford en was een tegenstander der Nominalisten: nrs. 6, 14.

GAETANUS (ofwel Cajetanus) DE TIENIS († 1462). Eerst medicus, filosoof, dan canonicus. Averroïst, bekend om zijn commentaren op Aristoteles: nrs. 8, 13, 25, 37.

JACOBUS DE FORLIVIO (Jacopo della Torre genoemd), (Forli XIV^e eeuw - Padua 1414). Medicus, meester van den bekenden geneeskundige Michele Savonarola: nrs. 5, 17, 29, 30, 32-34.

JACOBUS DE PARTIBUS (= Jacques Desparts, Doornik ca 1380-1457 of 1465). Medicus, commentator op Avicenna^(7): nr. 5?

NICOLLETTI (Paulus), ord. S. August. De Prins der godgeleerden genoemd; was ook filosoof; stierf in 1429. Nrs. 10, 15, 38.

PETRUS DE ALVERNIA, ord. S. Domin., XIII^e eeuw. In 1275 Rector der Universiteit te Parijs. Gaf een Supplementum op de commentaren van S. Thomas de Aquino uit: nr. 24?

THOMAS DE AQUINO (S.), ord. S. Dominic. (Aquino bij Napels 1226 - Fossa-Nuova 1274), de Engelachtige Leeraar genoemd: nr. 24?

(7) Zie Biographie Nationale V, 774-78, art. van Aug. Vander Meersch.

[p. 179]

Aan den inventaris voegen wij, zoover dit mogelijk is, den volledigen titel van het werk en de eerste bekende uitgave van de XV^e eeuw toe.

[Inventarium]⁽⁸⁾

J N nomine dominj amen. Hoe est inuentarium rerum mobilium repertarum in hereditate eximij artium-medicine doctoris Magistrj Lodouicj Johannis de Stronchonio Ciuis perusini nunc de funtj⁽⁹⁾ facti sub presente Millesimo iiijlxxxiiij^o Jnditione. ij. tempore dominj nostrj Sexti diuina prouidentia. pape. iiij^ti. et die iiij. Augustj. Presentibus⁽¹⁰⁾

Jmprimis libri existentes in eius Camera sunt inscripti videlicet [:]

[1]	Liber trertius (sic) auicenne. in carta^(11) membrana^(12) ligatus et cum tabulis. Handschrift. Uitgave: Avicenna. Canon. Lib. 3 (lat. van Gerardus Cremonensis). [Italië, drukker van Avicenna, Canon (Hain 2213)] 23 Dec. 1472. - Gesamtk. 3125.
[2]	Liber amphorismorum siue articella cum com[m]ento galienj in menbranis. Handschrift. Uitgave: Articella seu Thesaurus operum medicorum antiquorum, edita a Gregorio a Vulpe. Venetië, Phil. Pinzi, 26 Sept. 1491. - Fol. 2-4 v^o: Isagoge Ioannitii ad tegni Galleni. - Gesamtkat. 2681; Polain 326.
[3]	Liber tractatus methafisice qui dicitur animorum cum libro de causis in menbranis. Handschrift bevattende de werken van Aristoteles, De anima, libri III en De Causis. Uitgaven: De anima [Leipzig, Mart. Landsberg, ca 1492]. In-fol. - Gesamtkat. 2343. - De Causis, verscheen in: Parva naturalia, Padua, Hier, de Durantibus, 24 Mei 1493. In-4^o. - Gesamtkat. 2430, en in: Opera. Venetië Philippus Petri, [4 April], 1482, - Gesamtkat. 2336 (en 2341).

(8) In diplomatisch afschrift. - Bovenaan links: Magistrj Lodouicj de Stronconio. Daaronder, van een tweede hand: 1484, 4 Agosto.

(9) de funtj = defuncti.

(10) De namen der getuigen ontbreken; daartoe werden vijf regels open gelaten.

(11) = charta.

(12) membranus wordt membranus en meest menbranus gespeld.

[p. 180]

[4]	Liber videlicet testus Loice^(13) in menbranis sub coperta pecudina^(14). Ofschoon hier geen naam voorkomt, is het zeker dat het handschrift den tekst van Aristoteles' Logica bevatte. Deze behelst de Logica vetus, Logica nova, Praedicamenta, De Interpretatione, Analytica priora, Analytica posteriora. Die werken verschenen in de ‘Opera’ of afzonderlijk in vele uitgaven. - Gesamtk. 2390 sqq.
[5]	Liber Jacobj super testus^(15) auicenne in bombicinis. Handschrift. Waarschijnlijk een commentaar van Jacobus de Forlivio op Avicenna, waarvan verder nog spraak is (nrs. 17, 33, 34). - Minder waarschijnlijk een commentaar van Jacobus de Partibus, wiens uitgave verscheen te Lyon, 1498. In-fol. - Gesamtk. 3127.
[6]	Liber Burley super libro phisicorum in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Expositio in Aristotelis Physica [emendata per doctorem d. magistrum Hieronymum Veronensem]. Padua, Bonus Gallus et Thomas de Asula, 18 Julii. 1476. In-fol. - Gesamtk. 5774.
[7]	Liber Rescriptj galienj de mala conplexione in menbranis. Handschrift. Of het werk gedrukt werd in de Opera latina Galeni, studio Dion. Bonardi, Venetië, Phil. Pinzi, 27 Aug. 1490 (Hain *7427), kunnen wij niet bevestigen. Wij vonden het ook niet onder dien titel in uitgaven van Basel, 1536, 1 deel in-fol. en 1538, 5 deelen in-fol.
[8]	Liber recollectarum super octo libros fisicorum aristotilis qui uocatur gaetano in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Caietanus de Tienis. Recollectae super VIII libros Physicorum Aristotelis cum annotationibus textuum. S. i.t. (ca 1480). In-fol. - Hain 15496. - Idem, Vicentia, 23 Apr., 1487, - Hain 15497; Polain 1526.
[9]	Liber diascoridis (sic) in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Dioscorides. De materia medica. Met glossen van Petrus de Abano. Colle, Johannes van Medemblick, Juli 1478. In-fol. - Gesamtk. 8436. Tekst alleen, Venetië, Aldus Manutius, Jul. 1499. In-fol. - Ibid. 8435.
[10]	Liber magistrj paulj super librum posteriorum in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Paulus Nicoletti, ord. S. August. Expositio in libros Posteriorum Aristotelis. Venetië, Joh. Herbort, 1481. In-fol. - Hain *12510.
[11]	Liber galienj de ingenio sanitatis in menbranis. Handschrift. Galienus (Claudius). De ingenio sanitatis. Uitgave in: Opera latina, studio Dion. Bonardi, Venetië, Phil. Pinzi, 1490. In-fol. Vol. II, fol. 174. - Hain *7427.

(13) = textus Logice.

(14) = pecudinea.

(15) = textus.

[p. 181]

[12]	Liber primus auicenne in membranis. Handschrift. Uitgave: Avicenna. Canon. Lib. 1-5, lat. van Gerardus Cremonensis [Straatsburg, Adolf Rusch, vóór 1473]. In-fol. - Gesamtk. 3114. Ook nog, ibid. 3115-3123. Tekstuitgave van het eerste deel alleen is niet bekend.
[13]	Liber de intensione et remissione formarum in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Aristoteles. Meteorologica. Lib. 1-4, cum Commentariis Gaietani de Thienis, De reactione et De intensione et remissione formarum. Venetië, Joh. en Greg. De Gregoriis, 22 Oct. 1491. In-fol. - Gesamtk. 2421. Polain 295.
[14]	Liber burley super artem ueterem in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Burley (Gualtherus de). Expositio in artem veterem Porphyrii et Aristotelis. Uitgegeven door Simon Alexandrinus. Venetië, Aristoph Arnold (ca 1476/78), In-fol. - Gesamtk. 5768 sq.
[15]	Libellus de sofismaticis in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Paulus Nicoletti. Sophismata, correcta a Manfredo de Medicis. Pavia, Nicol. Girardengo, 1483, 4 Maart. In-fol. - Polain 3018.
[16]	Libellus tractatorum de urinis in membranis. Handschrift. Een verzameling van werken ‘De Urinis’, waarvan de bijzonderste in de XV^e eeuw waren: 1^o Aegidius Corboliensis. Carmen de Urinarum judiciis. - Polain 31. 2^o Bernardus de Gordonio. Tractatus Urinarum et de cautellis Urinarum. - Polain 1667. 3^o Bartholomaeus of Petrus Montagnana. Tractatus de Urinarum judiciis. - Polain 2783. 4^o Theophilus. Liber Urinarum. - Polain 326.
[17]	Liber Jacobj super libro tegnj Galienj in bombicinis. Handschrift. Uitgave: Jacobus de Forlivio. Super I, II et III. Tegni Galeni. [Padua of Venetië], Johan. Herbort, s.a. - Hain *7236sqq. Dit boek Tegni wordt ook Ars Parva genoemd.
[18]	Libellus de creticis galienj in menbranis. Handschrift. De Creticis (= criticis) [diebus], (Ducange en Thesaurus linguae latinae, Leipzig, IV, 1906-09, col. 1211). Waarschijnlijk werkje van Galenus: περί ϰρίσεως βιβλία γ´; in het latijn: de iudiciis, uitgegeven te Basel, 1538, deel III, 389-423.
[19]	Libellus jtopicorum in menbranis. Handschrift. Dit zijn de Aristotelis Topica, te zamen gedrukt met het Organon, Venetië, Philippus Petri, 25 Oct. 1481. - Gesamtk. 2405. Men vindt ze ook nog in: Aristotelis Opera en in Aristotelis Logica nova der XV^e eeuwsche uitgaven.
[20]	Liber consilium Montignj^(16) in bombicinis.

(16) Deze naam werd verbeterd in Montigani.

[p. 182]

	Handschrift. Montagnana (Bartholomaeus). Consilia medica. S. i.t. [Padua, Lorenzo Canozio, vóór 1477]. In-fol. - Polain 2781 sq.
[21]	Liber pandectarum solutarum in bombicinis. Handschriften. Het boek der Pandecten ongebonden. Men leze den tekst als volgt: Liber Pandectarum, solutus. - Over dit werk en de uitgaven ervan, zie AM. DERMUL: De oude inventarissen der Antwerpsche Stadsbibliotheek in De Gulden Passer, XVIII, 1940, blz. 75 en 79.
[22]	Liber Aristotelis de Celo et mundo. Waarschijnlijk een handschrift. De eerste bekende uitgave is: Libri quatuor Arestotelis philozophorum omnium principis atque monarche de Celo et Mundo intitulati tractantes generaliter de toto universo. [Leipzig. Martin Landsberg, ca 1492]. In-fol. - Gesamtk. 2354. [Incipit]: De natura scientia fere plurima esse videtur circa corpora et magnitudines.
[23]	Liber solutus quj incipit Jnquit galienus intendo in creando caput. Waarschijnlijk een handschrift. Eerste uitgave: Avicenna. Canon. Lib. 3, transl. a Gerardo Cremonensi [Straatsburg, Adolph Rusch, vóór 1473]. Liber canonis tercius de egritudinibus particularibus que sunt in membris hominis a capite vsque ad pedes manifestis & occultis continens xxij. fen. que conplectuntur Iiiij. tractatus... Tabula... Dictio prima de vniversis egritudinibus capitis tercij libri canonis in medicina. Capitulum de utilitate capitis et partibus ipsius. Inquit galienus. Jntendo in creando caput non est cerebrum... Gesamtk. 3114, Lib. 3.
[24]	Liber commentj super librum de celo et mundo solutus in bombicinis. Handschrift. Commentaar ofwel van S. Thomas de Aquino op de boekdeelen I-II en het begin van bkd. III, vermeerderd voor bkd. III-IV door Petrus de Alvernia. Uitgave: Door Hermannus de Virsen, Venetië bij Bonetus Locatellus voor Octavianus Scotus, 18 Oogst 1495. In-fol. - Gesamtk. 2355. Ofwel commentaar van Averroës, Padua, Laurentius Canozius voor Johannes Philippus Aurelianus et fratres [5 Maart] 1473. In-fol. - Gesamtk. 2357.
[25]	Liber expositionis gaetanj super iiij^or. libros metaurorum in fo[r]ma non completus. Incunabel, vóór Oogst 1484. Was hier onvolledig. Eerste bekende uitgave: Gaetanus de Tienis. Super quatuor libros Methaurorum Aristotelis, gedrukt met de Meteorologica, Venetië, 1491. In-fol. - Gesamtk. 2421. Zie hiervóór, nr. 13.

[p. 183]

[26]	Liber Gentilis de fulgineis super tertia fen tertij canonis auicenne in forma. Incunabel. Eerste bekende uitgave: Avicenna. Canon Lib. 1-5, lat. van Gerardus Cremonensis, commentaar van Gentilis de Fulgineo. Uitgeg. door Antonius Gratarolus. Venetië, Baptista de Tortis 1490-1495. In-fol. - Gesamtk. 3124.
[27]	Liber declarationum siue explanationum super tertium canonis Auicenne. Waarschijnlijk incunabel. Commentaar van het vorige werk.
[28]	Liber Conciliatorum. Waarschijnlijk incunabel. Uitgave: Petrus de Abano. Conciliator differentiarum philosophorum et precipue medicorum cum tractatu de venenis, omnia a Francisco Argilagnes de Valencia edita. Venetië, Joannes Herbort, 1483 [5 Febr.] In-fol. - Polain 3072.
[29]	Liber Jacobi forliu[i]ensis super amphorismos (sic) ipocretis. Waarschijnlijk incunabel. Uitgaven: Jacobus de Forlivio. Expositio in aphorismos Hippocratis. S. l.a. et t. In-fol. - Hain 7246. Daarop volgen bij Hain (*7247 en 7248), uitgaven van 1473 en 1477, zonder naam.
[30]	Liber alter dictj Jacobi super eadem re. Waarschijnlijk incunabel en een der vorige drie uitgaven.
[31]	Liber expositionis Gentilis in primam fen 4^rti. canonis. Waarschijnlijk incunabel. Een stuk van de latere uitgave hiervóór vermeld onder nr. 26.
[32]	Liber alter scilicet dictj Jacobj super eadem re videlicet aphorismorum. Waarschijnlijk incunabel. Hetzelfde werk als de vorige nummers 29, 30.
[33]	Liber Jacobi forliuiensis super primum tegnj galienj. Waarschijnlijk incunabel. Het eerste deel van het hiervóór aangeteekend werk onder nr. 17. Zulk een afzonderlijke druk wordt nergens vermeld.
[34]	Liber Jacobi forliuiensis super primum tegnj galienj. Hetzelfde werk als nr. 33.
[35]	Liber Nicholaj florentinj de dispositionibus membrorum naturalium qui incipit gratia saluatoris nostrj. Waarschijnlijk incunabel. Uitgave: Nicolaus Falcutius, medicus Florentinus. Sermones medicinales VII. Venetië, Bernardino Stagnino, 1490-1491. In-fol., in VII deelen. Deel IV, fol 2, col. 1 [Incipit]: [E]Xpeditus a sermone 3^o gratia saluatoris nostri 4m aggredior... - Polain 1464.

[p. 184]

[36]	Liber secundj sermonis nicholj. Hetzelfde werk. Deel II. Ibidem.
[37]	Liber gaetanj super emptisbaro (sic). Waarschijnlijk incunabel. Uitgave: Guilelmus Hentisberus. De sensu composito et diviso, Regulae, Sophismata et Probationes necnon alia opuscula, omnia a Joh. Maria Mapello emendata. Venetië, Bonetus Locatellus voor Oct. Scotus, 27 Mei 1494. Fol. 2-7: Tractatus Guilelmi Hentisberi de sensu composito et diviso. - Regulae eiusdem cum sophismatibus. - Fol. 7, col. 2-36 v^o: Declaratio Gaetani supra eadem. - Polain 1804.
[38]	Liber emptisberj (sic) de sensu composito et diuiso cum logicha magistrj paulj. Waarschijnlijk incunabel. Uitgaven: 1^o Zie hiervóór nr. 37. 2^o Paulus Nicolletti. Logica. S. l.a. et typ. [Venetiis, Philippus de Petro]. In-4^o. - Hain *12497 sqq.
[39]	Liber pratice porta tecum. Waarschijnlijk incunabel. Een medische practica genoemd Porta tecum of zooals wij heden zeggen een dokters Vade-mecum. Een uitgave ervan konden wij niet ontdekken.