De Gulden Passer. Jaargang 19

[p. 141]

Bericht aan de leden van de vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen

Sedert verschillende jaren had de Vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen met groote moeilijkheden te kampen. Nadat zij achtereenvolgens haar eerevoorzitter Fern. Donnet († 1927), haar secretaris-penningmeester Em. van Heurck († 1931), haar ondervoorzitter Baron G. Caroly († 1935) had verloren, ontviel haar ten slotte ook hij, die sedert jaren de ziel van de Vereeniging was, haar voorzitter, de betreurde Dr. M. Sabbe († 1938).

Ten gevolge van de ongunstige tijdsomstandigheden was de geldelijke toestand der Vereeniging bovendien alles behalve schitterend: het ledental slonk, de steun der Openbare Besturen bleef achterwege of werd aanzienlijk verminderd, en de lasten stegen voortdurend. De onkosten, veroorzaakt door het drukken van het tijdschrift ‘De Gulden Passer’ alleen, overschreden reeds het jaarlijksch inkomen der Vereeniging. De jaargangen 1938 en 1939 konden dan ook niet tijdig verschijnen. Het uitgeven van afzonderlijke werken in boekvorm kon niet eens meer in overweging genomen worden.

Er diende dringend ingegrepen. Enkele trouwe leden ondernamen, met de hulp van den secretaris-penningmeester Am. Dermul, de reorganisatie der Vereeniging.

De jaarlijksche bijdrage werd licht verhoogd, een voordeeliger overeenkomst voor het drukken van het tijdschrift werd gesloten, van de Regeering werd opnieuw milderen steun verkregen, en tot het werven van nieuwe leden werd een actie ingezet, die met succes werd bekroond. Zoo kon op het eind van 1940, de dubbele jaargang 1938-1939 verschijnen, in twee boekdeelen, waarvan het tweede geheel is gewijd aan de nagedachtenis van Dr. Max Rooses, één der stichters van de Vereeniging. De jaargang 1940 kwam enkele maanden later van de pers.

Hoewel de zetel der Vereeniging te Antwerpen is gevestigd, strekt haar werking zich in feite over geheel Vlaanderen uit: uit tijdschrift en afzonderlijke uitgaven blijkt dat zij haar aandacht wijdt niet alleen aan de geschiedenis der Antwerpsche typographie, maar aan deze van geheel Zuid-Nederland. Vooral sedert het verdwijnen der ‘Vlaamsche Bibliophielen’ groepeert zij in haar schoot de liefhebbers van het oude boek uit alle gewesten van het Vlaamsche land.

Om dit nog duidelijker in het licht te stellen, werd besloten die verschillende gewesten te laten vertegenwoordigen in het Bestuur, dat thans als volgt is samengesteld:

[p. 142]

Voorzitter: Dr. Jan Grauls, Directeur-Generaal bij het Ministerie van Openbaar Onderwijs, Gouverneur a.i. der Provincie Antwerpen.

Ondervoorzitters: Prof. Dr. A.H. Cornette, Hoofdconservator van het Koninklijk Museum van Schoone Kunsten te Antwerpen. R. de Bock, Bankbestuurder te Antwerpen.

Secretaris: Dr. Herman F. Bouchery, Conservator van het Museum Plantin-Moretus.

Penningmeester: Am. Dermul, Bibliothecaris bij de Stadsbibliotheek te Antwerpen.

Leden: Prof. Dr. R. Apers, Hoofdbibliothecaris der Rijksuniversiteit te Gent. Lode Baekelmans, Bestuurder van de Stedelijke Bibliotheken en van het Museum van de Vlaamsche Letterkunde te Antwerpen. Jan Cools, Hulparchivaris der Stad Antwerpen. Edm. Denie, Nijveraar te Antwerpen. Dr. Jan Denucé, Hoofdarchivaris der Stad Antwerpen. Jos Ernalsteen, Bureeloverste bij het Provinciaal Bestuur te Antwerpen. Prof. Dr. J. Gessler, Hoogleeraar aan de Universiteit te Leuven. Dr. Fr. Schauwers, Adjunkt-Conservator van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. Prof. Dr. J.F. Vanderheyden, Hoogleeraar aan de Universiteit te Leuven. Prosper Verheyden, Dienstoverste bij het Gemeentebestuur te Antwerpen.

In een van zijn eerste vergaderingen heeft het Bestuur de noodzakelijkheid erkend de Statuten der Vereeniging te herzien; het heeft, ter vervanging der verouderde ‘Wetten der Maatschappij’, dagteekenend van 1877, het navolgende ontwerp van Statuten opgesteld:

Art. 1.	De ‘Vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen’ stelt zich tot doel de bevordering der kennis van het oude boek, hoofdzakelijk in de Nederlanden.
Art. 2.	Ter verwezenlijking van dit doel verzorgt de Vereeniging de uitgave van: 1) een driemaandelijksch tijdschrift, geheeten ‘De Gulden Passer’. 2) afzonderlijke werken in boekvorm, nl. studies, herdrukken en facsimile-uitgaven.
Art. 3.	Kunnen lid worden van de Vereeniging, alle belangstellenden die de onderhavige statuten verklaren bij te treden en door het Bestuur worden aanvaard. De Vereeniging kan het eerelidmaatschap toekennen aan verdienstelijke bibliophielen. De leden betalen een jaarlijksche bijdrage, vastgesteld op 50, - fr., en ontvangen kosteloos het tijdschrift ‘De Gulden Passer’ en eveneens kosteloos of tegen verminderden prijs - naar gelang van de geldelijke mogelijkheden - de afzonderlijke uitgaven in boekvorm.

[p. 143]

	De leden, die gedurende twee achtereenvolgende jaren nalaten de bijdrage te betalen, worden als ontslagnemend beschouwd.
Art. 4.	De Algemeene Vergadering der leden benoemt het Bestuur, dat elk jaar een verslag over zijn beheer aan haar goedkeuring moet onderwerpen.
Art. 5.	Het Bestuur neemt het dagelijksch beheer der Vereeniging waar en roept de Algemeene Vergadering samen. Het Bestuur is samengesteld uit: een voorzitter, twee ondervoorzitters, een secretaris, een penningmeester, en ten minste twee leden. De helft der posten van bestuurslid moeten om de drie jaar ter beschikking der Algemeene Vergadering gesteld worden. Uittredende bestuursleden kunnen opnieuw verkozen worden.
Art. 6.	Het tijdschrift ‘De Gulden Passer’ is gewijd aan de geschiedenis van het boek, hoofdzakelijk in de Nederlanden. Het bevat studies die met dit onderwerp verband houden, boekbesprekingen, en varia van historischen en bibliographischen aard. Mededeelingen betreffende de werking van de Vereeniging worden in het tijdschrift opgenomen. De voertaal van het tijdschrift is het Nederlandsch; de wetenschappelijke bijdragen mogen gesteld zijn in het Nederlandsch, het Fransch, het Duitsch, het Engelsch of het Italiaansch. De schrijvers alleen zijn verantwoordelijk voor de meeningen die zij vooropstellen. Het tijdschrift wordt geïllustreerd. Een lid van het Bestuur is met de redactie belast.
Art. 7.	De afzonderlijke uitgaven in boekvorm verschijnen op onregelmatige tijdstippen. De ter publicatie aangeboden handschriften moeten door het Bestuur aanvaard worden. De uitgave dezer werken kan, mits vrijwaring der rechten van de Vereeniging, toevertrouwd worden aan een uitgeversfirma.’

Daar het in de huidige omstandigheden om practische redenen niet mogelijk is een Algemeene Vergadering te houden, heeft het Bestuur beslist dit ontwerp van Statuten in ‘De Gulden Passer’ te publiceeren en het langs dien weg aan de leden ter goedkeuring voor te leggen. De leden worden derhalve verzocht hun eventueele bezwaren tegen het ontwerp aan den Secretaris der Vereeniging, Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22, te Antwerpen, te melden vóór 1 October 1941; indien op dien dag ten minste twee derden der leden geen bezwaren tegen het ontwerp hebben ingebracht (Art. 17 van de bestaande Wetten), zullen de nieuwe Statuten als door de leden goedgekeurd en aanvaard worden beschouwd.

Aan het tijdschrift ‘De Gulden Passer’ zal, zooals steeds, de meeste zorg worden besteed. Daar het zich moet richten zoowel tot een algemeen ontwikkeld publiek als tot bibliophielen en verzamelaars, zal er naar gestreefd worden, dat elk nummer, naast bijdragen van zuiver bibliographischen aard, ook een algemeen artikel bevat over een onderwerp in verband met de

[p. 144]

geschiedenis van het boek. ‘De Gulden Passer’ zal zijn wetenschappelijk karakter behouden, maar tevens zal de inhoud zóó gevariëerd zijn, dat zij, die belang stellen in de geschiedenis, de philologie, de folklore, de literatuur- en kunstgeschiedenis, het humanisme, de oude muziek, met vrucht dit tijdschrift zullen raadplegen.

De redactie is toe vertrouwd aan den Secretaris, Dr. H.F. Bouchery.

Onder de leiding van Prof. Dr. R. Apers, Hoofdbibliothecaris der Rijksuniversiteit te Gent, en met de medewerking van Am. Dermul, Bibliothecaris bij de Stadsbibliotheek te Antwerpen, en van Dr. F. Remy, Bibliothecaris bij de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, zal geregeld in ‘De Gulden Passer’ een Bibliographische Kroniek verschijnen, waarin de jongste publicaties - boeken en tijdschriftartikels - op het gebied der geschiedenis van het boek en van de drukkunst, worden vermeld. Een rubriek ‘Varia’, voor de samenstelling waarvan wij op de medewerking van alle bibliophielen beroep doen, zal de lezers geregeld op de hoogte houden van allerlei wetenswaardigheden op het gebied der bibliographie en bibliophilie.

De reeks der afzonderlijke uitgaven in boekvorm wordt voortgezet. Vóór korten tijd kwam de keurige facsimile-druk ‘Vander Dochtere van Syon’, een Antwerpsche incunabel, Gheraert Leeu, 1492, met een inleiding van Prof. Dr. J. van Mierlo, S.J., als uitgave n^r 44 van de pers. Dit boekje wordt aan de leden kosteloos toegestuurd, zoodra zij hun bijdrage voor 1941 hebben gestort.

Intusschen wordt reeds een nieuwe facsimile-uitgave voorbereid van ‘De Stove’ (1528), het met aardige houtsneden versierde werkje van den Brusselschen Rederijker Jan van den Dale: ‘eene tweespraak van twee jonge vrouwen in eene badstoof, waarin de eene de andere den weg wijst om haar ontrouwen en drinklustigen man met geduld en zachtmoedigheid tot een goed echtgenoot te maken’ (Te Winkel). Dr. G. Degroote schrijft voor deze uitgave een inleiding, waarin o.m. zal gehandeld worden over het leven van den auteur - een kort bio-bibliographisch overzicht -, zijn tijd en zijn omgeving, de badhuizen in de XVI^e eeuw, bron en motieven van den dialoog, vorm en rijm, en een bibliographische beschrijving van den druk en van de houtsneden zal gegeven worden.

Plannen voor andere uitgaven - o.m. het Volksboek van Virgilius, in de Antwerpsche uitgave van 1525, en een groot werk over de geschiedenis van den Vlaamschen boekband - liggen ter studie.

Opdat de Vereeniging deze plannen kunne verwezenlijken, moet zij echter over ruimere financieele middelen beschikken: het ledental moet daarom verdubbeld worden. Dat elkeen helpe en minstens één nieuw lid werve! Een uitvoerig, geïllustreerd prospectus over de uitgaven der Vereeniging en inteekenbiljetten worden op verzoek kosteloos toegestuurd.

De Secretaris, Dr. Herman F. Bouchery.

De Voorzitter, Dr. Jan Grauls.

[p. 145]

Eereleden:

H.W. Ackermans, Kasteel Pulhof, Wynegem-Antwerpen.

Eerw. Pater Bonaventura Kruitwagen, Minderbroederklooster, Woerden, Holland.

Wouter Nijhoff, Uitgever, 's-Gravenhage.

Robert Werner, Beheerder van Maatschappijen, Antwerpen.

Algemeene Lijst der Leden:

Ackermans, H.W., Kasteel Pulhof, Wynegem-Antwerpen.

Alers, Dr. André, Athenaeumleeraar, Afsneelaan, 64, Gent.

Apers, Prof. Dr. René, Hoofdbibliothecaris der Universiteitsbibliotheek, Ieperstraat, 41, Gent.

Baekelmans, Lode, Bestuurder der Stedelijke Bibliotheken en van het Museum van de Vlaamsche Letterkunde, Beeldhouwerstraat, 50, Antwerpen.

Bleeckx, Louis, Nijveraar, Koningin Astridlaan, 38/188. Mechelen.

Bonnivert, Emile, Wisselagent, Kardinaal Mercierlei, 46, Berchem-Antwerpen.

Borms, Jan, Handelaar, Hartenhoekweg, 175, Scheveningen.

Bouchery, D.J.R., Leopoldstraat, 28, Mechelen.

Bouchery, Dr. Herman F., Conservator van het Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt, 22, Antwerpen.

Braconnier, Dr. F., Geneesheer, Veemarkt, 64, Mechelen.

Buskens, Emiel, Letterkundige, Colomastraat, 40, Mechelen.

Cap, Léon, Postbus 151, Antwerpen.

Celen, Dr. A., Leeraar bij de Koloniale Hoogeschool, Huize ten Dulft, Itegem.

Clymans, Frederik, Letterkundige, Schulstraat, 7, Antwerpen.

Cools, Jan, Hulparchivaris bij het Stadsarchief, Max Elskampstraat, 16, Antwerpen.

Cordemans, Dr. M., Nieuwerkerken bij Aalst.

Cornette, Prof. Dr. A.H., Hoofdconservator van het Koninklijk Museum van Schoone Kunsten, Victor Desguinlei, 14, Antwerpen.

Crab, M., Groenstraat, 1, Borgerhout.

Crick, Dr. Lucien, Conservator bij de Kon. Musea voor Kunst en Geschiedenis, Dageraadstraat, 18, Brussel.

Daeninck, Pierre, Handelaar, Solvijnsstraat, 72, Antwerpen.

De Bock, Eugeen, Uitgever, Kruishofstraat, 223, Wilrijk.

De Bock, René, Bankbestuurder, Sorbenlaan, 11, Wilrijk.

De Coker, E., Drukker, Pieter van Hobokenstraat, 40, Antwerpen.

De Decker, J., Van Schoonbekestraat, 28, Antwerpen.

De Gée, Joseph, Van Montfortstraat, 27, Borgerhout.

De Gottal, Edmond, Volmachtdrager, Duboislei, 104, Brasschaat.

Degroote, Dr. Gilbert, Leeraar bij het Middelbaar Onderwijs, Markegemstraat, 22, Wakken (W. Vl.)

de Keyser, Prof. Dr. Paul, Egmontstraat, 16, Gent.

Delbeke, Baron Francis, Kasteel Linterpoort, Sempst.

Delen, Antoine, Turkstraat, 52, Borgerhout.

[p. 146]

Delville, Kunstfotograaf, Kammenstraat. 95, Antwerpen.

Denie, Edmond, Nijveraar, De Keyserlei, 25, Antwerpen.

Denucé, Dr. Jan, Stadsarchivaris, Kruishofstraat, 14, Antwerpen.

De Ridder, Raymond, Advocaat, Beeldhouwersstraat, 5, Antwerpen.

Dermul, Amédée, Bibliothecaris bij de Stadsbibliotheek, Solvijnsstraat, 70, Antwerpen.

Dykmans, Eerw. Heer Marc, S.J., Leeraar bij het Philosophisch en Theologisch College der Paters Jezuieten, Minderbroedersstraat, 11, Leuven.

Eelen, Jan, Bibliothecaris bij de Stedelijke Volksbibliotheek, Blindenstraat, 19, Antwerpen.

Ernalsteen, Joseph, Bureeloverste bij het Provinciaal Bestuur, Harmoniestraat, 28, Antwerpen.

Fester, Robert, Verzekeringsmakelaar, Meir, 23, Antwerpen.

Foncke, Prof. Dr. R., Prudent Bolslaan, 126, Brussel II.

Franck, Antoine, Schermersstraat, 30, Antwerpen.

Ganshof, Prof. Dr. F.L., Jacob Jordaensstraat, 12, Brussel.

Geerssens, Fernand, Leeraar bij 's Rijks Hooger Instituut voor Sierkunsten, Natiënlaan, 146, Brussel.

Gessler, Prof. Dr. Jan, Schreursvest, 31, Leuven.

Godenne, Willy, Roemeniëstraat, 54, Brussel.

Govaerts, P., Leeraar, Plankstraat, 2, St. Truiden.

Grauls, Dr. Jan, Directeur-Generaal bij het Ministerie van Openbaar Onderwijs. Waarnemend Gouverneur der Provincie Antwerpen, Schoenmarkt, Antwerpen.

Gyssens, André, Maria van Burgondiëstraat, 18, Gent.

Hansen, Dr. Edler, Eere-Studieprefect van het Koninklijk Athenaeum, Schorpioenstraat, 15, Antwerpen.

Hartveld, Sam, Otto Veniusstraat, 3, Antwerpen.

Hoc, Marcel, Conservator bij de Koninklijke Bibliotheek, rue Henri Maréchal, 19, Ixelles.

Holemans, Hendrik, Boekhandelaar, Bruul, 18, Mechelen.

Hunger, Dr. F.W.T., Veursche Weg, 54, Voorschoten (Holland).

Indestege, Dr. Luc., Ninoofsche Steenweg, 5, Dilbeek.

Jacobs-Havenith, L., Bankier, Van Breestraat, 24, Antwerpen.

Jacobs-Peeters, Mevr. J., Lange Leemstraat, 98, Antwerpen.

Keusters, L., Bankier, Minderbroedersrui, 9, Antwerpen.

Koninckx, Willy, Letterkundige, Lange van Ruusbroecstraat, 66, Antwerpen.

Kruitwagen, Eerw. Pater Bonav., Minderbroederklooster, Woerden (Holland).

Labiau, Mevr. Alberta, Lamorinièrestraat, 243, Antwerpen.

Lamberty, Drs Max, Ambtenaar, Ierlandstraat, 39, Sint-Gillis-Brussel.

Le Clercq, Léopold, Kanunnik, Weldadigheidsstraat, 10, Leuven.

Leonard, Jozef, Luxemburgstraat, 29, Brussel.

Leytens, Fr., Leeraar bij het Stanislas-College, de Merodestraat, 34, Berchem.

Lyna, Prof. Dr. F., Conservator bij de Koninklijke Bibliotheek, Froissartstraat, 114, Brussel.

Mistler, Enrique, Meir, 23, Antwerpen.

[p. 147]

Monteyne, Lode, Letterkundige, De Moystraat, 9, Antwerpen.

Moretus, Eerw. Pater Henri. S.J., Bibliothecaris van het Collège Notre-Dame de la Paix, Namen.

Moretus de Bouchout, Graaf Oswald, Kasteel Bouchout, Bouchout-Antwerpen.

Nieuwenhuyzen, Eerw. Heer J., Bibliothecaris der Abdij Postel, Rethy.

Nijhoff, Wouter, Uitgever, Lange Voorhout, 9, 's-Gravenhage.

Opdebeek, Gabriel, Uitgever, Provinciestraat, 42, Antwerpen.

Peeters, Jean-Félix, Notaris, Graanmarkt, 10, Leuven.

Pelckmans, J., Bestuurder van den Nederlandschen Boekhandel, St. Jacobsmarkt, 50, Antwerpen.

Périer, C., Rechter, Lange Clarenstraat, 19, Antwerpen.

Philippen, Eerw. Heer Louis, Archivaris van de Commissie van Openbaren Onderstand, Roodestraat, 14. Antwerpen.

Pols, André-M., Onderbibliothecaris bij de Stadsbibliotheek, Amerikalei, 179, Antwerpen.

Roggen, Prof. Dr. Domien, Ad. Buyllaan, 105, Brussel.

Rosseel, Léopold, Lokomotiefstraat, 12, Mechelen.

Roussenberger, Ch., Leopoldstraat, 31, Borgerhout.

Schauwers, Dr. Frans, Adjunct-Conservator van de Koninklijke Bibliotheek, Brussel.

Schmook, Gerard, Conservator van het Museum van de Vlaamsche Letterkunde, Volhardingstraat, 70, Antwerpen.

Schoups, Dr. J., St. Lievenslaan, 14, Gent.

Somers, Jules, Schepen der Stad Antwerpen, De Bosschaertstraat, 69, Antwerpen.

Somers, Louis, Pacificatiestraat, 58, Antwerpen.

Spinoy, Antoon, Handelsbestuurder, Auwegemvaart, 41/10, Mechelen.

Spinoy, Mej. Joséphine, Poelstraat, 16, Mechelen.

Stas, Louis, Onderwijzer, Statielaan, 221 C, Sempst.

Stellfeld, Jozef, Rechter, St. Jozefstraat, 14. Antwerpen.

Steurs, J., Beheerder van Maatschappijen, Helenalei, 45, Antwerpen.

Stracke, Eerw. Pater Dr. A., S.J., Prinsstraat, 17, Antwerpen.

Timmermans, Felix, Letterkundige, De Heyderstraat, Lier.

Thysen, Eerw. Heer P., Leeraar bij het Klein Seminarie, Sint Truiden.

Van Aelst, Ernest, Uitgever, O.L.V. Kade, 10-11, Maastricht.

Van Boeckel. Dr. L., Leeraar bij het Koninklijk Athenaeum te Antwerpen, Begijnhofstraat, 26, Lier.

Van den Broucke, Marc, ‘De Horze’, Leopoldlaan, 120, Knocke a/z.

Van den Wijngaert, Frank, Adjunct-Conservator van het Stedelijk Prentenkabinet, Rudolfstraat, 2, Antwerpen.

Vanderheyden, Prof. Dr. J.F., Dagobertstraat, 39, Leuven.

Van de Velde, Prof. Dr. A.J.J., Houtbriel, 22, Gent.

Van Eeghem, Dr. W., Leeraar bij het Koninklijk Athenaeum te Brussel, Trooststraat, 85, Brussel III.

Van Gestel. J., Lange Begijnenstraat, 31, Turnhout.

Van Hamme, Jan, Apotheker, Bresstraat, 18, Antwerpen.

[p. 148]

Van Heesvelde, Frans, Belgiëlei, 16, Antwerpen.

Van Hemel, Edward, Edgard Casteleynstraat, 1, Antwerpen.

Van Herck, Charles, Rosier, 16, Antwerpen.

Van Herck, Eerw. Heer Jozef, Pastoor-Deken, Contich.

Van Noorden, Mej. Mia, Boschstraat, 78, Maastricht.

Van Regemorter, Mej. Berthe, Van Schoonbekestraat, 30, Antwerpen.

Van Roosbroeck, Prof. Dr. Robert, Vlaamsche Kunstlaan, 40, Antwerpen.

Van Tichelen, Hendrik, Eere-Conservator van het Stedelijk Schoolmuseum, Tentoonstellingslaan, 37, Antwerpen.

Van Werveke, Prof. Dr. H., Steenweg-Oost, 15, Sint-Denijs-Westrem (nabij Gent).

Verbert, Jozef, Maatschappelijk Assistent, Steenweg op Battel, 91, Mechelen.

Verdeyen, Prof. Dr. René, rue de Pitteurs, 2, Luik.

Verheyden, Prosper, Dienstoverste bij het Gemeentebestuur, Ramstraat, 5, Antwerpen.

Vermeylen, Prof. Dr. Aug., Vuurkruidstraat, 68, Ukkel.

Werner, Robert, Beheerder van Maatschappijen, Mechelsche Steenweg, 178, Antwerpen.

Willems, Generaal, Galileïlaan, 9, Brussel III.

Willems, J.S., Blijde Inkomstlaan, 5, Brussel IV.

Wilms, John, Schepen der Stad Antwerpen, Oude Kerkstraat, 33, Antwerpen.

Academie (Koninklijke) van Beeldende Kunsten, Van Dyckplaats, Antwerpen.

Bibliotheek van het Koninklijk Vlaamsch Muziekconservatorium, St. Jacobsmarkt, 11, Antwerpen.

Bibliothèque de l'Université libre, 50, Avenue des Nations, Brussel.

Bibliothèque de l'Université, 1, place Cockerill, Luik.

Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt, Antwerpen.

Rijksarchief (Algemeen), Museumstraat, 1, Brussel.

Rijksarchief, Door Verstraeteplaats, 5, Antwerpen.

Service belge de Bibliographie, Koninklijke Bibliotheek, Brussel.

Stadsarchief, Stadhuis, Antwerpen.

Stadsbibliotheek, Hendrik Conscienceplein, Antwerpen.

Stadsbibliotheek, Lier.

Stedelijk Prentenkabinet, Vrijdagmarkt, Antwerpen.

Stedelijke Volksbibliotheek, Blindenstraat, 19, Antwerpen.

Universiteitsbibliotheek, Ottogracht, 2, Gent.

Universiteitsbibliotheek, Volksplaats, Leuven.