De Gulden Passer. Jaargang 15

[p. 86]

Boekbeoordeeling.

F.E. Kossmann: De boekhandel te 's-Gravenhage tot het eind van de 18^de Eeuw. Biographisch Woordenboek van Boekverkoopers, Uitgevers, Boekdrukkers, Boekbinders, enz., met vermelding van hun uitgaven en de veilingen door hen gehouden. (Bijdragen tot de Geschiedenis van den Nederlandschen Boekhandel. Uitgegeven door de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. Deel XIII. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1937. Gr. 8^o. XVI + 490 pp. Fl. 10. -).

De inhoud van dit boek wordt door den schrijver zelf als volgt bepaald: ‘Dit boek bevat de levens, de uitgaven en de veilingen van alle Haagsche boekverkoopers, boekdrukkers en boekbinders, die als meesters in de gildeboeken en in de grafelijke rentmeestersrekeningen voorkomen’ (p. IX).

Als bronnen geeft hij op:

1.	Voor de leden der stedelijke gilden tot 1702: De boeken van het St. Lucasgilde (tot 1702 behoorden ook de boekverkoopers tot dit gilde).
2.	Van 1702 af: De boeken van het boekverkoopersgilde.
3.	Voor de pachters op het Binnenhof (de boekhandel op grafelijken grond, die niet aan den stedelijken gildedwang was onderworpen, maar onder de jurisdictie van het Hof een eigen groep vormde) zie, van denzelfden auteur: ‘De Boekverkoopers, Notarissen en Cramers op het Binnenhof’ ('s-Gravenhage, M. Nijhoff, 1932).
4.	‘... zijn ook opgenomen degenen, die in notarieele acten e. dgl. boekverkooper worden genoemd, verder degenen, die in vlugschriften als adres zijn vermeld en eindelijk al degenen, die Ledeboer onder de Haagsche boekverkoopers opgeeft’ (p. XIII).

‘De Levensbeschrijvingen zijn vooral samengesteld op grond van de registers van doop, ondertrouw en begrafenis... en van de notarieele acten (slechts doorgewerkt tot 1767)’ (p. XIII).

[p. 87]

‘De Bibliographie - d.i. het werk van den boekverkooper geplaatst naast zijn levensbeschrijving - mag als een eerste poging aanspraak maken op toegevendheid. Dat zij niet compleet is spreekt van zelf (zelfs een hoofdbron, de 's-Gravenhaagsche Courant, moet van 1750 af nog doorgewerkt worden)... Erger is dat vele titels zullen blijken niet nauwkeurig te zijn... omdat... een groot aantal zijn overgenomen uit catalogi, ook buitenlandsche, met alle willekeurigheden hieraan verbonden’ (p. XIII sq.), uit persoonlijke aanteekeningen van A. Sassen, Ledeboer, J.W. Enschedé, en uit advertenties in kranten.

‘De Boekenveilingen geven aan den boekhandel van 's-Gravenhage een zoo bizonder cachet..., dat zij niet mogen ontbreken in het beeld van een Haagsch boekverkooper. Voor de veilingen in de stad dienen als bron de appoinctementen van Schout enz. op de aanvragen der boekverkoopers...; voor de veilingen op de Groote Zaal dienen de rekeningen van den rentmeester... Beide soorten aanteekeningen worden veelal aangevuld door advertenties in de Oprechte Haarlemse Courant of in de 's-Gravenhaagsche Courant’ en veilingscatalogi uit dien tijd (p. XIV).

Kossmann's werk is samengesteld uit een reeks artikels, alphabetisch gerangschikt, waarvan elk gewijd is aan een boekverkooper. S. heeft de door de bronnen verstrekte gegevens geresumeerd, maar bij elk détail - zoowel van biographie als van uitgaven-lijst - gezorgd voor nauwkeurige verwijzing naar de bron.

‘De inrichting die ik gekozen heb, waarbij elk onderdeel tot een geheel is afgerond, belooft zeker een aangenamer resultaat dan een verzameling van uitsluitend bronnenmateriaal, zooals Kleerkooper en Van Stockum in hun boek over Amsterdam leveren; maar zij vestigt tegelijk, misschien al te zeer, de aandacht op datgene wat ontbreekt of nog niet in orde is. Het zij zoo; moge de oordeelkundige lezer daardoor opgewekt worden om alsnog zijn kennis bij te dragen’. Niemand voorwaar denkt eraan den S. de onvolledigheid van het nochtans zoo rijke materiaal dat hier is verzameld, te verwijten; en we moeten hem bovendien dankbaar zijn dat hij die tekortkomingen niet heeft trachten te verbergen, maar ze - zooals het in een wetenschappelijk werk past - duidelijk te herkennen laat: op deze wijze kunnen de leemten van dezen catalogus gemakkelijker ontdekt worden, wat tot spoedige aanvulling

[p. 88]

aanleiding geven kan. Zoo zal het ‘gebrek’ van dit boek in een voordeel verkeeren.

Hoe voortreffelijk deze publicatie ook weze, toch hadden we, op één punt althans, den S. liever anders zien te werk gaan: nl. wat betreft de ordening der artikels. Zooals gezegd, heeft S. deze in alphabetische volgorde geplaatst. Het komt ons echter voor dat het veel interessanter zou geweest zijn, en ook het werk zelf daardoor aan overzichtelijkheid zou hebben gewonnen, had S. zijn stof chronologisch gerangschikt, of althans, waar het gebrek aan vaststaande data dit niet mogelijk maakte, tot enkele periodes had gegroepeerd; temeer daar het alphabetische naamregister, dat aan dit werk is toegevoegd, toelaat zeer vlug om het even welken boekverkooper terug te vinden. Het bezwaar dat op die wijze het verband tusschen de verschillende leden van een zelfde familie zou verbroken zijn, was licht te verhelpen door een kleine verwijzing. Wat nu slechts een ‘Catalogus’ is, ware dan reeds een eerste schets van een ‘Geschiedenis’ geworden.

Hoe het ook zij, deze reusachtige arbeid - meer dan 2500 namen worden in het register vermeld, en van vele boekverkoopers telt de bibliographie tientallen nummers! - dwingt eerbied en bewondering af, zoowel om zijn omvang als om zijn wetenschappelijke waarde.

B.