De Gulden Passer. Jaargang 14

[p. 80]

Een onbekende muziekdruk van Peeter Phalesius¹⁾ (Antwerpen, 1611).

Sedert lang wekten de muziekuitgaven, als speciale tak der boekdrukkunst, de aandacht onzer bibliografen. En niettegenstaande laat de bibliografie van dit vak, minstens voor wat de Belgische drukkers betreft, aan volledigheid nog veel te wenschen over. Reeds tweemaal²⁾ vestigden wij de aandacht op de menigvuldige leemten die voorkomen bij het aanhalen van liturgische muziekboeken in het standaardwerk van A. Goovaerts. Ook op het gebied der onderwijsliedekens, waartoe de hier beschreven druk behoort, kan men dit boek merkelijk aanvullen.³⁾

Zooals bekend, was het de gewoonte in vroegere tijden, zoowel om het geheugen der schoolkinderen te helpen als om hun aandacht te vestigen, allerlei onderwerpen in rijm en muziek te stellen, zooals de grammatica, de fabelen van Aesopus en La Fontaine, de catechismus en de christelijke leering. Tot dit laatste leervak behoort onze Phalesiusdruk die aldus kan beschreven worden:

Christe-lijcke Leeringhe int t' Rijm.

Los blad, 44 cm. breed × 36 cm. hoog; onder den titel, twee notenbalken, 21 en 23 cm. lang; 15 Strophen en een refrein in 3 kolommen, met titelopgaven in margine. Onderaan: rijmeloos

1) Zie omtrent Peeter Phalesius, de Jonge (Leuven ca. 1550? - Antwerpen 1629): A. GOOVAERTS. Notice biographique et bibliographique sur Pierre Phalèse imprimeur de musique à Anvers au XVI^e siècle suivie du catalogue chronologique de ses impressions. Bruxelles, 1869. Overdruk uit Bibliophile Belge, t. III); Idem. Histoire et bibliographie de la typographie musicale dans tes Pays-Bas. Anvers 1880. Mémoire couronné par l'Académie royale des Sciences, pp. 51-52; 54-57; Idem. De muziekdrukkers Phalesius en Bellerus te Leuven en te Antwerpen 1546-1674. Uit het fransch vertaald door E. Van Bergen. Antwerpen. L. Dela Montagne, 1882 (Vertaling van het eerste werk); FR. OLTHOFF De boekdrukkers, blz. 80, met drukfout 1609 voor 1629.

2) Gulden Passer, 1932, blz. 254; L'imprimerie Hanicquienne à Malines, Malines, 1934. p. 28.

3) Hier drie zeer zeldzame uitgaven daarover:
1. Een bequaem maniere om Jonghers soetelyck by sanck te leeren, tghene dat alle kersten menschen moeien weten. T'Antwerpen by de Weduwe van Ameet Tavernier, tot behoef ende cost van Antoni Thielens inden gulden Struys. Anno 1571. In-12. 14 blz. In calce: Approbatum per M. Sil Pardo, S. Theologiae Licentiatum, et Cathedralis Ecclesiae Antverpiensis Canonicum. 24 notenbalken met T'Ghebet des Heeren. Die Enghelsche Groete. Het Gheloove. De thien Gheboden. Uitgegeven door Fr. Sonnius, bisschop van Antwerpen en overgedrukt in P.F.X. de Ram. Synodicon Belgicum, III, blz. 7-8 en 67-71, met de notenbalken.
2. De Christelycke Leeringe gedeylt in diversche Liedekens seer dienstich voor de ouders ende haer lieven kinderen. Uytgegeven door eenen liefhebber van den Catechismus, om in deselve gebruyckt te worden. Tot Brussel, by Peeter Van de Velde by de Munte. 1680. Veroordeeld door Innocentius XI, op 6 Oogst 1682, daar het boekje zeven geloofspunten noodig verklaarde (Archief Aartsbisdom. Lias: Catechismus).
3. Lessen van den Mechelschen Catechismus op verscheide aengenaeme Liedekens gesteld. En byzonderlyk ten voordeele der Christelyke Jongheid. Uitgegeven door eenen Priester van 't Bisdom van Ypre. Uit de drukkerij van I.F. Moerman. Z. j. [Ca 1775]. In-8^o, 1 bl., 98 blz. en 1 bl. voor tekst en 83 blz. voor de gegraveerde muziekbalken, Barbier scul. A S^t Omer. (Bibliotheek van het Conservatorium te Brussel).

[p. 81]

gebed in cursiefletter; rechts: Vidit & approbauit 8. May 1611. Egbertus Spitholdius Canonicus & Plebanus Antuerpiensis. T' Antwerpen bij Peeter Phalesius inde Cammerstraet inden Coninck Dauid.

archief aartsbisdom mechelen.

De melodie is zeer eenvoudig, zooals het past voor het aanvankelijk onderwijs; natuurlijk is ze eenderwijs en wordt ze door hetzelfde refreintje gevolgd. Voor de muziekliefhebbers laten wij ze hier volgen met den volledigen tekst, die tevens de geschiedenis van het vroeger godsdienstig onderwijs en het folklore en de Antwerpsche muziekdrukkunst aanbelangt.

Godt heeft v mensch gheschapen, En die werelt van niet,
V ziel sal altyt leuen, Maer t'lichaem eens vergaet,
Gheloof hoop liefde ghenen, Hulp tegen alle quaet Mint Godt, hout syn ghebot, Hoopt loon, vreest s'hellen brant. Och eeuvvich is soo lanck!
Om dat ghy sout gheraken,
Tothemelsche iolyt.

Het einde vvaartoe de mensch is geschapen.

Godt heeft u mensch gheschapen
En die werelt van niet,
Om dat ghy soudt gheraeken

[p. 82]

 

Tot t'hemelsche iolijt.

 

U ziel sal altijt leuen,

 

Maer tlichaem eens vergaet:

 

Gheloof, Hoop, Liefde gheuen

 

Hulp teghen alle quaedt.

 

Mindt Godt, houdt sijn ghebodt

 

Hoopt loon, vreest s'hellen brant

 

Och eeuwich is soo lanck!

Articulen des gheloofs.

Een Godt in drij persoonen
Ghelooft, en oock hem vreest,
Godt Vader, Godt den Sone,
En Godt de Heylich gheest.

Belijdinghe der H. dryvuldicheydt.

Even out wijs en machtich
Sijn sij, en even goedt:
Den Soon voor ons warachtich
Heeft wtghestort sijn bloedt.

Mindt Godt &c:

Mensch-wordinghe Christi.

Een Maghet was sijn Moeder,
Hy sterf aen t'cruys de doodt,
De Vaders als behoeder
Track hij wt s'hellen noodt.

Van daer is hij verresen,

Hij clam tot s'hemels throon,

Ten ioncsten dach sal wesen

Rechter en geven loon.

Mindt Godt &c:

[p. 83]

Die H. Kercke.

Ghelooft de Roomsche Kercke,
Di door belijders bloedt.
Schriftuer, en wonder wercken
Staet vast en blyft behoedt.

Hier vloeden wt de wonden

Van Christus claer fonteyn,

Verghiffenis der sonden,

Verdiensten int ghemeyn.

Mindt Godt &c:

U lichaem sal verrijsen
En van der doodt opstaen,
En naer des deuchts wt wijsen
Int eeuwich leuen gaen:

Oft sal om sonde daelen

Int vier dat altijt brandt,

Dient dan Godt, soeckt te haelen

Der Heylighen bijstandt.

Mindt Godt &c:

Die thien gheboden.

Voor al mindt Godt den heere
En sweert niet ydelijck
Den Sondach suldij eeren
Met deuchden heylichlijck
U Ouders mindt en eert
En slaet oock niemandt doodt
U van oncuysheyt keert
Steelt niet al sijdy bloodt

Mindt Godt &c:

En gheeft gheen valsch ghetuijghen
Soeckt niemandts bedde-ghenoodt
Wacht u vant'hert te buyghen

Tot vremdt goedt cleijn oft groot.

Dus soeckt ghij s'hemels vrede

Bemindt den heer u Godt,

Bemindt u naesten mede

Dits der gheboden slot

Mint (sic) Godt &c:

[p. 84]

Die gheboden der H. Kercke.

Houdt oock tghebodt der Kercken
En werckt des Feestdaechs niet
Hoort Misse met goedt aenmercken
Vast als syt u ghebiedt.

Eens s'iaers biecht al u sonden

Te Paesschen Hoochtijt houdt,

En hoort naer mijn verconden

Elcx Sacraments inhoudt

Mindt Godt &c:

Die 7. Heylige Sacramenten.

T'doopsel vergheeft d'erf zonde,
T'vormsel sterckt onsen moedt,
De Biecht gheneest ons wonden,
Godts Lichaem de siel voedt.

Het Heylich Oly crachtich

Int wterste verlicht,

Het Priesterdom hoochmachtich

Den staet der Kercken sticht.

Mindt Godt &c:

Het Huwelijck met kinders
Der Christen Kerck vermeert,
Om te sijn Godts beminders
Dus moet het sijn gheeert.

Schoudt de hooft sonden seuen

Meer als een quaedt fenijn:

De deuchden wilt aencleuen

Die haer contrarie sijn.

Mindt Godt &c:

Die 7. Hooft sonden.

Vreckheydt, 2. en hoouerdije
Oncuysheyt, 4. gulsich-mondt,
Nijdt, 6. Gramscap, 7. Luyardije
Hoordt nu der deuchden vondt.

[p. 85]

Die 7. contrarie deuchden.

Hebt Liefde, 2. weest oodtmoedich,
Sijt maetich, 4. ende eerbaer,
Neerstich, 6. mildt, 7. en sachtmoedich
T'welck deuchden sijn voorwaer.

Mindt Godt &c:

Dry Evangelische raden.

Maer wilt ghij volmaeckt wesen,
Aerm, 2. en ghehoorsaem syt,
En suyuer, wandt door desen
Den rechsten wech u leydt.

3. Oeffeninghe voor smorgens op te staen.

Smorghens danckt Godt den heere,
Propoost van deuchden maeckt
En Godt met wercken t'eeren,
Dus bidt en altijt waeckt.

Mindt Godt &c:

Oeffeninge (sic) door den dach.

By dach denckt alle uren
Godt siedt my, die doodt naeckt,
De siel sal eeuwich dueren
Dus u boos leven staeckt.

3. Oeffeninghe om tzavons slapen te ghaen.

Looft t'savondts Godt weldaeden,
Op alle u wercken let,
Bidt hem om syn ghenaeden
En maeckt een goedt opset.

Mindt Godt &c:

Maniere om te biechten.

Ist dat ghy biecht u sonden
Bedenckt wel u misdaet,
Hebt leedt wt sherten gronden,
Neempt voor te schouwen t'quaet.

[p. 86]

Maniere om het H. Sacrament t'ontfanghen.

Wilt ghy Christum ontfanghen?
Gaet nuchter wel bereedt,
Ootmoedich, met verlanghen,
Sterck met gheloof becleedt.

Mindt Godt &c:

Wel aen dan Catholijcken
Leeft nu naar Godts ghebot,
Wilt van de deucht niet wijcken
Door s'werelts goedt versot.

Al die daer leeft in sonden,

Och vreest des hellen brandt

Christus toont sijn vijf wonden,

Druckt die in u vers tandt.

Mindt Godt &c:

Ghebedt om volkomen berou te hebben.

^1. Heere Jesu Christe warachtich Godt, ende warachtigh mensche, mijn Schepper ende verlosser,^2. het is mij leet wt gansscher herten dat ick u hebbe vergramt, aenghesien ghy sijt mijn Godt, ende^3. door dien dat ick u boven al beminne,^4. ende neme vastelijck voor mij u nimmermeer voortaen te vertoornen, ende alle occasien van sonden te schouvven. Ick neme oock voor mij oprechtelijck te biechten,^5. ende de penitentie die mij inghestelt sal worden te volbrenghen. Ick offere u oock in voldoeninghe van alle mijn sonden, alle mijn wercken, lijden, ende mijn gansch leven,^6. Ende ghelijck ick oodtmoedelijck bidde om verghiffenisse mijnder sonden, soo hope ick in uwe goedtheyt ende oneyndelijcke bermherticheydt, dat ghy door de verdiensten van u dierbaer bloedt, bittere doot ende lijden dese sult quijt schelden, ende gratie geven om my te beteren ende int goedt totter doot toe te volherden. Amen.

L. Le Clercq.

1. Gheloove

2. Berou

3. Liefde

4. Propoost van beteren

5. Voldoeninghe

6. Hope