De Gulden Passer. Jaargang 14

[p. 61]

Balthasar Moretus II en Hendrik Barentsen Hartoghvelt.

In ons werk Uit het Plantijnsche Huis¹⁾ hebben wij een opstel gewijd aan den Amsterdamschen boekhandelaar Hendrik Barentsen Hartoghvelt, zeer bevriend met Balthasar Moretus II en hoogst waarschijnlijk de tusschenpersoon die den Antwerpschen meesterdrukker in betrekking bracht met Joost van den Vondel en diens familie.

Wij zullen hier niet herhalen wat wij daar hebben medegedeeld.

Sedert de uitgave van bedoelde studie hebben wij echter de hand gelegd op enkele brieven en andere archief-bescheiden, die nog meer bijzonderheden geven over de vriendschapsbetrekkingen tusschen Moretus en Hartoghvelt. Wij deelen deze kleine vondsten hier mede ter aanvulling van hetgeen wij vroeger schreven.

Wij weten, dat Moretus zich de twee zoons van Hartoghvelt aantrok, die te Kortrijk vertoefden voor hun studie. Uit het Grootboek (1629-1653), bewaard op het Plantijnsch archief (R. 133), vernemen wij nu met zekerheid, dat de zoons van den Katholieken Amsterdamschen drukker leerlingen waren bij de Paters Jezuïeten te Kortrijk.

Daar lezen wij inderdaad op de rekening van hetgeen Moretus aan Hartoghvelt schuldig was:

‘1641 - Adi 21 Octobre: pour aultant payé à P. Jacobus Bisschop de la Compagnie de Jesus pour anticipation de la table pour son fils Ignatius-69-9¾’.
‘1642 - Adi 24 Sept: pour aultant payé à P. Ryckaert pour la table d'Ignace 34-22’.

Deze Ignatius is zelf Pater Jezuïet geworden.

Onder de handschriften, bewaard op het Museum Plantijn - Moretus (M. 23), komt er een verhaal voor van de reis van Texel op Lissabon, die Pater Ignatius Hartoghvelt ondernam in 1655, als eerste etape van een missie naar China. Het is een lange brief gericht tot zijn vader met het volgend opschrift: ‘Dagh Register ende verhaal vande Reyse ter Zee, van Pater Ignatius Hartoghvelt ende zijn Compagnons (P. Franciscus de Rougemond, P. Philippus

1) V. Resseler, Antwerpen, 1923, Blz. 87.

[p. 62]

Couplet, ende P. Georgius Reynesius, ghedestineert naar China) tot Lisboa in Portugal; Anno 1655 den 12 Martij uit Texel gheseylt; met Schipper Jan Cornelius van Ooge heet de drie gulde Salmen, een Sweedts Schip, ende den 12 April tot Lisboa voors. ghearriveert. (Welck verhal van 17 April (nevens sijn screijven van daer) den 11 Juny daer aen volghende tot Amsterdam mij behandight is)’.

Deze laatste nota, die wij tusschen haakjes plaatsten, werd geschreven door Ignatius' vader voor wien het dagregister bestemd was.

Het document, dat het Plantijnmuseum bewaart, is een copie van het oorspronkelijke, die door Hendrik Barentsen Hartoghvelt aan zijn vriend Balthasar Moretus II werd medegedeeld.

Vader Hartoghvelt stierf in 1663.

Balthasar Moretus II zond aan een van de zonen van zijn vriend, Peter Hartoghvelt te Rotterdam, een brief waarvan het klad op het Plantijnmuseum nog aanwezig is.¹⁾

Wij laten hem hier volgen:

1) Arch. Reg. CCC, p. 500

Laus Deo Adi 7 May 1663 In Antwerpen

Eersamen, discreten S^r & Vrient.
Den uwen aengenaemen van 3 dezer gheeft my oorsake tsamen van blyschap & van droefheyt, van blyschape, om de vermeerderinge van uwe familie, door de geborte van uwen sone hendrik ignatius; met den welcken ick V.L & Jouf^r uwe huysvrouwe van herten veel geluck wens, van droefheyt door de tijdinge van het overleyden van mynen besten vrint uwen Vader Saliger: wiens siele Godt de eeuwige ruste wille verleenen. Ick en bevinde niet noidich V.L & Jouf^r V L Masseurs met vele redenen te troosten terwylen het leven & sterven van den overleden sulx is dat de consideratie der selve den meesten troost is gevende. Want aengaenden syn leven, wat soude een kristen Mens merder gratie connen wensen, als degene Godt aen hem in dit leven verleent heeft. Tot den ouderdom gekomen te hebben, die van hondert duysent Menschen niet een en beleft, allen synen kinderen tot syn contentement in staet gesien te hebben & kints kinderen. uyt alle woellingen van afferen getrocken wesende in syne oude dagen in alle gerustheyt Godt gedint te hebben. Ende nu tot den tyt van sterven gecomen seynden, met allen syn verstant de Heylinge Sacramenten ontfangen te hebben; & ten laesten te sterven op den dach als hy met Cristi naer den hemel soude klimmen. Alle dese dingen bevinde dat soo troostelyck syn, dat in

[p. 63]

plaetse van de doot te beklagen, ick meer redene soude hebben, van met soo salige doot V L veel gheluck te wenschen.
Ick hebbe volgens uwe ordre terstont de hondert Missen voor syne siele doen lesen, d.w. op heden alle gedaen sullen wesen te weten in het Closter der Augustynen, het Closter der minnebroeders & in het Capelleken van On. L. Vrouwe op St. Willebrords, Doch alsoo ick niet en twyfel, oft den overleden is recht van moet ten hemel geklommen, soo betrouwe vastelyck, dat dese Missen tot lavenisse van andre silen in het Vagen vier sullen dienen waer van U.L. de verdienste sullen komen te genieten.
De Costen van de Selve Missen bedragen ter somme van vijf en viertich guldens dw. op U.L. rekeningen geteekent hebbe; en de sullen de selve goet vienden in de onkosten die U L sal comen te verschiten van de papieren, die van Rouanen geordonert hebbe aen U.L. te consigneren: Dat bevinde dat in uwen voor naem verabusert ben dw. ick meynde Regnier te syn; waer op U.L. in het aen comen van de schepen van Rouanen sal gelieve te letten.
Aen Jouffrouwe Phalesia hebbe het overlyden van uwen vader te kennen gegeven: & soo haest mynheer van den Anker sal vienden, en sal niet manqueren aen hem de siele in syne Missen te recomanderen hiermede beneffens myne & myns huysvrouwens groutenisse aen Jouffrouwe uwe huysvrouwe uwe Maseurs & aen P. Bernardus, sal U L den almogende in genade bevelen en blyve.

Voor den toestand der Roomschen te Amsterdam in de 17^e eeuw is het wel kenschetsend, dat de nabestaanden van Hendrik Barentsen Hartoghvelt de zielemissen, die zij wenschten te laten lezen voor zijn eeuwige zaligheid, te Antwerpen bestelden.

De betrekkingen tusschen Balthasar Moretus II en de familie Hartoghvelt duurden nog lang na 1663 voort. Zoo vinden wij in de correspondentie der Moretussen een brief, gedagteekent op 6 November 1673¹⁾, waarin Hartoghvelt's dochter, Aleidis, namens haar broeder en zusters, aan de Antwerpsche vrienden nog hartelijke diensten aanbiedt. Wat vroeger, in een tijd van oorlogsnood, in 1645, door Hendrik Barentsen Hartoghvelt aan Balthazar Moretus II werd voorgesteld²⁾, namelijk zijn papieren en zaken van waarde naar Amsterdam in veilige bewaring te zenden of zelf over te komen, wordt in den brief van 1663 herhaald.

Ziehier eenige van de belangwekkendste passages uit dit schrijven:

‘Het is ons leet te verstaen in UE. quartieren den oorlogh so hevigh begint te gaen. Monfreer ende Maseurs doen UE. nevens Juffrouw UE. huysvrouw ende UE. geheele familie hartelyck groetten ende presenteren ons huys het sy om te comen logeeren of eenigh goet te senden sullen het als ons eygen bewaeren ende sult ons ten

1) Uit het Plantijnsche Huis, blz. 88.

2) Arch. Reg. 588.

[p. 64]

allen tyde van harten wellecom zyn; bedancke UE. van de goede sorghe wegen ons goet, omdat den Winter aenstaende is. Wy hadden daer geen achterdencken van. Monfreer sal op Rotterdam schryven als die schipper gaet die het gebroght heeft sal een briefken van ons of Mons^r Vermeulen mede brengen, wat hij eerst sal mede brengen, de coffer gelieft te bewaren so langh dat UE. resolveert goet te senden. Wat belanght het goet te stellen in huysen van gereformeerden men weet daer in niet te raden, doet daer in na UE. wyse voorsigtigheyt, alleen segge, ons huys niet int oogh is, als by vader zal. leven. Wy wercken noch catigiseeren niet meer binnenshuys’.

Deze laatste cursief gedrukte volzin is van belang voor de bepaling van de katholieke activiteit van Hendrik Barentsen Hartoghvelt.

Moretus had blijkbaar gevraagd of het niet veiliger was zijn naar Amsterdam te brengen bezittingen eventuëel bij protestanten onder te brengen. Aleidis Hartoghvelt laat hem daarover zelf beslissen, doch doet opmerken. dat hun huis niet meer zoo gekend was als een centrum van katholiek bedrijvig leven als ten tijde van haar vader. Er werden dus bij Hendrik Barentsen Hartoghvelt niet alleen katholieke boeken verkocht en verspreid maar er werd ook katholiek godsdienstonderricht gegeven.

Maurits SABBE.