De Gulden Passer. Jaargang 6

[p. 168]

Bibliographische nieuwsjes.
Nouvelles bibliographiques.

Verrijking van de verzameling Plantin-Moretus.

Dank zij de vrijgevigheid van het Bestendig Dotatiefonds ten voordeele van de Stedelijke Hoofdbibliotheek en het Museum Plantin-Moretus werd de bibliotheek van deze laatste inrichting verrijkt met drie Nederlandsche incunabelen en drie post-incunabelen, in drie bundels ingebonden.

De drie wiegedrukken zijn: 1^o Dat Vaderboeck, uitgegeven te Zwolle door Peter van Os, in 1490, en beschreven bij Campbell onder nummer 938; 2^o het tweede deel van het Passionael, uitgegeven te Gouda door Geeraard Leeu, in 1480, beschreven bij Campbell onder n^r 1756; 3^o Dat Vaderboeck, uitgegeven te Delft bij H. Eckert van Homberg, in 1498, beschreven bij Campbell onder n^r 939.

De belangrijkste aanwinst is die der drie Antwerpsche post-incunabelen. Daar komt eerst voor een Zielentroost van Willem Vorsterman, gedagteekend 1530, die wij voorloopig als een unicum mogen beschouwen. De Nederlandsche Bibliographie van 1500 tot 1540 noch de aanvullende lijsten kennen een dergelijke uitgave. Wij laten er hier de beschrijving van volgen:

1 †: Dits der Zielentroost || ghenaemt, Ende het is ghetoghen wt vele goe- || de boecken der heyligher scriften: als wten Bybel wt Scholastica hystoria || ende wt meer ander. Ende principalijc tracterende op die X gheboden Gods. (1^e, 2^e en 4^e regel rood) Hsn. NAT. A. van Bergen 2 (met zeer lichte wijzigingen).

1 † (verso): Hier beghint die Tafel van || deser sielen troost ende is ghetoghen... H (hsn. NAT.)

4 † (verso): Tweede kolom (r. 29) ⁌ Hier eyndet die tafel vander sielen Troost.

1 a: Lieve vader wildy mi wat goeds leeren door gode van hemelrycke onse here. L (hsn. NAT.)

Q IV (recto, tweede kolom, r. 39) ⁌ Gheprent Tantwerpen bi mi Willem Vor- || sterman inden gulden Eenhoren buyten || die Camer poorte. In den jare ons || Heeren M. CCCCC ende XXX. || den XIIsten dach in || Martio.

Q IV (verso) Hsn. drukkersmerk (NAT. W. Vosterman, 7); bloemen en sierstukken (NAT. W. Vosterman, 216).

2^o, 136 blz.; gefol.: + I - IV: A₁ - Q₄.

Goth. 47 rr., 2 kol.

[p. 169]

De twee andere Antwerpsche post-incunabelen zijn beide exemplaren van Der Vader Collacien, uitgegeven door M. Hillen van Hoochstraten, het eerste in 1506, beschreven bij Nijhoff en Kronenberg onder nummer 526; het tweede in 1535 (?).

Over dit laatste exemplaar bestaat er onzekerheid. Het kan ook een dubbel zijn van de uitgave van 1506.

De bladen vanaf CXXVII, inbegrepen, ontbreken tot CXXXiij, en dan weer vanaf CXXXViij tot het einde. Het ontbrekende werd vervangen door een copij in handschrift (in alles overeenstemmend met den tekst van 1506), waaronder het volgend collophon geschreven staat: ‘Hier eindet een seer goede ende profitelike leringe ende is genoemt der ouder vaders collacien welcken boeck inhoudende is vier en twintich collacien ende is geprint tantwerpen bij mij Michiel van Hoochstrate int yaer ons Heeren MCCCCC ende XXXV in September’. De vraag is nu of dit jaartal juist is.

Het exemplaar van 1535 is, wat het gedrukte gedeelte betreft, in alles identiek met dat van 1506, uitgezonderd in de paginatie van blz. 126. In de uitgave van 1506 staat volledig CXXVI, terwijl in die van 1535 de I weggevallen is en wij dus lezen CXXV, zooals op het vorig folio. Het is goed mogelijk dat deze I bij het drukken weggevallen is en wij vinden daar nog geen voldoenden bewijsgrond in, om die twee Vader Collacien voor twee verschillende uitgaven te houden.

Er komt echter nog bij dat het papier van de uitgave 1506 van beter kwaliteit is en dat het werk geheel gerubriceerd is, wat voor de uitgave van 1535 (?) niet het geval is.

De mogelijkheid is dus niet uitgesloten, dat wij hier werkelijk met twee verschillende uitgaven te doen hebben, en in dit geval zou de uitgave van 1535 een unicum zijn, daar de Nederlandsche Bibliographie van 1500 tot 1540 en de aanvullende lijsten ze niet opgeven.

Bij het Vader Boeck van 1506 werd een handschrift gevoegd bevattende het vierde en een deel van het vijfde boek ‘van dat leven ende woerden ende exempelen der heiligher vaderen’. Op folio 1 van dit handschrift staat in den benedenrand de volgende eigendomsverklaring: ‘Desen boeck hoort toe den broederen vander Orden S. franscici binnen Antwerpen dimen ghemeynlic toenaemt bogaerden’. Het eigenaardige van deze verklaring is, dat ze geschreven werd in een soort van geheimschrift. Alleen de medeklinkers staan er geschreven en de klinkers zijn alle vervan-

[p. 170]

gen door p's. Men kan echter gemakkelijk erkennen welke klinkers achter de p's schuilen. Een p met één dwarsstreepje door den staart is een a, met twee een e, met drie een i, met vier een o en met vijf een u (v).

M.S.

_* * _*

M. Alphonse Roersch publie dans la Revue du Seizième Siècle (Tome XIV, 1927) une attachante analyse de l'Album Amicorum de l'humaniste brugeois Bonaventure Vulcanius, conservé à la Bibliothèque royale de Bruxelles. Ce recteur de l'école calviniste d'Anvers, ami et secrétaire de Marnix de S^te Aldegonde, invita au cours des années 1575 à 1609 cent quatorze personnages à écrire dans son album. Parmi ceux-ci il y a quelques hommes illustres: Théodore de Bèze. Philippe de Marnix, Hugues Doneau, du Plessis-Mornay, Joseph Scaliger, François Holtman, Henri Estienne, Pierre Dathenus, A. Ortelius et d'autres encore. Nous y trouvons entre autres le seul poème français connu de l'humaniste belge François de Maulde et un sonnet flamand de Janus Gruterus, le seul qui nous soit resté de cet auteur dont Balthasar Venator prétend qu'il aurait laissé 500 sonnets flamands, non retrouvés jusqu'ici. Nous transcrivons ici ce poème de Janus Gruterus, daté de Leyde 1583:

Die daer meynt dat de Son met haer Lamp niet belicht
D'welc weerstaen can des Doots schicht, oft Tyts stale tanden,
Wetet niet, Bonaventuer, wat diamante banden
Ons ziel hebben te saem onbrekelyc verplicht.

Zeker, 't zy ic myn streke' zal nemen, heen naer 't sticht
Daer totter Hellen trap d'Aerd in sich self staet branden,
Of daer, t' jaer door, met sneeu den Winter dect de sanden,
Myn liefde tot dy zal stedes houden haer vol gewicht.

Ja ooc, als Charons schuyt my aen Lethes stuere' beken
Coemt stieren, om door die te verwolken t' verstant
Zal ic nochtans van dy, onder de Zielkens spreken.

En waer ic vinden mach Laurier of Myrth geplant,
Wil ic met een pinsoen ons namen daer op steken,
Op dat doch ijeder mach weten van ons bestant.