Logo DBNL
De Gulden Passer. Jaargang 5 (1927)

De Gulden Passer. Jaargang 5

(1927)– [tijdschrift] Gulden Passer, De–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Drie Antwerpsche drukkers uit het begin der XVIIIe eeuw.

Tot heden heeft men zich schier uitsluitelijk toegelegd op de studie der oudere Antwerpsche printers. Aangaande de latere boekdrukkers, voornamelijk deze uit de XVIIIe eeuw is heel weinig bekend.

Alhoewel deze laatste, zeker het belang niet hebben der oude boekprinters, noch voor wat de innerlijke gehalte, noch voor wat het artistiek uitzicht hunner drukken betreft, toch is gezegde verwaarloozing niet te verrechtvaardigen. Zij zijn en blijven een schakel in de geschiedenis van de boekdrukkunst en van den boekhandel te Antwerpen.

In het Archief der Kathedraal van O.L. Vrouw worden een 4-tal perkamenten bewaard, zijnde 1 privilegie en 3 octrooïen verleend aan drie Antwerpsche drukkers, uit het begin der XVIIIe eeuw.

I.
Frans Huyssens.
1712-1716.

Frans Huyssens, zoon van den Antwerpschen drukker Lenaart Huyssens, leerde den drukkersstiel te Brussel bij Joris De Backer, zooals blijkt bij attestatie van 25 Maart 1706. Hij komt daarna terug naar Antwerpen en werkt bij zijne moeder.

Op vertoon van een bekwaamheidsgetuigschrift, afgeleverd door de oversten der Antwerpsche boekdrukkers en verkoopers dd. 26 December 1711, verwerft hij op 25 April 1712 het noodig Octrooi tot het oprichten van een drukkers- en boekverkooperswinkel te Antwerpen. De dag daarna legt hij in handen van Heer de Grysperre, Kancellier van Brabant, den vereischten eed af.

In dit zelfde jaar werd hij in St. Lucas-gilde aangenomen. Hij overleed in 1716.1).

Octroy van Huyssens.
15 April 1712

Carel bij der gratie Godts Rooms Keijser, altyt vermeerder des Rijcx, Coninck van Castillien, van Leon, van Arragon, van beijde Sicillien, van Hierusalem, van Portugal, van Navarre, van Grenade, van Tolede, van Valencien, van Gallicien, van Maillorcquen, van Sevillien, van Sardinien, van Corduwe, van Corsicque, van Murcie, van Jaen, van de Algarben, van Algezire, van Gibraltar, vande eijlanden van Canarien, van Indien soo orientale als occidentale, vande eijlanden ende vaste Landen, der zee oceane, Artshertoghe van Oistenrijck, Hertoghe van Bourgondien van Lotrijck, van Brabant, van Limborch, van Luxemborgh, van Gelre ende van Milaenen, Grave van Habsburgh, van Vlaenderen, van Arthois, van Bourgondien, Palsgrave van Thirol, van Henegouw ende van Naemen, Prince van Swave, Marckgrave des H. Rijcx van Roomen, Heere van Salins ende van Mechelen, ende Dominateur in Asien ende Affricquen, alle de gene die dese onse openen brieven sullen sien oft hooren lesen, saluyt. Doen te weten dat wij ontfangen hebben die supplicatie van Franciscus Huijssens, sone wijlen Leonard Huijssens in sijn leven gesworen drucker ende boeckvercooper was binnen onse stadt Antwerpen, inhoudende hoedat hij supliant den selven stiel alhier binnen onse stadt Brussele geleert hadde onder den drucker George Debacker, als bleke bij de attestatie van den 25 Maart 1706 aldaer gevoeght, waerinne hij supliant sich continuelijck hadde geexerceert, gelijck hij alnoch was doende bij sijne moeder tegenwoordigh in de selve neringe, ende alsoo den supliant vertroude bequaem te wesen tot d'exercitie vanden selven stiel, gelijck oock bleke bij de attestatie vand' overste der boeckdruckers ende boeckvercoopers binnen Antwerpen in date 26. December 1711 aldaer insgelycx gevoeght, badt ons daeromme oitmoedelijck gedient te wesen aen hem supliant te accorderen het behoorelijck Octroy ende commissie om binnen Antwerpen te mogen oprechten eenen druckers ende boeckvercoopers winckel; waeromme soo ist dat wij desen aengesien ende naer dijen ons is gebleken bij de certificatie van de overste der boeckdruckers ende boeckvercoopers binnen onse stadt Antwerpen van de goede faeme ende naeme, experientie ende ervarentheyt vanden voors. supliant, den selven hebben geadmitteert ende toegelaeten, admitteren ende toelaeten, hem gevende oirloff ende consent vuijt onser sunderlinge gratien mits desen, dat hij sal mogen opsetten ende exerceren de voors. neringe van printen binnen onser voors. stadt van Antwerpen ende aldaer oft in andere gepreviligeerde steden van onse Lande ende Hertoghdomme van Brabant ende van Overmaeze voortaen prenten, drucken, vercoopen ende distribueren alle alsulcke boecken, geestelijcke beelden, figuren ende andere dringhen niet suspect ofte gereprobeert wesende, naerdat de selve ierst ende vooral gevisiteert sullen wesen by den ordinaris vander plaetse ende by den genen die wy daertoe gecommitteert hebben ofte committeren sullen, sonder daerom eenighsints tegens ons te misdoene, behoudelyck dat den voors. supliant aleer hij vande effecte van dese sal mogen gebruycken, gehouden wordt den behoorelijcken eedt te doen in handen van onsen heer lieven ende getrouwen Guillaume Albert de Grijsperre, Baenderheere van Goijcke ende Libersart, van onsen Raede van Staet, Cancellier van Brabant &a, den welcken wij daertoe hebben gecommitteert, ende committeren by desen, dat bij observeren ende onderhouden sal,

alsoo verre alst hem aengaet, d'ordonnantien gemaeckt op het stuck vande printerije, te weten dat hy niet en sal printen eenige boecken, noch referijnen, baladen, liedekens, rymen, epistelen, prognosticatien, almanacken, chronycxkens, belden oft schilderijen, nogh eenige andere saecken, tsij oude ofte nieuwe van de H. Schrifture ofte eenige andere materie in wat tale ofte spraecke dat het sij, sonder dat die ierst gevisiteert sullen wesen bij den ordinaris vander plaetsen ende den genen van onsen twegen daertoe gecommitteert ofte te committeren ende van ons verworven te hebben sunderlinge oorloff, ortroy ende privilegie op de pene van gebannen te worden ten eeuwigen daege vuijt alle onse Landen van herrewaerts over, ende te vallen in de boete van drije hondert Carolus guldens, de selve te verhaelen ende recouvreren op de goeden vanden overtreder, ende in dijen in de voors. boecken, referijnen ende aude exemplairen hierboven gespecifieert eenige dwalinge bevonden wirde van te verbeuren lijff ende goet; daerenboven sal ooick den supliant gehouden wesen te verantwoorden voort stuck van sijne medegesellen ende dienaeren die onder hem printen ende besoigneren, welcke medegesellen ende dienaeren wy verbieden op de selve pene iet te printen ofte drucken in des supliants huijs, in andere huijsen ofte in heijmelycke ende ongewoonelijcke plaetsen buijten den winckel van hunnen meester; insgelycx dat hij supliant in allent gene hij voortaen prenten sal, gehouden wordt te stellen int beginsel d'inhouden oft ten minsten den sommaris vande voors. brieven van Octroy ende privilegie exprimerende ende vuijtdruckende den naem van den secretaris die de voors. brieven van octroij geteeckent sal hebben, mitsgaeders den naem ende toenaem van hem supliant, die plaetse ende date vande voors. impressie ende printinge ende daerenboven dat naer dijen hy de voors. brieven van octroij verworven sal hebben mitsgaders die minute ofte copije vanden boeck ofte andere saecken die hem geconsenteert wesen sal te mogen prenten, onderteeckent by den voors. gecommitteerden tot de voors. visitatie aleer hy die sal mogen vercoopen ofte andersints distribueren, aenden voors gecommitteerden sal brengen eenen vande voors. geprente boecken met die voors. minute ofte copije om die te confronteren ende collationneren metter selver minute, ende in dijen men bevindt die te concorderen sal de voors. originele minute, geteeckent soo voors. is, blijven in handen vanden voors. gecommitteerden, die de voors. boecken sal hebben gevisiteert om by hem bewaert te worden ende daeraff te verantwoorden tot allen tijden ende stonden als hij des versocht sal wesen alles op pene van te verbeuren d'effect van de voors. brieven van octroye ende boven dijen arbitralijck gecorrigeert te worden, insgelycx dat hij niet en sal mogen vercoopen ende te coope stellen in onsen voors. Lande eenige boecken ofte andere saecken daerbuyten geprent wesende sonder daeraff geadverteert te hebben onsen gecommitteerde eer hy syne balen ende packen opendoen sal, opdat hij ofte imandt anders bij hem daertoe gedeputeert tegenwoordigh sij int opendoen ende visiteren vande boecken die daerinne syn sullen, om de selve te visiteren eer men die sal mogen vercoopen ofte te coope stellen, op de verbeurte vanden lijve, in dijen men bevindt dat hij eenige boecken vercocht hadde, inhoudende dwalinge als vooren, ende van twintigh Carolus guldens voor elcken boeck geene dwaling inhoudende, wel verstaende oock dat die voors. supliant gehouden wordt te hebben ende openbaerelijck te hangen in sijnen winckel den inventaris van alle gereprobeerde boecken naervolgende de declaratie van onse universiteijt van Loven, ten eynde dat die gene die de selve naermaels soude willen coopen geene ignorantie daervan pretenderen en connen op de pene van hondert

Carolus guldens, insgelycx den inventaris vande boecken die den selven supliant in sijnen winckel hebben sal, sonder eenige daeraff te verswijgen op de selve pene ende daertoe sal hij schuldigh ende gehouden sijn onse officieren dijent aengaet t' elcker reijse alst den selven goetduncken sal openinghe te doen van sijn huijs ende winckel ende de voors. inventarissen hun luijden thoonen op de pene van hondert Carolus guldens, ontbieden daeromme ende bevelen onsen seer lieven ende getrouwen die Cancellier ende luijden van onsen souvereijnen Raede geordonneert in Brabant, Meijer van Loven, ende alle andere onsen ende onser vassallen ender der smalre heeren, richteren, justicieren ende officieren ons voors. Landts van Brabant ende van Overmaeze ofte heure stedehouderen, wijen dit aengaen sal, mogen dat gedaen bij den voors. supliant den behoorelijcken eedt soo voors. is, sij den selven van deser onser tegenwoordige gratie, oorloff ende consent ende van alle d'inhouden van desen doen, laeten ende gedoogen rustelijck ende vredelijck ende volcomentlijck genieten ende gebruijcken sonder hem daerinne te doen oft te laeten geschieden eenigh hinder, stoot oft moeijenisse ter contrarien, want ons alsoo gelieft.

Gegeven binnen onse stadt Brussele onder den grooten segele die wijlen onsen heere Oom ende Cosijn van glorieuse memorie Carel den tweeden, die Godt genadigh sij, gebruijckt heeft ende wij gebruijcken sullen tot dat den onsen sal wesen gesneden, den 25 Aprilis XVIJc twelff van onse Keijserrijcken het eerste ende van onse Rijcken van Castillien het twelffste://:

 

GRIJSPERRE

By den Keijser ende Coninck

LOYENS.

 

Op heden den 26 Aprilis 1712 heeft Franciscus Huijssens in handen van M'Her Guillaume Albert De Grysperre, Baron van Goijcke ende Libersart, vanden Raede van Staet des Coninghs, Cancellier van Brabant &a gedaen den behoorelijcken eedt waermede hij hiervoorens is belast. Actum ut supra.

 

Mij present

LOYENS.

II.
Jan Frans Lucas
1716-1724.

Jan Frans Lucas verkrijgt op 14 December 1716 den octrooibrief, die hem toelaat de ‘neringe van printen ende drucken’ binnen Antwerpen uit te oefenen. Alsdan wordt hij in St. Lucas-gilde aangenomen.

Bij brieve van 5 December 1722 verkrijgt hij voor zes jaren het privilegie tot het drukken van twee werken van Mr. de Brianville, Abbé de St. Benoit de Quincay, te Parijs eertijds verschenen, nl.:

‘Histoire Sacrée en tableaux avec leur explication suivant le texte de l'Ecriture’.

‘Histoire du vieux et nouveaux testament représenté par des figures en latin, francois, espagnol et flamend’.

Hij overleed in 1723-241).

Octroy van Lucas
14 December 1716.

Carel... (Zooals hierboven)......, saluyt.

Wij hebben ontfangen die supplicatie van JAN FRANCISCUS LUCAS, inhoudende hoe dat hy sich continuelyck hadde geexerceert in den stiel van boeckdrucker ende boekvercooper volgens d'attestatie vande dekens, gecommitteerde ende ouderlieden van het druckers ende boeckvercoopers corpus binnen Antwerpen, aldaer gevoeght, ende alsoo den suppliant den selven stiel als meester geerne soude exerceren, badt dus daeromme oitmoedelyck de noodighe commissie daertoe dienende om binnen de voors. stadt te mogen oprechten eenen druckers ende boeckvercoopers winckel. Waeromme soo ist dat wy desen aengesien ende naer dijen ons is gebleken by de certificatie van de voors. dekens vande goede faeme ende naeme, experientie ende ervarentheyt vanden voors. suppliant, hebben den selven geadmitteert ende toegelaeten, admitteren ende toelaten, hem gevende oorloff ende consent vuyt onser sunderlinge gratie mits desen, dat hy sal mogen opsetten ende exerceren de voors. neringe van printen ende exerceren de voors. neringe van printen ende drucken binnen onser voors. stadt Antwerpen ende aldaer ofte in andere geprivilegeerde steden van onsen Lande ende Hertochdomme van Brabant ende van Overmaese voortaen vercoopen ende distribueren alle alsucke boecken, geestelycke belden, figuren ende...... (zooals hierboven)......

Gegeven binnen onser stadt Brussele, onder den grooten segele die wylen onsen heere Oom ende Cosyn van glorieuse memorie Carel den tweeden, die Godt genaedigh sy, gebruykt heeft ende wy gebruycken sullen tot dat den onsen sal wesen gesneden den vierthienden Decembris seventhien hondert sesthien://:

 

GRIJSPERRE

By den Keijser ende Coninck

LOYENS.

Op heden 15 Decembris 1716 heeft Jan Frans Lucas gedaen in handen van m'heer Guillaume Albert De Grysperre, Baron van Goycke ende Libersart, van den Raede van Staet, Cancellier van Brabant &a den behoorelycken eedt hiervoren vermeldt, ter presentie van mij ondergeschreven secretaris ordinaris van syne Majesteyt souvereynen Raede van Brabant.

Actum ut supra.

 

LOYENS.

Privilegie de l'histoire sacrée.
5 December 1722.

Alsoo inden souvereyne Raede van onsen genaedigen Heere Keyser Carel den sesden van dien name, Coninck van Castillien, van Lion, van Arragon &a, van beyde Sicillien, van Jerusalem, van Portugal, van Navarre etca, Artshertoge van Oostenryck, Hertoge van Bourgogne, van Lotryck, van Brabant, van Limbourgh, van Luxembourgh, van Gelre ende van Milanen, Grave van Habsbourgh, van Vlaenderen, van Arthois, van Henegouw etca, geordineert in desen seynen Lande ende Hertochdomme van Brabant requeste waere gepresenteert van wegens Joannes Franciscus Lueas, gesworen drucker ende boeckvercooper binnen Antwerpen, inhoudende hoe dat hy beraeden wirde te drucken sekeren boeck voor desen gedruckt tot Parys, behelsende Histoire Sacrée en tableaux avec leur explication suivant le texte de l'Ecriture, par Mr de Brianville, Abbé de St. Benoit de Quincay, Item l'Histoire du vieux et nouveaux testament représenté par des figures en latin, francois, espagnol et flamend, wesende beyde de voors. boecken behoorelyck gecensureert volgens de aldaer medegaende censure, maer alsoo den suppliant daer toe noodich hadde behoorelyck privilegie van syne Maiesteyt, keerde sich totte selve, oitmoedelyck biddende gedient te wesen hem suppliant t' accorderen het noodigh privilegie daer toe dienende by acte voor sesse jaeren in forma. T' Hoff t' gene voorschreven is aengemerckt ende waer dyen 't selve vande voors. visitatie ende approbatie volcomentlyck is geblecken, heeft den suppliant geoorloft ende geconsenteert, oorloft ende consenteert by dese dat hy ter exclusie van alle andere prenters, druckers ende boeckvercoopers, alleen sal mogen drucken de voors, boecken den tyt van sesse jaeren, beginnende van dathe deser, de selve vercoopen ende distribueren alomme binnen den Hertochdomme van Brabant ende die Landen van Overmaeze, daert hem goedt ende gelieven sal, behoudelyck dat den voors. suppliant schuldich ende gehouden sal syn (aleer te mogen genieten d'effect deser privilegie) daer van te doen stellen behoorelycke notitie ten registere, die tot dyen eynde gehouden wort bij den secretaris vanden voors. Raede dese onderteeckent hebbende, ende tot dyen gehouden wesen te leveren in handen vanden bibliothecarius ende bewaerder der biblioteque van syne Majesteyt, nu wesende oft toecomende, twee exemplairen van iederen boeck, die den selven suppliant sal hebben gedruckt ende dat binnen vyffthien daegen naer den selven druck, op pene soo van executie, die den voors. bibliothecarius sal vermogen te doen doen sonder daertoe noodigh te hebben brieven van executorien oft eenige andere anthorisatie, als van nulliteyt van dese acte van privilegie ende instantelyck te vervallen in d' amende van hondert gulden by faute vande voors. leveringe, ende sal den voors. suppliant hem voorders hebben te reguleren naer de placcarten ende ordonnantien gemaeckt op het stuck vande druckerye als oock binnen drye maenden naer dathe deser te doen blycken vanden begonsten druck vande voors. boecken, op pene van te verliesen d'effect van dese gratie, ende sal den voors. suppliant daerenboven oock gehouden wesen te leveren in handen vanden voors. secretaris de gewoonnelycke exemplaria wel ende loffelyck gebonden, ende daeraff te geven syne obligatie volgens de leste ordonnantie verbiedende alle andere prenters, druckers ende boeckvercoopers de voors. boecken gedurende den voors. tyt int geheel oft in deel naer te drucken ofte

te contrefeyten, oft elders gedruckt synde in dese landen in te brengen te vercoopen oft te distribueren op pene van confiscatie der selver, ende tot dyen van eene amende van dertich rinsch guldens voor ieder exemplair by elcken vande gene te verbeuren die bevonden sal worden t' contraire daer aff gedaen te hebben, d'eene hellicht daer aff t' appliceren ten proffyte van syne Maiesteyt ende d'andere hellicht ten behoeve vanden voors. suppliant, permitterende tot dyen eynde dat hy sal mogen doen aenslaen allen d'exemplairen die tegen ende sonder synen wille ende consent sullen gedruckt wesen, willende voorts dat dese tegenwoerdige ofte extract der selver vuytgedruckt staende in ieder dér voors. boecken sal gehouden worden voor behoerelyk geinsinueert, verleenende aenden suppliant deshalven dese tegenwoordige acte.

Aldus gedaen binnen de stadt van Brussele onder het cachet secret van syne Majestyt, desen vyffden decembris seventhien hondert tweentwintigh://:

 

LOYENS.

III.
Coenraad van der Hey.
1727-(174?).

Sinds verscheidene jaren had Coenraad van der Hey zich geoefend in de boekdrukkunst. Hij doorstond alsdan de noodige bekwaamheidsproef en betaalde de voorschreven rechten. Op vertoon dezer bewijsstukken verkrijgt hij op 5 Mei 1727 het octrooi, om binnen Antwerpen te mogen drukken en handel te drijven in boeken.

Het is te onderzoeken of deze van der Hey dezelve is als C. Ignatius die in 1730-41 in de Borsestraet woont. Ook is na te gaan of Wed. van C.J. van der Hey, van 1749-62 woonachtig op de Meir, In den H. Geest, zijn echtgenoote was1).

Gedurende eene volle eeuw vinden wij van der Hey's als drukkers te Antwerpen. De laatste die wij aantreffen Henricus Vander Hey, drukker der Regencie van Antwerpen, woonachtig op de Schoenmarkt, op den hoek der Schrijnwerkersstraet, gehuwd met Maria Anna Verberckt, vierde in 1827 zijn zilveren bruiloft2).

Octroy van Conrard vander Hey.
5 Mei 1727.

Carel bij der gratie Godts Rooms Keyser. altijt vermeerdere des Rijcx, Coninck van Castillien..... (zooals hierboven).

Doen te weten, dat wij hebben ontfanghen die supplicatie van Coenraert Vander Eijden, inwoorder onser stadt van Antwerpen, innehoudende hoe dat hij aldaer differente jaeren sich geoeffent hebbende inde conste der boeckdruckerije inde selve sulckenen voortganck hadde gedaen dat hij sich bequaem was vindende om de selve te connen met eenen openwinckel exerceren, uijtwijsens 't stuck aldaer gevoeght sub no 1o, hebbende de suppliant ten dijen eijnde gedaen het examen daertoe staende als bleke bij het selve stuck, ende betaelt de noodighe rechten volgens quittantie vanden Deken van Ste Lucasgulde sub no 2o, dan alsoo daertoe noodigh was onze permissie, keerde hij hem daeromme tot ons, oodtmoedelijck biddende ten eijnde wij gedient waeren aenden suppliant te permitteren binnen de stadt Antwerpen te mogen oprechten eenen boeckdruckers ende boeckvercoopers winckel, hem daertoe verleenende het noodigh Octroij. Waeromme soo ist dat wij desen aengesien ende naerdijen ons is gebleken bij de certificacien vande goede faem ende naeme, experientie ende ervaerentheijt van den voors. suppliant van Jan P. Stevenaerts Deken van den voors. ambachte, hebben den selven geadmitteert ende toegelaeten, admitteren ende toelaeten, hem gevende oorloff ende consent uijt onser sunderlinghe gratie mits desen dat hij sal moghen opsetten ende exerceren de voors. neiringe van printen ende drucken binnen onser voors. stadt van Antwerpen, ende aldaer oft in andere geprevilegeerde steden van onsen Lande ende Hertoghdomme van Brabant ende van Overmaeze voortaen vercoopen ende distribueren alle alsulcken boecken, geestelijcke beelden, figueren ende..... (zooals hierboven).

Behoudelijck dat den voors. suppliant aleer hij vanden effecte van desen sal moghen genieten, gehouden sal wesen te doen den behoorelijcken eedt in handen van onsen seer lieven ende getrouwen Honorius Henricus Borghgrave van Haeghen, van onsen Raede van Staeten, Cancellier van Brabant..... (zooals boven).

 

Gegeven binnen onse stadt Brussele onder onsen grooten segele den vijffden der maendt Maij inden jaere Ons Heeren duijsent seven hondert sevenentwintich ://:

 

VHagen.

Bij den Keijser ende Coninck

P. VAN CUTSHEM

loco DE WAHA.

 

Op heden 7 Maij 1727 heeft Coenraert vander Eijden gedaen den eedt, waermede hij int witte deser is belast, in handen van M. Her Honorius Henricus Borghgrave van Haeghen, van Sijne Majesteyts Raede van Staet, Cancellier van Brabant & wij present.

P. VAN CUTSHEM.

loco DE WAHA.

 

Jos. A.U. ERNALSTEEN.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums