De Gulden Passer. Jaargang 4

[p. 89]

Over een jaardicht en een handschrift.

Bij het nazicht van een bundel palaeographisch varia, (S.B.A. 11285), vond ik een jaardicht betreffende de brand welke O.L. Vrouwekerk gedeeltelijk vernietigde op 6 October 1533. Hier volgt het:

Memoriale sinnen wilt aenmercken
Cleyn ghensteren ontsteken wel groote kercken
Condij in Antwerpen aenschouwen hier
Crachtighe yseren en vaste wercken
Clouen ontstucken en oock die sercken
Calomnen schelfferden duer tvreeslick vier
Voor sinte gommaers outaer begonst tdangier
Van een wtgedaan toortse oft sulck gebreken
Vlieghende in een rieten venster schier
Vlammich waest al omme rasch ontsteken
Verbrandende juweelen gheen schoonder om spreken
Veel costelicke stucken / in haest ghemineert
In october den sesten dach nau ghebleken
Is dees kercke / maer den choor niet v[er]destruweert
Insgelijcx wert den toren met macht gesolueert.

sijt sober.

Om de historische juistheid van bovenstaand jaardicht te onderzoeken, was ik verplicht ook de Geschiedenis van Antwerpen door Mertens en Torfs te consulteeren. Op bladz. 97 van het 3^e deel staat:

‘Het was den 6^en October 1533, Zondag's nachts, dat deze ramp plaats had. De Notaris Bertrijn beweert, dat vuer was aangekomen bij slecht uitgedoofde turven; maar hij heeft vergeten daarbij te voegen waer deze turven waeren blijven liggen. Grapheus zegt van zijnen kant, dat vuer ontstak door een gordijn hetwelk aen een flambouw vlam vatte. (Volgt eene beschrijving van de verwoesting door dezen brand aangericht en den lof van Burgemeester Lanceloot van Ursel die met levensgevaar alles heeft gedaan om den toren te vrijwaren.)

[p. 90]

In het ‘Antwerpsch Cronijkje’ van F.G. V[llens] (Leyden, Pieter vander Eyck, 1743), leest men op bladz. 34:1534. Anno 1534 den 6 October, doen verbrande snachts ter twaelf uren onser Lieve Vrouwe kercke, dwelck men niet wist van waer het vier quamp.

Alleen dus Mertens spreekt over turven, en beweert aldus gelezen te hebben in de chronijk van notaris Bertrijn. Deze chronijk werd uitgegeven op last van de Antwerpsche Bibliophilen door Ridder G. Van Havre, en de lezing van dezen geleerden bibliophiel verschilt met die van Mertens. Op bladz. 37 van de uitgave der Antwerpsche Bibliophilen kan men lezen:

Anno 1533. Op S^t Michielsnacht verbrandde t'Antwerpen een groot deel van Onse Lieve Vrouwenkercke, dwelck door teurtsen byquam, die qualyck uitgedaen waren geweest.

Op blz. 79. Anno 1533....

Item, den 6 October doen verbrandde s maendags 's nachts ten 12 uren tot Antwerpen Onse Lieve Vrouwenkercke, daer verbrandden 57 autaeren.

In een berijmde chronijk van Antwerpen, van 1472 tot 1556, (S.B.A. 11285) in hs.:

A^o 1533, in October opten 6^e dach na den middernacht

v[er]brande onzer vrouwenkercke dat druck in bracht.

Het is dus de oorzaak van dezen brand die onbepaald blijft. De meeste auteurs zijn t'accoord over een teurtse, een toorts of een flambouw. Mertens alleen leest turven. Het heeft natuurlijk geen groot belang deze zaak breedvoerig te onderzoeken. Het eenige en nauwkeurigste onderzoek kan overigens slechts geschieden door middel van het origineel hs. van notaris Bertrijn. Dit belangrijk hs. is echter in geen enkele openbare verzameling aanwezig. Opzoekingen hebben tot de volgende ontdekkingen geleid;

Het stuk was oorspronkelijk in het bezit van Ridder van Havre. In 1908 heeft de familie van Havre het goedgevonden deze voor Antwerpen zoo belangrijke bibliotheek te doen verkoopen bij F. Muller te Amsterdam. De stadsbibliotheek en het stadsarchief waren vertegenwoordigd op deze veiling. In den aangeteekenden catalogus heb ik tot mijn verbazing gevonden dat het n^r 615 (cat. mss. blz. 93) niet werd aangekocht door de stad Antwerpen. Het was nochtans een hoogst belangrijk lot, men oordeele liever:

615. Histoire d'Anvers. - Manuscrits divers (Annales urbis

[p. 91]

Antverpiensis. 491-1240: XVIII^o siècle. - Cronijck der stad Antwerpen 1041-1577. Manuscrit de Bertrijn XVIII^o siècle. - Antiquiteit ofte out ghedicht van den oorsprong der wapens van Antwerpen. (Copie d'une pièce du XV^e siècle). 3 vol. reliés in-f^o.

Dit lot werd verkocht voor Fl. 18. - dus met de kosten Fl. 19,80.

Het zonderlinge van het geval is dat de bibliothecaris-afgevaardigde der stad Antwerpen het noodig vondt lot 610 aan te koopen voor Fl. 10. -

610. Modèle de la première guillotine qui a fonctionné à Anvers le 21 ventôse, an VI (19 mars 1793). Curieuse pièce en bois, d'une hauteur de 33 centimètres, parfaitement conservée.

Waar is nu het hs. van Bertrijn verbleven?

Uit inlichtingen genomen bij F. Muller bleek dat de heer Paul Cogels, oud-voorzitter der Antwerpsche Bibliophilen, de chronijcke had aangekocht. De verzameling Cogels kwam onder den hamer in de maand October 1912. De veiling had plaats in den Antwerpschen Kunstkring. Een aangeteekende catalogus geeft onder n^r 436, Chronijk der stad Antwerpen A^o 1041-1577. C'est l'original de la chronique d'Anvers, écrite vers 1666 par le notaire anversois Bertrijn, et publiée par le chevalier G.C. Van Havre, pour les Bibliophiles anversois en 1879. 163 ff., papier in-folio, relié en veau. C'est l'ancien n^r 2247 de la bibliothèque du Chevalier Van Havre.

De Heer Baert, (adres onbekend) kocht het waardevol hs. voor 230 fr. M^r de Tavernier, bestuurder van de veiling, denkt dat hij kocht voor rekening van de familie.

Dat er één verschil van lezing voorkomt bij Mertens en bij Van Havre, sluit geenszins uit dat meerdere en meer belangrijke fouten bestaan. Nazicht kan enkel gebeuren met het origineel in handen. De Chronijk van Bertrijn zit vast in een private of openbare verzameling. Wie kan zeggen waar?

J. L'hermitte.