De Gulden Passer. Jaargang 3

[p. 158]

Boeken. - livres.

Jos. A.U. Ernalsteen: De Humanist Joannes Custos (c. 1475-1525). Brecht, L. Braeckmans 1925.

De heer J.A.U. Ernalsteen, archivaris van de Kathedraal te Antwerpen, liet voor eenige weken dit werk verschijnen, waardoor hij een nieuw bewijs levert van zijn geduldigen navorschingsgeest en gelukkigen speurzin, die reeds vroeger waren gebleken en waarvan wij in het belang onzer geschiedenis zeker nog heel wat mogen verwachten.

De uiterst schaarschte inlichtingen die de Bibliotheca Belgica van Valerius Andreas over Custos schonk, en sedert dien door niemand weer aangevuld werden, verrijkt de heer Ernalsteen met hoogst belangwekkende bijzonderheden, meest alle geput uit het kerk- en gemeentearchief te Brecht.

Nu is het ons gegund den levensloop van Jan de Coster vollediger te volgen van zijn geboortedorp Brecht naar de hoogeschool te Leuven, waar hij eerst student en daarna leeraar werd; naar Groningen, waar hij een tijdje rector der Latijnsche school was; naar Antwerpen, waar hij als ‘ludimagister’ fungeerde in de ‘Papenschool’; en daarna terug naar Brecht, waar hij een eigen school oprichtte, die tot hoogen bloei kwam. Ook over zijn familie, zijn bezittingen en vooral over de inrichting van zijn school te Brecht worden wij overvloedig gedocumenteerd.

De heer Ernalsteen wist vast te stellen welke boeken Custos in zijn Brechtsche school gebruikte; hij vond de lijst der studenten, die uit Antwerpen, uit de Kempen, uit noord-Brabandsche steden en dorpen, zelfs uit Zeeuwsche als Zierikzee en Tholen, bij Custos om humanistisch onderricht kwamen; en hij legde de hand op tal van bescheiden, die toelaten het leven in die school na te gaan; zoodanig dat zijn werk daardoor op een hooger plan komt dan dat van een eenvoudige levensbeschrijving. Het is een bijdrage van beteekenis voor de geschiedenis van het onderwijs in ons land.

Het werk bevat een volledige en goed verzorgde bibliographie van Custos' werken, en als bijlagen al de archiefbescheiden, die de vlijtige zoeker wist bijeen te brengen.

Wij wenschen hem geluk met deze uitgave.

M.S.

[p. 159]

James Bennett Childs: Sixteenth century Books, a Bibliogragraphy of Literature describing Books printed between 1501 and 1601. - Chicago, Illinois. 1925.

Pour les impressions du XV^e siècle on possède des répertoires généraux comme ceux de Hain et le Gesamtkatalog der Wiegendrûcke, dont la première partie vient de paraître (Leipzig, K.W. Hiersemann) et grâce à ces ouvrages l'étude des incunables est rendue aujourd'hui relativement facile.

Il n'en est pas de même pour les éditions du XVI^e siècle. Il s'en faut de beaucoup que leur description soit aussi complète que celle de la production livresque du premier siècle de l'imprimerie. Nous ne disposons que de répertoires partiels, parfois très peu connus et toujours difficiles à se procurer.

La Bibliographical Society de Londres, Baudrier à Lyon, Schottenloher en Allemagne, Victor Massena en Italie, Nijhoff et Kronenberg en Hollande ont commencé, pour leurs pays respectifs, des répertoires d'ensemble pour une partie du XVI^e siècle, mais toutes ces entreprises ne nous ont fourni jusqu'ici que des travaux fragmentaires qui ne peuvent nullement être comparés aux répertoires des incunables.

Pour toutes ces raisons on applaudira donc à l'heureuse initiative de M.J.B. Childs qui vient de dresser une liste très riche d'ouvrages qui s'occupent de la bibliographie du XVI^e siècle en Angleterre, France, Allemagne, Italie, Belgique et Hollande, Scandinavie, Espagne et Portugal. Il y a ajouté une liste d'études sur la typographie dans la plupart des villes où cet art a été en honneur, ainsi que l'énumération des monographies sur les imprimeurs du XVI^e siècle et celle des catalogues spéciaux qu'il a pu découvrir.

Cet ouvrage consciencieux, paru d'abord dans les Papers de la Bibliographical Society d'Amérique rendra de grands services aux chercheurs.

M.S.

Plantijn: De Druckerye. - Antwerpen, 1567. (Herdruk: Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode).

Men weet, dat in de ‘Fransche samenspraken voor jonge kinderen’ van Jacques Grevin, door Plantin uitgegeven in 1567, een

[p. 160]

hoofdstuk voorkomt over de drukkunst en hare techniek, naar alle waarschijnlijkheid door Plantin zelf opgesteld, Daar vinden wij o.a. den naam en het gebruik vermeld van de typographische toestellen, die de 16^e eeuw kende. De oorspronkelijk Fransche tekst werd in het Vlaamsch vertaald door Cornelis van Bomberghe en Pieter Kerckhovius.

Dit hoofdstuk is van buitengewoon belang voor de geschiedenis der boekdrukkunst in onze gewesten en wij begrijpen dan ook best hoe de firma ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, op het denkbeeld kwam een herdruk te geven van den Franschen en den Vlaamschen tekst met de schrijfwijze en de spelling van het hoogst zeldzaam origineel, dat berust in het Museum Plantin-Moretus te Antwerpen.

Het werd een pracht van een boekje, gedrukt met de fijne gravureletter van de gieterij Amsterdam, op 200 exemplaren, die niet in den handel komen.

M.S.

Henry Lewis Johnson: Historic Design in Printing, - Boston, The Graphic Arts Company, 1923.

Ce livre contient un très grand nombre de reproductions de reliures, de frontispices, d'encadrements, d'initiales, de fleurons, de marques typographiques et d'ornements de tous genres empruntés aux publications des officines anciennes les plus réputées. Nous y trouvons des specimens remarquables de décoration typographique depuis les premiers essais de Ratdolt en 1475 jusqu'aux élégantes vignettes françaises du XVIII^e siècle. Tout ce que l'Italie, l'Allemagne et la France ont produit de remarquable dans ce domaine y est abondamment représenté. Pour les Pays-Bas la documentation de M.H.L. Johnson est moins riche. Il n'y a que Plantin qui y soit traité comme il convient.

L'introduction et les notes dont le livre est parsemé, en rendent l'usage utile et instructif.

M.S.

[p. 161]

Histoire du Livre et de l'Imprimerie en Belgique des origines à nos jours (1^e partie). - Bruxelles, Musée du Livre 1923-24.

La première partie de cette grande publication qui est tout à l'honneur du Musée du Livre comprend deux belles études: une de M. Henri Liebrecht sur le Manuscrit à Miniatures aux Pays-Bas, des origines à la fin du XV^e siècle et une de M. Auguste Vincent sur La Typographie en Belgique au XV^e siècle. Nous recommandons tout spécialement à nos lecteurs anversois le travail consciencieux de l'érudit conservateur à la Bibliothèque royale de Belgique. Ils y trouveront l'histoire de nos premiers imprimeurs, les Van der Goes, les Leeu, les Bac, les Liesveldt, les Van der Dorpe et autres, exposée d'une façon succinte mais complète. Une riche documentation graphique très soignée augmente l'attrait de cette étude.

M.S.