De Gulden Passer. Jaargang 3

[p. 55]

Duitsche uitgave van Ortelius' Theatrum 1602.

In de studie van P.A. Tiele over de verschillende uitgaven van Ortelius' kaartboek (Bibliographische Adversaria Dl. III n^rs 5 en 6, p. 111, 1876), evenals in de Oud-Nederlandsche Kaartmakers in betrekking met Plantijn door J. Denucé (Antwerpsche Bibliophilen n^r 28. Dl. II. p. 132) komen van de Duitsche uitgave van Ortelius' Theatrum in 1602 onvolledige beschrijvingen voor.

Beide auteurs verwijzen naar een exemplaar van deze uitgave, dat vroeger in het bezit bleek te zijn van Martinus Nyhoff te 's Gravenhage, maar zij hebben het blijkbaar niet onder de oogen gehad.

Onlangs werd de reeds zoo aanzienlijke verzameling der Orteliusuitgaven op het Plantijn-Museum met het Duitsche Theatrum van 1602 verrijkt.

Dit schijnt ons een geschikte gelegenheid om ter aanvulling dier beide Ortelius-bibliographiën de volledige beschrijving van dit Duitsche Kaartboek hier mede te deelen.

Titelblad. Frontispice.

Theatrum oder / schawbuch der / gantzen welt. / Wie es der hochverfah / rener Abraham / Ortelius / kurtz vor seines lebens ende u. / bersehē und mit newen Tafeln / und Commentarien gemehret / und verziret hat. MDCII.

Verso: M. Tullio Cicero spricht: Das Pferdt ist zû tragen und ziehen geschaffen:...

1.	Epigramma / Danielis Rogerii Albi- / montani in Theatrum Orbis Terrarum ab / Abrahamo Ortelio elaboratum: ‘Prisca fides sileat saecli monumenta prioris’ etc. Daaronder de Duitsche vertaling van dit gedicht: ‘Das alt Gerücht nun schweige still’ etc. Verso: Portret van Ortelius door Galle.
2.	An den günstigen Leser uber disz er- / newerte Cosmographische werck Ortelij. Verso: Adolphi Me / kerchi Brugensis I.C. / Rhapsodia Hecatosti- / chos Frontispicii / explicatio: Immensam Terrae molem, vastiq. meatus’ etc. Naast dit gedicht de Duitsche vertaling: Ein carmen / van hun-

[p. 56]

	dert versen / darinnen das gemähl / so den Ti- / tul dieses Buchs umbschleuszt erklärt wirt: / durch... etc.
4.	An den günstigen Leser (voorrede van A. Ortelius).
5	verso. Onder de voorrede: Zu lob Abrahami Ortelii unuberwindtlichen vleisses: ‘Wen jener alter klug und weisz’ etc. onderteekend I.S.E.
7.	Hier beginnen de landbeschrijvingen en kaarten (1 tot 118 niet gekleurd).

Na kaart 118 komt het Additamentum (Oude wereld).

Ein kurtze erinnering an den Leser uber disen zusatz.

‘Es wird ohne zweifel dem zuten Leser etwas frembd und seltzam duncken’ etc.

Verso: Inhalt oder generale Nahmen der Tafeln dises Additaments.

Dan volgen de beschrijvingen en kaarten van het Additamentum (1 tot 33).

Na kaart 33: Register der Tituln oder generalen Nahmen der Landtaffeln dises Buches.

Verso: Nach dem aber mehr andere Landtschaften, Freyheiten und Insulen in den Tafeln dises Theatri gefunden werden, etc.

Laatste folio: IMP. RUDOLPHI PHILIPPI Hisp. Regis, et Cancellariae Brabanticae privilegiis sancitum est ‘Ne quis alius cuiuscuiusque sit... etc.’

Imperator quidem LXXVI Ratisponae vicesima secunda Octobris.

Subsign. Rudolphis. Ad mandatum sacrae Caesar. M. proprium. Estenberger.

Et cancellariae,

Bruxellis die quinta Martij eiusdem.

Signat Sille.

Signat Blyleuen.

By Privilegie des Keysers Konincks ende Cancelliers van Brabandt wordt verboden. Dat niemandt van wat Conditie hy zy... etc.

In Antorff.

Anno M. DCII.

M.S.