Den Gulden Winckel. Jaargang 24

Over moderne poëzie

HET is een van de eerste vereischten voor den modernen dichter, veel en grondig te kunnen vergeten. Ons brein is overladen met de meest uiteenloopende cultureele erfstukken, en de eenige manier om daarvan af te komen is, niet een keuze te doen tusschen b.v. de Egyptische en de Indische Cultuur, maar een volkomen vergeten van alles, wat vóór ons was, om zoodoende althans het bewust verband met het verleden te verliezen en de fictie te scheppen van iets absoluut nieuws, en niet alleen de fictie.

* _* *

Indien ons werkelijk een groote poëzie te wachten staat, zal zij zich enkel in volkomen stilte en ongestoordheid kunnen ontwikkelen. Daartoe is het noodig van alle verband met het verleden los te komen.

Ik wandelde eens met iemand langs het strand en hij zei: hier geldt niet meer, wat achter de duinen ligt. Werkelijk bevonden wij ons eenzaam tegenover het niets. Alleen van zulk een eenzaamheid uit zal een eigen stem zich kunnen losmaken. Dáárom wijzen wij met zooveel afkeuring naar het epigonisme, dat overigens zijn bestraffing van nature niet ontloopen zal: wie omziet, verandert onherroepelijk in een zoutpilaar.

* _* *

In verband hiermee zou een verschijnsel te beschouwen zijn, dat zich voordoet bij een paar onzer eminentste critici en essayïsten: Dirk Coster en Bernard Verhoeven. Het bestaat hierin, dat zoodra zij zgn. dynamische lyriek te bespreken krijgen, hun objectief critisch vermogen hen in den steek laat en plaats maakt voor een uiterst subjectieve verheerlijking, als ware het heiligschennis, déze poëzie aan artistieke en aesthetische critiek te onderwerpen. Hoe is dit psychologisch te verklaren? Zijn zij eveneens vervuld van een voorgevoel omtrent een nieuwe poëzie, en beschouwen zij instinctief déze versvorm als de toekomstige, dat zij dit nieuwe en in den regel slechte, de voorkeur geven boven veel, dat goed maar ‘ouderwetsch’ is?

* _* *

Zij begaan in elk geval een fout. Zij vergeten, dat de natuurlijke ontwikkeling van een dichter gaat van den regelmatigen strophischen bouw, naar het vrije vers, zie b.v. naar het voorbeeld aller dichters: Hölderlin.

In den bundel van Bruning, De Sirkel, staat m.i. geen enkel vers, dat heelemaal goed is, en dat is eigenlijk geen wonder, want een dergelijke wijze van dichten is de moeilijkste, die bestaat, en een zeer jong dichter, die goede dynamische lyriek schreef, zou wel een buitengewoon wonderkind zijn.

Maar het is zeer zeker mogelijk, dat onze poëzie zich wel eens in die richting zou kunnen gaan ontwikkelen, en dat figuren als Bruning voorteekenen zijn, een geforceerde bloei. Al dit soort werk is nog veel te weinig zeker van zichzelf en daardoor veel te mededeelzaam. De suggestieve werking van een gedicht ontstaat voor een zeer groot gedeelte door hetgeen erin verzwegen wordt. Het is een combinatie van instinct en geniaal raffinement in een dichter, die hem doet weten, wat hij juist nog zeggen moet.

Hieruit bestaat, tusschen haakjes, de heele kunst van het ‘onsterfelijk’ worden; want zulke verzen prikkelen telkens weer tot lezing, en elk geslacht meent, dat het juist zijn waarheden zijn, die de dichter verzweeg.

* _* *

Ge zult mij na dit alles, vooral indien ge indivi-

[p. 203]

dualist zijt, willen tegenwerpen, dat ‘het nieuwe’ afhankelijk en veranderlijk zal zijn van en met den aard der persoonlijkheid, en dat zoodoende toch niets einheitliches bereikt kan worden.

Maar ik heb een sterken indruk gekregen, dat er in den laatsten tijd onder de jonge dichters voorstellingen heerschen en plannen in bewerking zijn die, natuurlijk met de persoonlijke variaties, toch ten nauwste samenhangen. Men wil totaal van meet af aan beginnen met een wereldondergang of een wereldschepping, wat een teeken van een totaal nieuwe (vorm van) wereldbeschouwing zijn kan.

* _* *

Een niet geringe invloed zal op den duur kunnen uitgaan van de moderne natuurwetenschap. Verwondert ge u hierover? Iedereen is op zoek naar nieuwe, levende elementen; vandaar de buitensporigheden en geforceerde oorspronkelijkheden, die op het gebied van de moderne kunst bedreven worden. De moderne natuurwetenschap is de eenige werkelijk levende, d.i. zich voortdurend ontwikkelende, philosophie dezer dagen, en de consequenties van haar nieuwste vondsten zijn verrassend. Ik noem er u één: het geloof in de ‘schepping uit niets’ (van de materie uit den aether).

* _* *

Nu we over de menschelijke ziel langzamerhand uitgepraat raken en het humanisme in bleekzuchtigheid verloopt, is het de Natuur in den ruimsten zin, die ons weder verwondert en verschrikt. Voor de dichtkunst wil dit zeggen, dat zij zich van het zuiver menschelijke, naar het kosmische ontwikkelt. De Natuur is niet langer een décor, waarvoor het menschelijk gebeuren zich afspeelt, of een album voor symbolische vergelijkingen, maar een oerkracht, een wezen op zichzelf, buiten ons en in ons.

G.A. VAN KLINKENBERG