Den Gulden Winckel. Jaargang 24

Prof. Valkhoff's litteratuur-beschouwing

Over Frankrijk's letterkunde, door Prof. Dr. P. Valkhoff. - Amersfoort, Valkhoff & Co.

Dit jongste werk van een der Nederlandsche critici die het best met de Fransche litteratuur zijn vertrouwd, bevat, naast een uitgebreide studie over het werk van Anatole France, drie opstellen over Flaubert en twee beschouwingen over Pierre de Ronsard. De studie over France is een zeer volledig repertorium van diens meeningen en ideeën, zooals hij die bij monde van zijne diverse personnages heeft uitgesproken. Men kan zich gemakkelijk voorstellen hoe lastig de taak van den criticus is geweest, wanneer men bedenkt dat de geniale dilettant France bijna geene van alle in omloop zijnde gedachten over philosophie, kunst, geschiedenis, litteratuur, politiek en wetenschap onaangeroerd heeft gelaten. Maar omdat France in den eigenlijken zin geen denker was - daarvoor miste hij te zeer alle overtuiging - is dit repertorium niet zoozeer een overzicht van zijne ideeën, als wel van de voorwerpen zijner fijngenuanceerde overpeinzingen, bespiegelingen en gevoelens. Men weet dat France zichzelf vaak tegenspreekt, en dat men bij hem, naast gezonde begrippen uitgedrukt in een definitieven vorm, talrijke subtiele

Prof. Dr. P. Valkhoff

ongerijmdheden aantreft. Dit blijkt heel duidelijk uit deze studie. Prof. Valkhoff heeft hier zeer objectief werk geleverd, dat een prachtig materiaal vormt voor hen die uit het werk van France eene conclusie willen trekken in verband met de geestelijke stroomingen in den loop der negentiende eeuw.

Minder gelukkig acht ik de vergelijking van France's poëzie met die van Leconte de Lisle, vooral waar de heer Valkhoff beweert dat de verzen van France gebreken hebben, die hen altijd ver beneden die van zijn meester Leconte de Lisle zullen doen blijven. Ik zal niet ontkennen dat France minderwaardige gedichten heeft geschreven, maar het blijft, lijkt me, buiten alle betwisting, dat sommige strofen uit de gedichten Leuconoé en Prise de voile tot de zuiverste geluiden behooren die in dit tijdperk weerklonken. Zij bezitten, deze verzen, een gloed, een bewogenheid, die wij zelfs in de beste verzen van den koelen parnassien van Les poèmes barbares missen, en waardoor zij onmiddellijk aansluiten bij het harmonieuze lied van André Chénier.

Dezelfde nauwgezetheid, dezelfde objectiviteit die de ontleding van France's gedachten kenmerkt, vinden wij terug in de drie studies door den auteur aan Flaubert gewijd: de jeugd van Flaubert, de

[p. 79]

drie Verzoekingen, Flaubert en Louise Colet. Deze drie onderwerpen zijn inderdaad de meest belangrijke voor hen die den kunstenaar Flaubert wenschen te kennen. Aan de hand van Flauberts jeugdwerk toont de criticus aan in welke vreeselijke mate de Fransche jeugd tusschen de jaren 1830 en 1840 door de romantische koorts was aangetast. Het is lang geen opgewekt schouwspel. Ik meen dat er geen beter voorbeeld kan gevonden worden om dit tijdperk en zijne mentaliteit te karakteriseeren dan de onsamenhangende, bandelooze en soms op het tragische af wanhopige geschriften van den jongen man, die zich eenmaal door zelftucht zou pogen te redden. Men mag betwijfelen of de tuchtregel waaraan hij zich onderwierp wel de goede was, en de studie over de drie lezingen van de Verzoeking van den H. Antonius is wel van aard om dien twijfel te versterken. Want ik houd het er voor dat zij zich vergissen die ‘La Tentation de Saint Antoine’ voor een romantisch werk, en Madame Bovary voor een realistisch boek aanzien, of ten minste voor een werk waarmede Flaubert aan het romantisch gevaar ontkwam. Er is in wezen geen verschil tusschen beide: het is eenzelfde localisatie van de romantische ziekte op eene gevoelige plaats. Bij Flaubert localiseerde zich de ziekte in het idée fixe: de Schoonheid, zooals voor Rousseau in de Waarheid, voor Michelet in de Vrijheid. enz. Het was het tijdperk der afgoden en der hoofdletters, en men weet hoe eerlijk en kinderlijk-aandoenlijk Flaubert in zijn afgod, de Schoonheid, geloofde. Dit blijkt ten overvloede uit de derde studie van Prof. Valkhoff: Flaubert en Louise Colet. Ik neem aan dat laatstgenoemde dame, die zichzelve voor eene verbeterde editie van de Venus van Milo hield, eene onuitstaanbare blauwkous was, die geduldiger mannen dan Flaubert op de vlucht zou hebben gejaagd. Maar zij was toch eene zeer levendige vrouw, die, in tegenstelling met Flaubert, een alles behalve ascetisch leven leidde. En wat is nu het vreemd verschijnsel? Het is aan deze levenslustige dame dat Flaubert bij voorkeur zijne literaire meeningen en zijne enthousiaste droomen mededeelt in een vloed van ronkende, hoogdravende volzinnen. Zoo ontstond tusschen beide het misverstand, dat op zulke typische wijze den geest en het gevoel van Flaubert belicht.

In het algemeen is de heer Valkhoff minder streng voor Louise Colet dan de meeste critici het tot nog toe zijn geweest. Ik meen dat hij hierin gelijk heeft, want de liefde van beroemde mannen is voor de nagedachtenis hunner vriendinnen een zware last, waaronder deze laatsten maar al te dikwijls bezwijken, zonder dat iemand hare verdediging op zich neemt. De twee opstellen over Ronsard waarmede Prof. Valkhoff zijn boek besluit, bewijzen dat, buiten de negentiende eeuw, ook de andere perioden der Fransche litteratuur voor hem geen geheimen hebben. Misschien zullen sommige lezers betreuren dat de schrijver niet scherper de conclusies formuleert die eene onpartijdige ontleding der feiten medebrengt. Men moet echter niet uit het oog verliezen dat het doel van Prof. Valkhoff in de eerste plaats dat van den geschiedschrijver is, die begrijpen wil en daarna verklaren. En de critiek der ideeën is iets anders.

JAN VAN NIJLEN