Anatole France
ANATOLE FRANCE was een van de gelukkige zielen, die, alleen door te zijn zooals zij zijn, het ons onmogelijk maken hun iets ten kwade te duiden of te verwijten. Men heeft een heele lijst van ernstige principieele bezwaren, en men neemt zich stellig voor zich ditmaal nu eens nièt te laten inpalmen... maar na een paar sierlijke, lieftallige, gevleugelde volzinnen is men al zijn zekerheid kwijt en men geeft zich als een machteloos kind over aan de onweerstaanbare bekoring van zijn glimlachende wijsheid en van zijn insinueerend geluid.
De verschrikkelijkste ketterijen, de gevaarlijkste waandenkbeelden verliezen hun boosaardige macht wanneer hij ze, met zijn speelsch vernuft, hanteert. Zijn eigenaardige, ondefinieerbare zielskracht heeft alle dwalingen geadeld. En door alle tegenstrijdigheden, waarvan zijn omvangrijk oeuvre wemelt, heen, is een duurzaam, bindend element: de eenheid van zijn veelzijdig wezen.
Anatole France en zijn vrouw
Foto H. Manuel
Wanneer men dan ook eenmaal geleerd heeft dit wezen lief te hebben, dan verbaast men zich niet meer om na elkaar een verheerlijking van den militairen staat en een felle antimilitairistische boutade te lezen. De een zoowel als de ander is allereerst eerlijk, en als zoodanig een werkelijkheid van dezen prismatischen geest.
Het is daardoor met het werk van Anatole France een beetje als met den Bijbel: de meest uiteenloopende stellingen vinden er hun motiveering en verdediging!
Men leest er: ‘les vertus militaires ont enfanté la civilisation tout entière’ en ‘supprimez les vertus militaires et toute la société civile s'écroule’; maar ook: ‘l'armée est une survivance’... Men leest er republikeinsche verklaringen, naast de scherpste critiek op de republiek; uitingen van antisemitisme naast verheerlijkingen van Israël... Vandaar dat men een levensleer, welke zonder dogmatische uitwerking ook altijd zonder actieve kracht van de menschheid blijft, bij France te vergeefs zal zoeken. Van een invloed op zijn tijd is geen sprake. Hij was geen leider of wegbereider. Maar wij vinden op iedere bladzijde: France, met zijn fouten en deugden, die beide even bekoorlijk zijn.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd