Den Gulden Winckel. Jaargang 23

[p. 67]

Koffiehuisletterkunde

IV
In Brussel

VROEGER kwam een troepje Fransch-Belgische schrijvers onder leiding van den wilden zonderling Georges Raemaeckers bijeen in de ‘Caves de Maestricht’ bij de Naamsche Poort; in de Hulskamp (Passage) treft men soms Grégoire Le Roy met enkele gezellen aan. Maar men heeft mij verzekerd dat er thans geen eigenlijk ‘litterair’ café te Brussel meer is. De Vlaamsche penvoerders kwamen weleer samen in ‘Le Roi d'Espagne’, gelegen aan den Kleinen Zavel. Het is gezellig en ouderwetsch ingericht, en men krijgt er, door bemiddeling van den heer Scheers, die het sedert eenigen tijd in exploitatie genomen heeft, voortreffelijke dranken. Ook ‘De Drie Sleutels’ was, gedurende een bepaalden tijd, een door schrijvers en schilders gewaardeerd lokaal.

Op dit oogenblik zijn er in Brussel vele rustige, naar de eischen der deskundige proevers ingerichte en uitgeruste, herbergen, welke men oogenblikkelijk herscheppen kan in litteraire café's door ze met een aantal vroolijke en vernuftige makkers te bevolken.

Op den hoek van de Avenue Albert in Vorstligt een ruime en zindelijke gelegenheid, in de wandeling, maar niet officieel, ‘De Zeveraar’ genoemd. Het is het café Clement Vandergeten. Vandergeten, hoewel nog jong - hij kan nauwelijks 40 jaar geweest zijn - heeft zich, onlangs, uit de affaire terug getrokken om zich geheel aan de vermakelijkheden van een welverdiend rentenierschap te wijden. Maar zijn opvolger zet de traditiën op waardige wijze voort.

Dáár kan men soms, dorst en weder dienende, temidden van zijn goede vrienden, Jan van Nijlen aantreffen. Het is gewoonte - en van Nijlen en zijne vrienden zijn lieden die aan hun gewoonten zeer gehecht zijn - om er een klein, geurig witwijntje in ruime mate te gebruiken.

Jan van Nijlen is, zonder twijfel, een van de fraaiste en sierlijkst gestoffeerde geesten van Vlaanderen. Hij heeft een omvangrijke belezenheid, máár, wat meer waard is, een vaste, zuivere smaak. Hij heeft intuïtie, een scherp gewet analytisch vermogen en hij is, bovenal, een man van karakter. Op zijn vrienden en eenige jongere bewonderaars heeft hij een grooten invloed, door de klaarheid van zijn oordeel, den soliden bouw van zijn moreele wezen en de waardigheid van zijn leven.

Als criticus schreef hij twee essays, over Charles Péguy en Francis Jammes (beide verschenen bij A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij te Leiden), benevens, gedurende vele jaren reeds, een kroniek der Fransche letteren in ‘Groot-Nederland’. Deze is in zijn duidelijke, positieve en toch nóoit pedante formuleering, elken keer weer, een lust om te lezen. En, zoo ik de kenners gelooven mag, heeft deze schrijver zich nog nimmer vergist: wat hij prijst is waard om geprezen te worden, wat hij laakt verdient blaam. Jan van Nijlen is zeer fel in zijne overtuigingen, maar daarbij redelijk, rustig en mild in zijn oordeel.

Jan van Nijlen in 1921
(Fotographie van R.J. Goedeljee, Arnhem)

Hij is onontvankelijk voor alle mode-grillen en voor alle invloeden van buiten: in zich zelve zoekt en vindt hij een betrouwbaren maatstaf voor zijne waardeeringen. Daarenboven is iedere zelfzucht, ieder verlangen naar baat of roem hem vreemd.

Van Nijlen's poëzie is niet, of weinig (in elk geval veel te weinig), bekend. Zijn twee voornaamste verzamelingen: ‘Naar het Geluk’ en ‘Het Aangezicht der Aarde’ publiceerde hij in zéér beperkte oplagen. De eerste werd uitgegeven door ‘De Zilverdistel’ (1912); de tweede door ‘Palladium’ (1922). Zijn laatste publicatie is: ‘De Lokstem en andere Gedichten’, niet in den handel, in 50 exemplaren gedrukt door A.A.M. Stols voor diens vrienden (‘The Happy Few’, 1924).

Wanneer een goede geest van Nijlen kan bewegen om een keurbundel uit zijn vrij omvangrijke poëtische werken samen te stellen en voor het publiek

[p. 68]

toegankelijk te maken, dan zullen de liefhebbers eerst zien welk een puur en zangerig natuurdichter hij is.

Bij den Zeveraar dan, trof ik onverwachts aan: de Palladijnen (van Nijlen, van Krimpen en Greshoff) en drie van de vier spuitgasten van 't Fonteintje (Leroux, Herreman en Roelants). Jan van Nijlen was het middelpunt van het gezelschap, en het trof mij met welk een hartelijke deferentie hij werd bejegend, zoowel door de kameraden met wie hij voor ‘Palladium’ zeer geregeld en intiem samenwerkt, als door de dichters van het Fonteintje, die alweer een jongere generatie vormen.

Van Nijlen's conversatie wordt gekenmerkt door gesloten en elliptischen spreekstijl, vol abrupte wendingen en vol toespelingen, welke alleen zij, die aan zijn leven nauw verbonden zijn, begrijpen kunnen. Ik althans, als vreemdeling in dezen vriendenkring, moest mij dikwerf tot mijn buurman om nadere explicatie wenden. Van Nijlen verstaat de kunst om, ongemerkt, een gesprek te leiden. De Fonteiners in jeugdigen overmoed - o, dat lieve, kruidige witte wijntje! - gaven de volle laag. En van Nijlen, met een enkel woord, stookte het vuurtje der discussie aan, of wel, als het noodig was, temperde hij de transporten.

Met een glimlach zat hij te midden der speelsche broeders, en hij vond dien gedenkwaardigen middag, waarover ik thans schrijf, vele malen gelegenheid om zijn jongste lijfspreuk, op goede gronden, toe te passen: ‘C'est jeune et ça ne sait pas...’ Die Fonteinwachters waren aardige borsten. Heel wat anders dan de aanwezige Hollanders! Greshoff leek een bezadigde (lichtelijk vervelende) bibliothecaris, van Krimpen, die overigens zéér meevalt, was apodictisch als een scheurkalender, en ik zelf gevoelde mij als een, al grijzende, schoolmeester op den laatsten dag vóór de groote vacantie.

En zij: al leven en vroolijkheid wat er aan is! Maurice Roelants is een felle kerel (wat kan die knaap te keer gaan!) met driftige sympathieën en antipathieën. Hij kan doordraven en achteruitslaan als een veulen. Maar daarbij: wat een gloed, wat een tinteling. Ik leerde hem kennen als een hartelijk, trouw en offervaardig makker. Hij is een geestig chroniqueur, die in iedere Nederlandsche courant een uitstekend figuur zou maken. Reimond Herreman is een gemoedelijke jongeling, met een onweerstaanbaren lach. Ik heb in geen tijd iemand zoo veel en zoo gul zien lachen! Wanneer zijn geestige fantazie (Toulet is zijn meester): ‘Pimpels de Zon’ gepubliceerd zal zijn, zal men zien welk een oorspronkelijk, speelsch en gevoelig talent hij heeft. Zijn zwager Joris Vriamont was ook van de partij. Deze is schrijver en musicus: gespannen van vitaliteit en enthousiasme. Karel Leroux is een solide, bedaarde, beminnelijke binnenvetter, die op de marge van een dagblad een blij en teeder vers schrijft:

Les choses dont tu ris
M'amusent tout un jour
Le grand bonheur est fait
De ces petits amours ...

Men verzekerde mij dat hij eenige zeer goede novellen in portefeuille en nog meerdere en betere in zijn hoofd heeft.

Maar... kent men in Nederland eigenlijk het Fonteintje wel? Laat ik eerlijk zijn: ik kende het óók niet voor ik bij den Zeveraar deze varende zangers ontmoette! Nu echter ben ik dol op deze kleine publicatie. Het is een tweemaandelijksch pamfletje dat door Roelants, Leroux en Herreman¹⁾, in samenwerking met hun Gentschen makker Richard Minne, geschreven, gezet, gedrukt en verzonden wordt, en dat zoo pittig en opgewekt is als wij in Nederland geen tijdschrift hebben. Zouden wij te deftig en te doorvoed zijn om dit elegante, jeugdige spel te waardeeren? Wel neen! Laten wij ons niet somberder voordoen dan wij zijn: er zijn hier natuurlijk tal van lettervrienden, die, als ik, genieten zullen uit dezen Bron, waar het heerlijkste, frischste, kruidigste witte wijntje uit opspuit.

Nu ben ik weer terug in mijn Parijsche hôtelkamer. In de ‘Deux Magots’ zie ik weer de bekende drinkebroeders. En hoor weer dezelfde discussies over poëzie en politiek... Maar ik verlang terug naar Brussel, naar de firma Clement Vandergeten, naar den braven Chef van Nijlen en naar de jonge makkers. Het lijkt vreemd, maar het is wáár.

OTTO P. REYS.

Parijs, 2 Mei 1924.

1) Zij zijn Gentenaars en uit het onderwijs in de Brusselsche journalistiek overgegaan.