Den Gulden Winckel. Jaargang 23

Arne Garborg
1851-1924

IN Arne Garborg verliest de Noorsche letterkunde een harer belangrijkste en interessantste schrijvers. Wel was hij oud en ziekelijk geworden, zijn groote werken waren reeds lang geleden geschreven; maar toch had hij nog steeds zoo groote plaats in het hart van zijn volk, dat zijn dood een groot gemis beteekent. Een van mijn Noorsche vrienden schreef mij: ‘Het was droevig, dat Arne Garborg zoo plotseling moest heengaan. Hij was tot het laatste toe werkzaam, zoo oud en zwak hij ook was. Met hem ging de laatste van de groote dichters der 19^de eeuw’.

De laatste van een generatie; het is meestal geen geluk dit te zijn. Nieuwe opvattingen van kunst, andere beginselen van politiek en ethiek zijn gekomen in de plaats van datgene, wat den dichter in zijn jeugd met geestdrift vervulde. Wat hij nieuw noemde, heet nu oud; wat hem dierbaar was, wordt nu bespot, of erger nog, wordt met onverschillige oogen aangezien. Maar zoo is het Garborg niet gegaan: zijn naam en zijn werk worden met eerbied en liefde genoemd door een gansche jonge generatie, die in hem haar apostel ziet. Het zijn de jonge mannen en vrouwen, geboren in de boerengehuchten langs fjord en in bergdal, op helling en hoogvlakte, die door hem geleerd hebben zichzelf te zijn, die eerst den bodem van hun nationale cultuur willen bewerken vóór zij de gewassen der uitheemsche beschaving er in overplanten.

In het geestelijk leven van het Noorsche volk bekleedt Garborg een groote plaats, grooter zelfs dan Ibsen, Hamsun of Kinck. Er is van hem betrekkelijk weinig naar buiten toe bekend ge-

[p. 22]

worden - hij is daartoe ook te nationaal, te typisch-Noorsch. Want niet alleen dat het landsmaal - de tot algemeene taal verheven boerendialekten - een belemmering is bij het vertalen, meestal zijn ook zijn wijze van beschouwing en de aard zijner problemen te karakteristiek Noorsch om een Europeesch publiek te trekken

Arne Garborg †

Het meeste, wat Garborg schreef, waren woorden van vermaning, van troost en raad, van kastijding en mededoogen voor zijn eigen volk. Actief heeft hij deelgenomen aan den strijd voor eigen taal en eigen cultuur; hij heeft den strijd vaak overmoedig gezocht, maar een nederlaag ook met fierheid gedragen. Onverwoestbaar was zijn geloof in de kracht van zijn volk.

Zijn eerste werk beteekent een reactie tegen de invloeden, die in zijn jeugd op hem gewerkt hebben. Hij was geboren in Jaederen, het vlakke, grauwe, sombere land in het Zuid-Westen van Noorwegen; hij was opgegroeid onder den druk van een piëtistische omgeving, waar gewetensknaging en zelfbeschuldiging zijn vader tot zelfmoord dreven. Weldra komt ook de ernst van de armoede; reeds op 16-jarigen leeftijd is hij schoolmeester, en als jongeling van 22 jaar gaat hij naar Kristiania, om daar student te worden.

In 1878 verschijnt Ein Fritenkjar (Een Vrij denker): een warm pleidooi voor vrijheid in het godsdienstig denken. De vloek van sombere godsdienstdweperij is hem in de ziel gebrand; vele jaren later, in 1892, vindt dit zijn grootsche uitbeelding in Fred (Vrede), het boek waarin het ongelukkig lot van zijn vader wordt verteld en diens geestelijk lijden met groot talent wordt ontleed. Tusschen deze beide boeken schreef Garborg een paar romans, die zich met het vraagstuk der zedelijkheid bezighouden: Mannfolk en Hjaa ho Mor - het eerste wekte geweldige beroering, en zijn houding in dezen strijd bewerkte, dat hij uit zijn staatsbetrekking ontslagen werd. Hoog in de bergen van Oost-Noorwegen trok hij zich met zijn vrouw terug; van het eenzame leven daar, met de kwellingen der armoede maar ook met den zegen der liefde, vertellen zijn lyrische Kolbotnbrev. Tot deze eerste periode behoort nog het zeer belangrijke boek Bonde-Studentar (1883), waarin hij het leven beschrijft van een boerenjongen, die naar de hoofdstad gaat om te studeeren, verlokt door het leven van gemak en aanzien, dat de ambtenaren op het platteland leiden. Daniël Braut is het slachtoffer van een gewelddadige en onnatuurlijke ontworteling uit zijn eigen en overplanting in een andere maatschappelijke klasse. In de beschrijving van de ellende en den honger, waarmee de arme student worstelt, zijn gedeelten die met Sult van Hamsun kunnen vergeleken worden; in de scherpe formuleering van het eigenlijke probleem zien wij den geestverwant van Kinck, al overtreft deze hem ook door zijn ruimeren blik en rijkeren geest.

Garborg was een te ernstig man, om bij een negatieve vrijdenkerij te blijven staan; ook het zich-een-voelen met zijn volk moest hem tot het geloof terugvoeren. Deze godsdienstige crisis wordt beschreven in Traette Maend (1891); de hemelstormer van weleer is nu een vermoeide geworden, die rust zoekt in het Christendom. Maar in een Christendom, dat gelouterd is van al het onedele, waarmee dagelijksche sleur en eigenbaat het hebben bezoedeld, en dat in zijn hartstochtelijken drang naar waarheid aan Kierkegaard doet denken.

Garborg heeft zichzelf hierdoor gevonden, als mensch en als kunstenaar. Het realisme der vroegere periode heeft afgedaan; het zijn de diepe tonen van zijn eigen gewond en nauw-genezen hart, die zich nu willen uiten. De dagboekvorm, nu door hem gekozen, en dien wij terugvinden in Den burtkomne Faderen en Heimkomin Son, geeft hem gelegenheid om het nieuwe lyrische element uit te drukken. Nu bereikt hij ook de hoogtepunten van zijn kunst: het tooneelstuk Laeraren en de gedichten Haugtussa en I Helheim.

Garborg's talent is veelzijdig en zuiver. In psychologische ontleding heeft hij zich een meester getoond; zijn weeke en toch mannelijke lyriek is weer een andere zijde van zijn geest. En dan zijn humor! Kinck vertelt vaak van het geniepige lachen, het kwetsende, moordende grinniken van

[p. 23]

den Westlandschen boer en meesterlijk heeft hij die schaduwzijden van het Noorsche volkskarakter geteekend. Maar bij Garborg zien wij wat de levensvreugde van die boerenbevolking was, vóór zij door eeuwenlange huichelarij werd gebluscht; Garborg heeft dien vollen frisschen lach weer teruggekregen, die telkens opklinkt temidden van nooden en smarten - hoe geestige scherts is niet de figuur van Carolus in Fred of die van den ouden Heltberg in Bondestudentar; hoeveel bladzijden van gevoeligen humor vindt men niet in zijn Kolbotnbrev.

Arne Garborg in zijn typisch milieu

Hij is de schrijver, die dierbaar is voor wie hem goed kennen. Het zijn niet in de eerste plaats grootsche concepties of vermetele gedachten, die den lezer boeien. Maar hij is de wijze vriend - ernstig dus en opgewekt tegelijk - naar wien men met toegenegenheid luistert, en onderwijl bespiedt elke flikkering van het oog, elke trilling van de stem. Maar meer dan dat is hij de man met de edele gedachten en den onbuigzamen wil, die werkt voor het heil van zijn volk; de man, die sluimerende krachten wekt, en overal om zich heen het leven doet groeien en bloeien en daarom ook denkt, dat het leven zoo rijken toekomstoogst belooft.

Dit laatste was hij vooral voor zijn eigen volk, waaraan hij het zelfvertrouwen teruggaf. Hoor hem in zijn Knudaheibrev (1904) vol liefde spreken van het sombere, arme land zijner geboorte: O Jaeren, oud Jaeren, gij donker en schitterend Jaeren uit den ouden tijd, wij zullen je terugvinden en je opnieuw veroveren, en weer je opbouwen, totdat je in den hemel blinkt als een appelbongerd op een ouden bodem, voor onze vaderlandsche vrucht, onzen droom der toekomst, het oude en jonge Noorwegen.

Het wordt licht in de lucht; het Oosten ontwaakt. De zon is opgekomen, en het stroomde van licht; een leeuwerik steeg zingend en zwenkend omhoog in den blinkenden dag en zong den morgen over het land, den zomermorgen. Want of je het gelooven wil of niet, nog zijn er leeuweriken hier op Jaeren...

Arnhem.

JAN DE VRIES.