Den Gulden Winckel. Jaargang 23

Het nieuwe Utopia van Maurits Wagenvoort

Een Huwelijk in het Jaar 2020. Roman door Maurits Wagenvoort. Uitgegeven door J.M. Meulenhoff te Amsterdam, in het jaar MCMXXIII. (De Meulenhoff-Editie, Een algemeene bibliotheek). kl. 8^o. 265 blz.

ONDER het motto (van Voltaire?): ‘Tous les genres sont bons hors le genre ennuyeux’ heeft onze vriend M. Wagenvoort een utopistischen en socialistischen roman uitgegeven, die algemeen de aandacht trekt. Wagenvoort is een wereldreiziger, een globetrotter, een veelbelezen en denkend auteur, die onder onze romanschrijvers niet de laatste plaats inneemt; hij kent Oosten en Westen, heeft een welversneden pen, en wat hij zegt en schrijft is steeds de moeite waard.

Utopische romans heeft in onze taal Quack boeiend voor ons beschreven, te beginnen met Plato. Wie kent uit de geschiedenis van de letteren en het socialisme niet Morus' Utopia, De Zonnestad van Campanella, Holberg's Klaas Klim, de Voyage en Icarie van Cabet, of uit later tijd Bellamy's bekend werk en Morris' News from nowhere? Al die geschriften, min of meer boeiend, min of meer van blijvenden aard - want het beste deel van de menschheid is nu eenmaal droomziek - verplaatsen ons in een betere toekomstige maatschappij, waar eerzucht en hebzucht en heerschzucht verdwenen zijn, het altruïsme alle egoïsme heeft verdrongen, en de menschheid als 't ware één groote familie vormt. Ik vergat nog de Phalanstères van Fourier te vermelden, waarvan de geestige Madach in zijn Tragedie van den Mensch zoo treffend gebruik maakt. Navolger van al die mannen is nu onze Nederlandsche romancier Wagenvoort, die in een zeer gedurfden en soms zeer bedenkelijken roman ‘Een huwelijk in het jaar 2020’ gebruik maakt van alle theorieën en alle utopieën, die er rondzweven zoowel in 't oude Europa als in de Nieuwe Wereld. Wij hebben hier dus een gedicht in proza, geen Gedroomd Paardrijden van Potgieter, maar Gedroomd Vliegen en Gedroomde Socialisatie, een zeer aktueel boek voor iedereen die de vraag-

[p. 14]

stukken meeleeft van onzen veelbewogen, revolutionairen tijd.

_* *

Waar veel licht is, is ook veel schaduw. Met veel talent heeft Wagenvoort van de nieuwste technische ontdekkingen en uitvindingen gebruik gemaakt; hij beheerscht alle theorieën van liberalisme, socialisme en communisme; hij toovert ons boeiend en treffend een wereld voor, zooals menigeen die wenscht in z'n droomen. Veel licht dus. Maar er zijn ook vele schaduwzijden. Afgezien van den stijl, waarover later, vinden wij ook veel bedenkelijks, vooral op geslachtelijk gebied, veel dat tot het terrein van den hoogeren onzin, en waanzin, behoort. Höherer Blödsinn, zou een Duitsch geleerde zeggen. Ik zal trachten het vóór en tegen zoo objectief mogelijk aan te toonen.

Een goed idee o.a. is, het Engelsch als wereldtaal in te voeren ‘naar den klank geschreven’, dus ook met de noodige hervorming der achterlijke orthographie (blz. 7). De schr. spaart gelukkig ons vaderland niet; ook daar verdwijnt de kapitalistische maatschappij, maar in Nederland 't laatst, ‘ofschoon de kapitalistische overmoed dáár 't hinderlijkst de oude samenleving trachtte te handhaven’ (blz. 36). Ook de vieze gewoonten van onze lieve voorvaderen in Nederland krijgen een heerlijken veeg uit de pan (blz. 53). ‘Gebrekkig geborenen, waarvan men wetenschappelijk kon vaststellen dat zij nimmer zouden opgroeien tot volwaardige individuen, werden door de overheid kort na de geboorte gedood’ (blz. 56), een vruchtbaar idee, reeds bij de oude Spartanen te vinden. Na de spening gaan alle kinderen naar den kindertuin; iets nieuws à la Fourier, dat voordeelen aanbiedt tegenover de ouderwetsche bekrompen en eenzijdige opvoeding. Trouwens, over onderwijs verkondigt de schr. veel goede en vooruitstrevende denkbeelden, al zijn die reeds vroeger, en veel welsprekender, door Multatuli geuit (zie blz. 81). Dat de tegenwoordige Volkenbond een gebrekkig advokatenzaakje is, en door een waarachtigen Bond der Volken moet worden vervangen, deze stelling door mij reeds lang geleden uitgesproken in de Gazette de Hollande, vinden wij bij Wagenvoort terug (blz. 92). En hoe geestig beschrijft hij het vliegwezen van tegenwoordig, waar hij van z'n held zegt ‘dat hij op een uitvlieging was naar de republiek Wales’ (blz. 102); niet alleen het idee maar ook het woord zelf is schilderachtig en voortreffelijk! - Zóó wemelt het boekje van vooruitstrevende, gedurfde ideeën; men leze b.v. de beschrijving der Centrale Thermen in Den Haag, die in elk geval zeer boeiend is (blz. 106); men leze het verhaal van het leven in flats, groote huisblokken, zooals door den ondergeteekende reeds in 1880 voor Amsterdam bepleit werd, en met Berlage als architect besproken (blz. 122). De droom van een socialistische maatschappij, met groote magazijnen, waar productie en consumtie door middel van bons is geregeld, herinnert mij aan vele gesprekken, tientallen van jaren geleden met mannen als H. Gerhard, H. van Kol en anderen gehouden (blz. 150). Een geestige vinding van Wagenvoort is ook de ‘optimine’, een soort van drank, tevens fijne satire op de vele apothekersen ook wel kwakzalversmiddelen van tegenwoordig (blz. 153). Andere zeer lezenswaarde bladzijden handelen over de koloniën en de koloniale politiek, die in de 21^e eeuw een geheel nieuwen vorm heeft gekregen (blz. 155), over de tegenwoordige fabrieken en den toestand der fabrieksarbeiders: ‘voorheen waren de fabrieksarbeiders in hun dagelijkschen omgang met machines zelf machines geworden’ (hoe treffend gezegd en juist! blz. 173), over de parasieten der kunstenaars, scherp maar niet onwaar in de meeste gevallen (blz. 175), over de evolutie der verschillende godsdiensten in de toekomst, waarbij de schr. in proza ongeveer herhaalt wat in mijn Triomf der Vrije Gedachte te lezen staat (blz. 187), over de tuinsteden, als noodzakelijke woningsvorm der toekomst (blz. 226), en - last not least - woorden in den mond van ‘Grootje’ gelegd, maar waarin de schr. een prachtwaarheid uitspreekt: over de ‘verwildering waarin de oude vrouw de menschen ziet leven’ (blz. 238). Is dit niet volkomen op onzen tijd van ontaarding en verwording toepasselijk?

Dit, wat de lichtpunten betreft. Ik moet evenwel, als waarachtig vriend van den schr., ook tal van schaduwzijden aanstippen, misschien in een volgenden druk te verbeteren; hierbij doe ik slechts een greep uit allerlei vraag- en uitroepteekens, bij de lektuur verzameld. De fotofoon van onzen schr. is mij onbegrijpelijk, en de toepassing van radium op de fotofoon (blz. 48) schijnt mij volslagen onzin. Aline, die bereid is met iedereen ‘een boksstrijd aan te gaan’ (blz. 54) kan ons nooit sympathiek worden, en bedenkelijk klinken zinnen als de volgende: ‘Elke omhelzing van twee menschen, die elkaar liefhebben, werd beschouwd als iets van de verhevenste menschelijke heiligheid, waarover niemand een afkeurend woord mocht zeggen’ (blz. 62). Dergelijke zinnen, vooral op geslachtelijk gebied, zijn er nog veel meer bij onzen schr. te vinden; hij bedenke toch, roep ik hem toe, dat aan een socialen roman geheel andere eischen worden gesteld dan aan een handboek van Krafft Ebing of van Havelock Ellis. Ik zou van allerlei bedenkelijke uitspraken en beschrijvingen een geheele bloemlezing kunnen geven, maar wil mij liever beperken, en 't meeste overlaten aan het gezond verstand van lezeres of lezer.

[p. 15]

De beschrijving b.v. van de geslachtlooze dweepster (blz. 70), ‘die eunuch-mannetje meer dan vrouw is’ (blz. 73), van het samenleven der menschen als geslachtlooze wezens (blz. 96), zonder badcostumes... zonder een allengs zichzelf overlevende kuischheidsmoraal... de bespreking van het raadsel hoe de eene vrouw te winnen en de andere te behouden (blz. 115), of, om het op zijn fransch te zeggen, de indirekte verheerlijking van het ménage à trois (passim), het bedenkelijk spelen met woorden, maar dan toch ook met begrippen, over tweeslachtig... geslachtloos... onsexueel eer dan sekseloos (blz. 142 en verder), over menschen die ‘innerlijk en uiterlijk elkaars naaktheid kennen’ (blz. 194); dit alles en zooveel meer, dat ik niet verder aanstip, heeft zijne zeer bedenkelijke zijde. Het ‘een rondje worstelen’ op blz. 195, de toekomstige worstelpartijen tusschen man en vrouw op blz. 206, het feit dat, om den schr. weer aan te halen, ‘geen enkele band des bloeds... twee menschenkinderen zou weerhouden het liefdegeluk te genieten’, op blz. 235, en dergelijke toekomstbeelden meer, dit alles wensch ik liever te beschouwen òf als hoogeren waanzin, òf als scherpe en fijne maar dan toch ook vernietigende ironie. De schr. nadert hier een grens, waarbuiten òf de kunst òf alreeds het gezond verstand ons verbiedt te treden. Hoever dan te gaan? Ik kan het moeilijke vraagstuk hier niet uitwerken, maar herhaal het gezegde van den ouden maar nooit verouderden Horatius: ‘sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectum’. Of van Goethe: ‘In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister’. Laat vriend Wagenvoort dit alles eens ernstig overdenken.

_* * _*

Een kort woord, ten slotte, alleen wat taal en stijl aangaat. Deze is vlug, en vloeiend, en gemakkelijk, en soms meesleepend, maar heeft ook in hooge mate ‘les défauts de ses qualïtés’. Het boekje is rijk aan veel te lange zinnen, smakeloos als zoodanig, en als 't ware één doorloopende stijlfout. Wat bedoelt de schr. verder met ‘heiraad’ als huwelijk (blz. 66 en elders), en wat winnen wij door dat leelijke germanisme? Wat beteekent een leelijke bijzin als de volgende: ‘welke zijn mentaliteit deed klapwieken’ (blz. 135), in den mond van een goed auteur als Wagenvoort eigenlijk volslagen onzin? Leelijk klinkt ook: ‘welk geluk haar verzaligde na de verzaliging zijner omhelzing’ (blz. 139), terwijl de beschrijving van ‘Een naam... mentaal uitgesproken’ (blz. 254) mij ook alweer aan de vele taalverknoeiers onzer dagen herinnert. Maar genoeg, misschien reeds te veel, want een zoo vlotgeschreven boek heeft natuurlijk zijn gebreken en fouten.

Alles in alles, een roman die de lezing waard is, die het overdenken verdient, die past in onzen zoekenden en revolutionairen tijd en tijdgeest. Maar vóórdat hij vertaald wordt, hetgeen ik den schr. toewensch, zou ik heel wat willen besnoeien en veranderen; ook de utopie stelt hare eischen, en de wereldletterkunde stelt de hoogste eischen aan een ernstig bedoelden socialen roman. Of heb ik hier alleen te doen gehad met een spotgeest?

H.C. MULLER.