Den Gulden Winckel. Jaargang 23

Een nieuwe bloemlezing uit Verhaeren

Poèmes choisis, door Emile Verhaeren. Ingeleid en verzameld door Dr. P. Valkhoff. - (Uitg. Robijns & Co., Wageningen 1923).

Naast de verzenbundels van den grooten Verhaeren en de bloemlezing, uit zijn werken, van Albert Heumann, neemt in onze boekenkast voortaan een nieuwe keurbundel een belangrijke plaats in: het is Dr. P. Valkhoff's bovenvermelde verzameling Poèmes Choisis, oorspronkelijk bedoeld als schooluitgaaf (zie inleiding), maar die eveneens den volwassene, vooral diengene voor wien Verhaeren nog een on- of weinig bekende is, groote diensten zal bewijzen en vele uren van intense schoonheid zal verschaffen. Vele uren: (al leest men het 125 pag. groote boekje gemakkelijk op een avond uit!) daar men een zóó genotvollen avond weer en steeds weer zal wenschen te herhalen.

De indeeling van deze bloemlezing is systematisch en niet chronologisch (zooals die van Heumann). Achtereenvolgens treffen wij aan: de rubrieken ‘Herinneringen’, ‘Liefde’, ‘Vaderland’, ‘Landschappen en Gestalten’, (uiteraard de meest omvangrijke), ‘Energie, Modern Leven’, ‘Hoop en vreugd’ en ‘Menschenliefde’ (dat alleen bestaat uit het schitterend gedicht Au Passant d'un soir).

Emile Verhaeren

Een dusdanige classificatie heeft altijd iets dat willekeurig aandoet; zoo zouden b.v. vele landschappen best thuis zijn te brengen in de groep herinneringen; maar de goede smaak en het scherpe inzicht van den verzamelaar heeft eraan ontnomen, wat een te subjectief gezichtspunt aan individueele opvattingsvrijheid hadde tekort gedaan. Doch hoe dan ook geordend, wèl vertegenwoordigen de gekozen gedichten Verhaeren's mooiste scheppingen. Alle phasen van Verhaeren's evolutie verdienen, in hun eigen sfeer, bewonderd en bemind te worden, al zal dan ook deze de voorkeur geven aan de ontroerend-zoete zonnestralen der Heures Claires (des te aangrijpender door het er tegen afstekend, omringend geheel van kracht en - soms - tè ruig geweld!)¹⁾, en gene daarentegen ervaren dat het verheerlijken van het goddelijk-schoone verschijn-

1) Deze doordringend-zoete, kalme en gelukkige verzen maken op ons altijd den indruk van het door stoergespierde kracht omgeven 6^e deel van den Jean-Christophe.

[p. 5]

sel, dat Menschheid heet, in harmonieuzer samenklank spreekt met wat leeft in eigen gemoed; en een derde weer, in een liefde voor het tastbaar vormschoon, doorstrengeld met verheven zin voor het abstracte, geheele voldoening vinden in de symbolistische gedichten, Le Passeur d'Eau, le Forgeron.

Wat te zeggen over de groep ‘Patrie’? Dr. Valkhoff zou zeer zeker deze afdeeling uitgebreider gemaakt hebben, indien Les Ailes rouges de la Guerre een Verhaeren waardige bundel geweest ware: de samensteller heeft 's dichters nagedachtenis eer aangedaan met er slechts één poëem uit over te nemen in deze bloemlezing. Verhaeren heeft in zijn geheele leven internationale levensopvattingen gehuldigd; de oorlog verbrijzelde wreed zijn idealen: uit een in bijtende ontgoocheling wortelende reactie kon bij hèm, evenmin als bij Anatole France, groote kunst ontstaan. En zoo het lot hem lang genoeg had laten leven om die periode te boven te komen, dan ware ook in zijn sterke, levenskrachtige (zooal niet langer: levenslustige) kunst het zoo doodelijk verwonde ideaal langzamerhand genezen opgestaan...

Vier illustraties maken het boekje tot een volledig kunstwerk. Wij treffen er de crayonschets van Georges Tribout¹⁾ in aan en een reproductie van het suggestieve borstbeeld van César Scrouvens, beide conterfeitsels véél levendiger dan de beste foto's waarmee vorige Verhaeren-uitgaven waren opgeluisterd. Verder hebben de beide reproducties naar schilderijen van Romain Steppe, Sint-Amands voorstellende, in mij het vurige verlangen wakker geroepen om Verhaeren's geboorteplaats eens te bezoeken, in het harde, zwarte seizoen der najaarsequinoxale stormavonden...

Dr. Valkhoff heeft met het uitgeven van deze nieuwe en nieuw-opgevatte bloemlezing¹⁾ een werk verricht dat den dichter eens te meer aanspraak doet maken op onze dankbare bewondering²⁾.

MARTIN PERMYS.

1) Tribout maakte in 1909 een andere, schetsmatiger, teekening van V., die men vinden kan in Stefan Zweig's kostbare bio-bibliografie (Mercure de France, 1910. p. 183).

1) Hier en daar handhaafde Dr. V.'s dichters oorspronkelijke vers-redacties, oordeelende, dat de aanvankelijke tekst uiteraard de meest spontane, de schoonste, althans díe moest wezen, waaruit het zuiverst Verhaeren's genie tot ons kan spreken. In de inleiding (p. 13-14) vinden wij, aan een treffend voorbeeld getoetst, de verantwoording dezer opvatting. Door de toepassing van deze methode vindt men hier en daar een tekst, overgenomen naar de redactie van vóór 1912 (toen V. zijn verzen begon te retoucheeren) die afwijkt van dien welken men gewoonlijk in de Mercureuitgave aantreft. (Is, op p. 77, trinqueballés, trinqueballants (voor brinqueballés etc.) misschien ook door den verzamelaar in de oorspronkelijke versie gevonden?)

2) Hoe gaarne hadden wij deze bespreking zóó omvangrijk gemaakt, dat onderstaande bescheiden opmerkingen, door het gewicht der proportie, klèlner en onbelangrijker mochten voorkomen, dan thans onverhoopt het geval is! - Troffen wij een volledige opgave aan van V.'s gedichtenbundels, op tooneelgebied noemt Dr. V. nòch Philippe II, nòch het schitterende Hélène de Sparte, terwijl ook de mooie prozawerken als Parmi les Cendres en vooral Le Travailleur Etrange onvermeld bleven. Nog een kleinigheidje (met herhaalde verontschuldiging voor onze onbescheidenheid): ons dunkt dat vele lezers, ook vele leeraren die met hun leerlingen dezen mooien bundel gretig zullen lezen, wellicht niet zullen weten, dat ‘Le Caillou-quibique’ de naam is van een dal (cf. A.M. de Poncheville' Verhaeren en Hainaut, uitg. Mercure de France, 1920-frs. 4. -, p. 17), hetgeen uit de desbetreffende passage (in, leiding p. 12) niet zeer duidelijk blijkt. Geheel persoonlijk is onze indruk, dat de beroemde interjectie dites!... nevens de door den heer V. genoemde verklaringen, vaak (zoo niet meestal) ten doel heeft, den lezer als 't ware te doen deel hebben aan 's dichters wanhopig vorschen naar het waarom van een zwaardrukkend mysterie. - Ten allerlaatste, en daarmede zijn wij waarlijk aan 't einde van onze ‘chapelet noir’: eenige drukfouten komen in den tekst voor. Op p. 33 staat deux (= ‘dents’), 9e regel, waardoor het vers onbegrijpelijk wordt; op p. 35, 9e regel, is tusschen dont en n'ayons het woordje nous weggevallen; op p. 39, 7e regel, schijnt ons certe beter dan certes, en op p. 78 is abusievelijk een spatie gelaten tusschen vv. 3 en 4. Geen twijfel, of Dr. V. zal binnen zéér korten tijd, in een nieuwe oplaag, de gelegenheid hebben, deze minieme onzuiveiheden te verwijderen uit een zoo gaaf kunstgeheel.