Den Gulden Winckel. Jaargang 23

[p. 1]

De uitgaven van Palladium

HET is uit liefde voor het mooie boek, dat ik een paar opmerkingen wil maken naar aanleiding van de Palladium-uitgaven. Eigenlijk moest het niet noodig zijn, de aandacht van het kunstlievend publiek, dat op zoo menigvuldige wijze over de zaken der kunst wordt ingelicht, te vestigen op een onderneming, die zich reeds zes jaren lang beijvert werkelijk mooie boeken uit te geven. Maar, helaas, men kan met evenveel recht opmerken, dat het nooit overbodig is, in ons goede land van kooplieden en vetweiers, te herhalen, dat een welverzorgd, goed-uitgegeven boek een voorwerp van kunst is.

Een voorwerp zelfs, van zeer fijne en zeer hooge kunst. Want men kan op velerlei wijze liefhebberen in artistieke dingen, maar slechts op één manier is men minnaar van het mooie boek. Wie een schilderstuk koopt, hangt het op aan den wand en het is een welbehagen voor het oog, laten wij hopen, maar niet minder een duidelijk sprekend blijk van een bescheiden mecenatendom. Of indien gij een fraaie Japansche vaas in uw ontvangsalet opstelt: het rood en goud stralen uit den bescheiden schemer van den versluierden hoek een bronzen gloed uit, waarbij het aangenaam is zich in een gemakkelijken leunstoel neer te vlijen. Of staat het statige Delftsche blauw niet vorstelijk in de antieke pronkkast?

Ik bedoel hiermee niets hatelijks. Maar ik wil er tegenover stellen den minnaar van het mooie boek, die met verrukt gezicht den nieuwverworven schat op een plank plaatst naast andere edele produkten der boekdrukkunst. Het staat daar niet om gezien te worden door den onverschilligen bezoeker, die u uit beleefdheid eenige oogenblikken komt vervelen in uw eigen huis; hij merkt het boek niet op, goddank. Maar de welkome vriend, die urenlang blijft praten over de vele dingen, die de polen vormen van uw beider leven, hij zal bij het glijden van zijn blikken langs de boeken - oude bekenden van hem zoowel als van u - opmerken, dat er een nieuwe huisgenoot is gekomen; hij zal opspringen en voorzichtig het boek in zijn handen nemen en u gelukwenschen met dit nieuw-verworven bezit en uw fijnen smaak. En als gij eindelijk alleen zit te mijmeren, dan tasten uw vingers naar een keurig boekske, waarvan de uiterlijke vorm uw zinnen streelt gelijk zijn inhoud uw geest verkwikt.

Helaas, hoe weinigen hebben zoo het boek lief. Maar in den tijd, dien wij nu beleven, leest men ook eigenlijk niet meer - men bladert, snuffelt, zwelgt of verslindt; maar lezen, maar kiezen, proeven, wie heeft er den tijd toe in deze eeuw van zenuwziekten en dagbladen? De uitgevers hadden er geen belang meer bij, hun boeken typografisch te verzorgen; ze verloren zelf de liefde voor hun eigen mooie vak, en met die liefde verdween de vakkennis, de smaak en het besef van vakkunstenaar te zijn. De typografen, het hand-

[p. 2]

werk verleerd, werden vernederd tot automaten van de drukpers. En het publiek, begeerig naar goedkoope uitgaven, bedierf smaak en oogen op de lorrigste vodden, die men maar denken kan. Het is droevig, die val van het boek. Plompe letters, slordig gezet en afgedrukt, flodderig papier en schreeuwerige bandjes, zoo was het uiterlijk van het politiek vertoog, de wetenschappelijke studie, den literairen roman, en - wee mij - ook van den bundel lyrische poëzie. Ons blijft ten minste deze troost, dat wij ons slechts te schamen hebben voor onze kinderen en kindskinderen; langer dan deze beide generaties blijven onze boeken toch niet bewaard.

Men zal mij vragen: waartoe nu die mismoedigheid, daar wij toch juist een renaissance van het boek beleven? Maar al zijn er teekenen van vooruitgang - een gevolg van den onbaatzuchtigen arbeid van enkelen, die liefde hebben voor het vak en zich daartoe opofferingen getroosten - dan blijft toch, ondanks alles, het betreurenswaardig feit bestaan, dat het groote publiek de beteekenis van het mooie boek nog niet beseft. Nog altijd immers koopt men liever tien goedkoope boeken, dan één werkelijk mooi, maar dan ook duur boek. Nog steeds telt men de waarde van zijn boekerij naar het aantal uren, dat men daardoor al lezende kan doorbrengen; maar men weet niet, hoe veel edeler, hoe veel inniger het genot is, dat men smaakt, wanneer papier en omslag, letter en houtsnede het oog evenzeer boeien als de inhoud den geest. Wat heeft men veel boeken noodig? Een Fransch schrijver zeide genoeg te hebben aan één boek, wanneer hij eens tot eenzaamheid verbannen zou worden - aan de Liaisons Dangereuses. Herlezen is grooter genot dan lezen. Hoeveel boeken suffen, na eenmaal gelezen te zijn, op uw boekenplanken door, totdat een groote schoonmaak ze doet verhuizen naar het stoffige hokje van den boekverkooper?

Er zijn er ook, die mooie boeken koopen als een aardig voorwerp van speculatie. Wie kiest met eenigen smaak en eenige routine kan in den korten tijd van tien of twintig jaar de waarde van zijn bibliotheek zien verdubbelen, ja zelfs wel vervijfvoudigen. Onderwijl had hij het genot van de exquise boekerij, en zelfs dit niet alleen naar hun geldswaarde of wegens de fraaie banden. De genoegens, die dit verzamelen den bibliofiel bereidt - maar ook de ontgoochelingen, die den onervarene wachten, worden aardig beschreven in het opstel La Bibliophilie, door A. de Bersaucourt geschreven voor de Vingt-cinq ans de Littérature Française van Eugène Montfort. Ik noem dit, om te bewijzen, dat de liefde voor het mooie boek ook gepaard kan gaan met de weloverwogen zakengeest van een handelsman.

Daarom is het opmerkelijk, dat in ons land de bibliofiele edities maar in zeer geringe mate de aandacht trekken van de welgestelde kooplieden en financiers, die anders op zoo onbekrompen wijze de kunst en de kunstenaars steunen. Het is een bewijs van de geringe waarde, in 't algemeen bij ons aan het boek gehecht. Een boek leent men uit een bibliotheek - besmeurd en beduimeld, wat doet het er toe? -, leent men van een vriend - soms vergeet men het terug te geven, want wat is een boek nu ook waard? - leent men zelfs van den schrijver, als men het geluk heeft zoo iemand te kennen - wie denkt er aan, dat hij moet leven, niet van degenen, die zijn boek lezen, maar van hen, die het koopen? Och, ten slotte, een boek is maar een boek...

Naast de Zilverdistel- en Trajectum-ad-Mosam-uitgaven zijn het vooral de Palladium-boeken, wier uitvoering streeft naar het evenwicht van fraaiheid en eenvoud. Reeds vóór de stichting van dit Palladium onzer vaderlandsche boekkunst, verschenen een aantal welverzorgde uitgaven, die, wat het typografische gedeelte betreft, onder leiding van den Heer J. van Krimpen stonden. De eerste waren de Sonnetten van den jongen dichter Albert Besnard - van wien onlangs, eveneens bij Palladium, een nieuwe bundel, getiteld De Bloei en enkele andere Gedichten verscheen. Die sonnetten werden in 1917 gedrukt bij Van Amerongen in een oplage. van 75 exemplaren; kan men aardiger bewijs vinden voor het winstgevend karakter der bibliofilie dan de prijsstijging van dit nu onvindbare boekje van f 2 tot f 20?

In hetzelfde formaat, in hetzelfde jaar en in een gelijk aantal exemplaren verschenen de Ontmoetingen van den jong-gestorven dichter J.G. Danser - die zuivere, teere verzen, vol van de melancholie, welke de gewisheid van een jongen dood verwekt. Daarna in 1919, van M. Nijhoff: Pierrot aan de Lantaarn, waarvan de artistieke verzorging bewijst, met hoeveel meer vertrouwen J. van Krimpen deze uitgave bezorgde. Er komt gang in de publicatie; de stijl van het boek heeft den vorm verworven, die het ook verder zal blijven behouden - er groeit uit deze toevallige edities langzamerhand een reeks van fijnbeschaafde boeken.

Terwijl ook Nijhoff's gedicht spoedig geheel was uitverkocht, ofschoon het in heel wat grootere oplage verscheen, liep de volgende uitgave: Een nieuw Carthago door Jacob Israël de Haan, niet zoo vlot. Het is wel moeilijk te verklaren, waarom het ééne boek door het publiek meer begeerd wordt dan het andere. In 1920 verscheen het laatste boek, waarvan de uitgave alleen door J. van Krimpen werd verzorgd en ondernomen: In den Stroom, door H.W.J.

[p. 3]

M. Keuls - verzen ook van een hooge en mooie menschelijkheid.

Want in ditzelfde jaar ontstaat Palladium, uit de samenwerking van de dichters Bloem, Greshoff en Van Nijlen met den kunstzinnigen Van Krimpen, die ook nu de uitgave der boeken geheel blijft verzorgen. Het eerste werk, dat Palladium laat uitkomen, is buitengewoon goed geslaagd; het is de vertelling Deirdre en de Zonen van Usnach door A. Roland Holst. De houtsnede van Essers is van zeer zuiveren stijl, een strenge conceptie met een gevoelige bewegelijkheid in de details. En daarnaast is de titel in rood, waarmee het verhaal begint, een der gelukkigste scheppingen van Van Krimpen - ook hier breekt de slanke zwaai van den Ierschen lettervorm het stugge, straffe van de overige letters. Evenals dit boek, verschenen ook de volgende edities bij de Arnhemsche boekverkoopers Hijman, Stenfert Kroese en Van der Zande, die daardoor blijk gaven van een weldadige belangstelling voor de uitgave van het mooi-verzorgde boek. Zij zullen wel gehoopt hebben, dat het publiek hun ondernemingszin meer zou waardeeren, dan dit in het vervolg het geval bleek te zijn. Wanneer men bedenkt, dat een inteekenaar op de Palladium-boeken per jaar niet meer betaalt dan vijftien à twintig gulden, en daarvoor ontvangt alles, wat er in dat jaar gepubliceerd wordt, dan verwondert men zich wel, dat het aantal belangstellenden in deze uitgave niet grooter is. Maar het getal der vaste inteekenaren stijgt gestaag: het kost nu eenmaal moeite voor een zoo bescheiden onderneming als deze een aantal kunstliefhebbers te vinden, die sympathie voelen voor zoo zuiver streven. Is het reeds niet een reden tot verheugenis, dat de meeste Palladium-boeken na verloop van slechts enkele jaren toch nagenoeg zijn uitverkocht; tweehonderd minnaars van het mooie boek telt Nederland dus toch wel!

Na de gedichten, door Jan Veth uitgegeven onder den titel De Zwerver spreekt, verscheen De Ar, een berijmd verhaal van Jac. van Looy. En nu rijst toch bij mij de verwonderde vraag: hoe is het mogelijk dat een zoo aardig gedicht van onzen eenigen van Looy, in een zoo welverzorgde uitgave, die zoo onwaarschijnlijk goedkoop is (slechts f 4.50) niet reeds lang is uitverkocht? Wel zijn de wegen van het boeken-koopende publiek soms onnaspeurlijk.

Een zeer schoone uitgave is de Duytse Lier van Joan Luyken, een nauwkeurige herdruk van de editie Bij Jacobus Wagenaar, Boekverkooper, op de hoek van de Molsteegh, in Descartes, 1671. Twee honderd vijftig jaar na dezen druk verscheen die van Palladium - een kloek werk van acht vel in 200 exemplaren gedrukt. Vergis ik mij niet, dan hebben de literatuur-historici, voor wie deze uitgave toch het bezitten wel waard was, zich in zeer gering aantal dit kostelijke - en waarlijk den omvang en afwerking in aanmerking genomen - niet kostbare werk aangeschaft. In hetzelfde royale formaat verschenen sedert In memoriam, van Werumeus Buning, dat ik als poëzie van zeer bijzondere waarde acht; maar daar ik hier vooral wil wijzen op het karakter, dat deze uitgaven hebben als voortbrengsel van typografische kunst, vestig ik in 't bijzonder de aandacht op den zeer gelukkigen titel, waarmee de eerste pagina begint. Waarlijk, hier herleeft de slanke, sierlijke initiaal van het Middeleeuwsche handschrift. In 1922 werd uitgegeven Inkeer van P.N. van Eyck, van een haast smettelooze distinctie, en in 1923 eindelijk verscheen Het Aangezicht der aarde door Jan van Nijlen, een bundel gedichten van statige voornaamheid, die vaak zoo aandoenlijk wegsmelt tot teederen weemoed.

Van 1921 af geeft Palladium in klein formaat een reeks kleine prozastukken uit, die met een uiterst fijnen smaak gekozen zijn. Eerst kwamen de Laethemsche Brieven over de Lente door Karel van de Woestijne, dat ik reken tot een der gelukkigste uitgaven van Palladium. De sobere eenvoud van de verluchting doet hier het volmaakte zeer dicht nabijkomen. En wie, die de Laethemsche Brieven gelezen heeft, is niet bekoord en ontroerd door dit voortreffelijk proza; wie die dit eens genoten heeft, verlangt er niet telkens naar terug? Kan men een nieuwe lente beleven, zonder nog eens die zoete, maar toch zoo melankolieke stemming dezer brieven na te droomen? O, wisten de menschen het maar, hoe fijn, hoe mooi dit boekske was, hoe fel zou het begeerd worden!

In 1922 verscheen Safya door Arthur van Schendel, waarvan de voorname ingetogenheid van stijl mooi samenstemt met den boekvorm; de verluchting van de eerste bladzijde is weer een voorbeeld van boekversiering. In dit jaar kwam uit Berbke, door Frans Erens, zeker een der fijnste schetsjes, die de generatie van 1880 heeft geleverd - de stugge karigheid van Erens' taal maakt dit verhaal van verloopen armoede tot iets heel bijzonders: is er iemand in twijfel over het antwoord op de vraag: wie er wel het rijkste aardsche deel had genoten, Berbke of... die anderen? In September 1923 is verschenen: De Sonnetten van den Heere Pieter C. Hooft, Drost te Muyden, Baljuw van Goeylandt. Deze uitgave verdient de bijzondere belangstelling van hen die het mooie boek, zoowel als den dichter Hooft liefhebben: immers de uitvoering in zwart en rood is van een voorbeeldelooze

[p. 4]

statigheid, waarin wij juist onzen grooten Renaissancedichter begeeren te lezen, en de tekst is opnieuw naar het handschrift vastgesteld, zoodat talrijke fouten der oudere uitgaven konden worden hersteld.

Het laatst verschenen werk is Overpeinzingen van een Bramenzoeker door R.N. Roland Holst. Over de waarde van dit boek te schrijven is zeker overbodig; de warme beoordeelingen, die ervan verschenen, getuigen alle van groote bewondering voor dit proza: een zuivere, fraaie stijl, vorm gevende aan hooge en innige gedachten. Binnenkort zal uitkomen een Idylle van André Jolles, een stukje van zoo charmante geestigheid, als onze vaderlandsche letteren maar weinig bezitten. Het zal wel niet noodig zijn te verzekeren, dat deze uitgaven niet luxe-boeken zijn. Niet boeken, die door geraffineerdheid van grafische of bindkunst meer schitteren dan weldadig bevredigen. Een boek moet zijn eenvoudig, degelijk; maar bovenal het moet getuigen van goeden smaak. En dat heeft Palladium met ernst nagestreefd en ook geheel bereikt. Niet modieuze bandjes met veel verguld en veel affectatie; geen afwisseling van lettertype en kwistig gebruik van velerlei kleuren. Men hoeft het eenvoudige blauwe omslagje met den rooden Palladiumstempel maar eens gezien te hebben, om geboeid te zijn door het streven naar ernstige schoonheid, waarvan dit getuigt. Is het eigenlijk zoo verwonderlijk, dat er slechts zoo weinigen zijn, die de beteekenis van de Palladium-uitgaven beseffen?

Arnhem.

JAN DE VRIES.