Den Gulden Winckel. Jaargang 22

Maurice Barrès †
Charmes, 22 Nov. 1862 - Neuilly, 4 Dec. 1923

‘LA France serait autre s'il n'avait pas été’¹⁾. Het is niet mogelijk om de waarachtige beteekenis van Barrès positiever aan te duiden. Hij, Barrès, heeft de jonkheid van zijn land gevormd en het geestelijk en openbaar leven gedurende ten minste een twintigtal jaren volkomen beheerscht. Dit was hem mogelijk doordat hij zich, met hart en ziel, gaf aan den bitteren strijd tegen de gevaarlijke en valsche sentimentaliteit van europeanisme, cosmopolitisme, internationalisme, pacifisme, salonsocialisme, altemaal ismen welke thàns alle bekoring en aantrekkingskracht verloren hebben, maar welke, nog niet lang geleden, opgeld deden in de kringen van de nieuwlichters en hun verachtelijk gevolg van snobs. Barrès heeft aan de Fransche jeugd geleerd hoe met hartstochtelijke overtuiging, élan en zwier Fransch te zijn; hij heeft de Fransche jeugd geleerd zich zelve te herkennen in de historie en in de traditioneele instellingen, wetende dat alléén vrijheid en geluk is te vinden in de allerstrengste nationale tucht. Den moeilijken gang, door hem zelve gegaan, heeft hij zijn jongen tijdgenooten kunnen besparen.

Maurice Barrès' eerste trilogie is het monument van een onvermijdelijke dwaling. ‘Le Culte du Moi’²⁾ moge het fraaiste en scherpstgeteekende Fransche proza bevatten; het moge de opeenvolging van drie uiterst merkwaardige, op sommige plaatsen gave, kunstwerken zijn, voor de ontwikkeling van den Meester is het niet meer dan een inleiding. Het zijn de oefeningen van den geest; het zijn gevaarlijke proefnemingen (die wij met diepe aandacht volgen) op een eindeloos gevarieerde sensibiliteit. Barrès moest deze phase doorloopen om zich zelve en zijne oorsprongen te leeren kennen. Wanneer deze periode afgesloten is dan staat Barrès gereed voor het ernstige werk en de groote taak: hij beheerscht zich zelf en zijne middeien. Hij is waardig om zijn land en zijn volk te dienen en te verheerlijken.

Het hoogtepunt in zijn leven en werk is de trilogie, getiteld: ‘Le Roman de l'Energie nationale’ (dl. I: ‘Les Déracinés’; II: ‘L'Appel au Soldat; III: ‘Leurs Figures’). In deze drie boeken, ook als kunstwerken de gaafste, krachtigstlevende, welke het Barrès gegeven was te schrijven, vindt men het geweldige en volledige beeld van een generatie in eenige van de decisieve perioden der Fransche geschiedenis; een heroïsche periode, die van het boulangisme, een tragische periode, die van Panama; beide slechts voorbereiding tot de afschuwelijkste crisis der moderne tijden: l'Affaire. Maurice Barrès aarzelde geen oogenblik. Tegen de anarchie koos hij de oudvaderlandsche discipline en, samen met de edelste en degelijkste geesten van zijn generatie, bestreed hij, met geïnspireerde profetische felheid de vijanden van zijn land en van de orde¹⁾. Na dezen geweldigen strijd volgt een tijd van betrekkelijke rust. Barrès bevestigt en verbreedt zijn stelsel van nationalistische theorieën. Hij volgt Paul Déroulède op als leider van de machtige Ligue des Patriotes. Hij komt op voor de plattelandskerken welke in een droevig verval verkeeren²⁾. En, niettemin, vindt hij den tijd om een omvangrijken en grootschen roman³⁾ te schrijven.

Met den oorlog begint voor Barrès een tweede periode van bewonderenswaardige en nuttige activiteit. De oneindige reeks artikelen, in de angsten, zorgen en enthousiasmen van den oorlog geschreven, zijn in het leven van Barrès van kapitaal belang. Het is mode onder de warhoofden die zich modern wanen om den neus op te trekken voor dezen bijna bovenmenschelijken arbeid. Men late zich hierdoor vooral niet van de wijs brengen: Barrès' oorlogswerk is almee zijn nobelste en schoonste werk. Wie in staat is om het met aandacht en een vrijen geest te lezen, zal onvermoede schatten van menschelijke wijsheid, uit liefde en medelijden geboren, vinden⁴⁾.

Iedere ijdelheid, iedere zelfzucht was, in dezen tijd, hem vreemd. Hij kende slechts de imperatieve begeerte om, als een eenvoudig en deugdzaam Burger, te dienen. Toen men, onlangs, aan Barrès vroeg, wat hij, een blik op zijn verleden werpende, zijn belangrijkste werk achtte, antwoordde hij: ik reken mij gelukkig dat ik, door mijne opstellen en mijn werkzaamheid in de Kamer, er in geslaagd ben om de stalen helm en het oorlogskruis ingevoerd te krijgen. Burgerdeugd, hoogsten en zulversten vorm van zelfrespect, zocht Barrès boven roem en voordeel. En hoe fel verliefd in de schoonheid, hoezeer verzot op het onvergelijkelijk genot van fraai en sierlijk schrijven, hoezeer verlokt door het bitterzoet geluk van reis en heimwee, boven alles ging hem de plicht van den zelfbewusten

1) C.M. in de A.F. van 6 Dec. 1923. In ditzelfde art. wordt er aan herinnerd dat Barrès zinrijk beteekent: ‘l'homme du rempart’.

2) Deel I ‘Sous l'Oeil des Barbares’; dl. II ‘Un Homme libre’; dl. III ‘Le Jardin de Bérénice’.

1) In een klaar en recht op het doel afgaand artikel in ‘Le Journal’ (herfst 1897), ‘simple et direct comme la foudre’ koos Barrès, gelijk men van hem verwachtte, de partij der goede Fransche burgers.
Zie verder: ‘Scènes et Doctrines du Nationalisme’.

2) ‘La Grande Pitré des Eglises de France’.

3) ‘La Colline inspirée’.

4) ‘Les Diverses Familles Spirituelles de la France’ is een boek van onuitputtelijken rijkdom.

[p. 192]

Franschen burger, die tot ieder offer voor het behoud van de Fransche Orde bereid is.

Een heer Curtius (Ernst Robert) uit Bonn¹⁾ heeft een boekje

Photo Gerschel

over Maurice Barrès geschreven. Voor den jongen, nog zoekenden, Barrès heeft hij veel lof. Want de jonge Barrès

Teekening van C. Léandre
Barrès - Coppée - Lemaître

is nog ongevaarlijk. Maar de heer Curtius, en de heer Grautoff¹⁾ en de heer Platz²⁾ moeten niets van den waren Barrès, van den leider en volksheld hebben. Want niemand heeft hartstochtelijker en met meer autoriteit en succes de funeste Duitsche invloeden (men denke aan Auguste Burdeau³⁾ bestreden; en niemand ook zag zoo pijnlijk scherp de gevaarlijke doelen der Duitsche politiek. In de Kamer had Barrès - zetelend rechts - een zeer bijzondere positie en een onaantastbaar prestige. Hij werd bewonderd door zijne vrienden, bewonderd èn gevreesd door zijne vijanden; vele! Hij sprak weinig. Maar hij sprak altijd op het juiste oogenblik en hij sprak dan, beheerscht en krachtig, de woorden

Maurice Barrès
Teekening van Don, ontleend aan André Lang: ‘Voyage en Zigzags dans la République des Lettres’; La Renaissance du Livre, Parijs 1923.

welke men verwachtte, en welke niemand dorst uit te spreken. Zijn vlijmscherp vernuft, zijn brandende, schoon immer betoomde, lyrische drift, zijn volkomen onbaatzuchtigheid en, bovenal, zijn persoonlijke moed, bepaalden den grooten invloed door hem geoefend in een college dat, zonder eenig ideaal⁴⁾ toch, ten slotte, niet ongevoelig is voor de werking van een origineele en onbezoedelde persoonlijkheid. Hij was in dat milieu vrijwel een unicum; zooals hij was zijn er niet vele in het Palais Bourbon! Zelfs de aantrekkelijke en beminnelijke figuur van den dichterlijken markies de Magallon (député de l'Hérault) heeft, ondanks zijn verscheiden talenten, in de verste verten niet de beteekenis van een Barrès.

Om Barrès redelijk en rechtvaardig te oordeelen, te oordeelen gelijk hij dat wenschte, moet men hem beschouwen als Openbare Figuur, als Leider en Opvoeder. Als letterkundige en kunstenaar heeft hij zijn eigen en onschatbare beteekenis; maar die beteekenis is van secundaire orde en van secundair belang. Door zijn actie en zijn onvertsaagde strijdbaarheid heeft hij een preponderant aandeel gehad in de vorming van het tegenwoordige Frankrijk: ‘de lui et de lui seul auront dépendu quelques-unes de nos meilleures destinées’⁵⁾.

Na hem blijft nog achter, gelukkig in de kracht van zijn leven, Charles Maurras⁶⁾, met wien Barrès verbonden was

1) Verlag Fr. Cohn, Bonn 1921.

1) ‘Die Maske u. das Gesicht Frankreichs’. Fr. A. Perthes, Stuttgart-Gotha 1923.

2) ‘Geistige Kämpfe im modernen Frankreich’. Kösel u. Pustet. Kempten 1922.

3) Professor, eerst te Nancy, later te Parijs; ten slotte minister en zwaar gecompromitteerd in het Panamaschandaal; Kantiaan en vertaler van Schopenhauer. De figuur van Bouteiller uit ‘Le Roman de l'Energie Nationale’ is op Burdeau geïnspireerd.

4) Ziehier den toon uit deze vergadering: ‘Moi je ne parlerai pas de l'honneur du parlement; je ne parlerai que de son intérêt’, Oud-minister Klotz in de Fr. Kamer; zitting van 4 Dec. 1923.

5) C.M. in de A.F. 6 Dec. 1923.

6) Geb. 20 April 1868 te Les Martigues (arrond. Aix).

‘Souverain roi des Dieux, maître de toute chose,
Le banc de la galère où ta loi me dépose
Porta jadis Ronsard et son ami Bellay ...’

Deze regels uit zijn: ‘Le Mystère d'Ulysse’ (1923) verklaren waarom Maurras nooit een persoonlijk aandeel aan het openbare leven en aan de bespreking in 's lands vergaderzaal zal kunnen nemen.

[p. *13]

door ‘une amitié qui est un des plaisirs et des honneurs de ma vie’, zooals hij zelve zeide¹⁾. Die alléén kan, met zijn onverbiddelijke en onontwijkbare logica, de consequenties trekken uit een leer, het nationalisme, door Barrès geformuleerd met heftigen nadruk en verdedigd met de kracht van eene volledige overtuiging. Bourget, Barrès, Maurras, dat zijn de Meesters van onze jonge tijdgenooten in Frankrijk. Nu één van hen is heengegaan is Frankrijk onherstelbaar armer²⁾ geworden. En een verarming van Frankrijk is een verarming van onze wereld.

Dat is de beteekenis van dit Verlies ook voor ons³⁾.

J. GRESHOFF.

1) Maurice Barrès, blz. 139 in ‘Charles Maurras’, 1919.

2) ‘Cette soirée du 4 décembre 1923 nous diminue bien cruellement’ C.M. in de A.F. 6 Dec. 1923.

3) Men kan, met succes, voor een nadere studie van Barrès raadplegen o.a.: Thibaudet ‘La Vie de M.B.’ (1921); Giraud ‘M.B.’ (1922); Gillouin ‘M.B.’ (1907); Massis ‘La Pensée de M.B.’; Jacquet ‘Notre Maître M.B.’ (1900); Clouard ‘La Cocarde de B.’ (1910); ‘Pages choisies de M.B.’, met voorrede van abt Brémond (1908). Er bestaat ook een Nederlandsche monografie over M.B. van de hand van mijn vriend dr. J.B. Tielrooy. Deze doet Barrès telkenmale en op alle mogelijke wijzen onrecht, omdat hij door aanleg en opleiding, helaas, een vijand van traditie en orde is geworden.