Den Gulden Winckel. Jaargang 22

Een Catalaansch dichter

ALS een verschijnsel, waarop men, naar mijne meening, niet genoeg acht heeft geslagen, en dat toch één der kenmerken van de 19^de en de 20^ste eeuw is, beschouw ik de opkomst of het ontwaken van eene letterkunde in de moedertaal der vele kleine volkeren van Europa. Die ‘jonge letterkunden’ zou men de Asschepoesters van de handboeken voor vergelijkende literatuurgeschiedenis kunnen noemen. Deze behandelen gewoonlijk slechts de literatuur der groote landen (Frankrijk, Italië, Duitschland, Engeland), terwijl het juist voor de algemeene cultuurgeschiedenis van bijzonder belang zou zijn de letterkundige stroomingen der kleine nationaliteiten nader te leeren kennen, daar ze gewoonlijk samengaan met den strijd voor vrijheid en onafhankelijkheid. Dan zou men, buiten de politieke grenzen om, onverwachte bronnen ontdekken, die ons oude Europa nieuw geestelijk leven schenken: in het Noorden de Finsche letterkunde, de Baltische (de Letsche, Lithausche en Estlandsche), de Vlaamsche en de Friesche; in het midden en Oosten de Hongaarsche, de Tsjecho-Slowaksche, de Poolsche; in den Balkan de Servisch Kroaatsche literatuur, de Bulgaarsche, Albaneesche, Roemeensche, Nieuw-Grieksche en (als men mij toestaat die erbij te voegen) de Jong-Turksche; aan de oevers der Middellandsche Zee de Provençaalsche letterkunde met Mistral en het Genootschap der Provençaalsche dichters (le Félibrige) en tenslotte de Catalaansche.

Catalonië, het schoone, zonnige land, dat leeft door de groote havenplaats Barcelona en reeds op zee wordt aangekondigd door de eilandengroep van de Balearen, bezat al in de Middeneeuwen eene rijke, dichterlijke literatuur, nauw verwant aan die der Provençaalsche minnezangers.

Langzamerhand werd het Catalaansch verdrongen door het Castiliaansch (d.w.z. het Spaansch), al bleef het de gesproken volkstaal; eerst omstreeks 1860 begon de Catalaansche ‘Renaissance’. De invloed der Romantiek, de weder-invoering van de ‘jocs florals’ (de jeux floraux) uit vroegeren tijd, de terugkeer tot de traditie, benevens de verspreiding van nieuwe politieke en oeconomische denkbeelden, brachten eene gelijktijdige herleving van de letterkunde en van het volksbewustzijn tot stand, die zich op tweeërlei gebied ontwikkelde en afteekende: 1^o. als het ‘catalanisme’ (in zijne hevigste uitingen eene brandende quaestie voor de eenheid van Spanje, 2^o. als eene wonderbaarlijke ontluiking van de lyrische poëzie.

Met opzet noem ik in dit korte artikel geen namen van dichters, omdat de naam alleen, of de naam en mijne loftuitingen, den lezer toch niet

[p. 131]

zouden bevredigen. Daarom leg ik slechts den nadruk op het bijvoeglijk naamwoord ‘wonderbaarlijk’: het is inderdaad een bloeitijdperk, vol bloemen, heerlijke vruchten en zoet verlangen, maar vooral vol van die stralende zonneweelde, welke lichaam en geest voedt met goddelijke spijs. De Catalaansche dichters beroemen zich met trots op het ‘Zuidelijk’ licht, dat hunne verzen overstraalt, en terecht - hunne welluidende, stoere taal heeft het rythme der golven en de kleur van de eeuwig lachende natuur.

Josep Maria Lòpez-Picó (geb. 1886) is één der beste vertegenwoordigers van het jongere geslacht, dat hem als een meester beschouwt. Bovendien is hij een vrij zeldzaam dichtertype, daar hij, toegerust met een diep gevoelsleven, dit voortdurend beheerscht en het onwillekeurig geestelijk zuivert, waardoor hij tot eene klassiek-juiste uitdrukking komt, eenvoudig, vol diepe beteekenis. Zoodoende heeft hij zich eene geheel eigen lyrische sfeer weten te scheppen: men zou één zijner verzen tusschen honderd andere herkennen, ook door de klare schoonheid der beelden. Van zijne eerste gedichten (1911), die zijne geboortestad Barcelona bezingen en hem dadelijk beroemd maakten, tot aan het 15^de verzenbundeltje, dat verleden jaar verscheen, gaat zijn werk steeds in opgaande lijn. Geleidelijk maakt hij zich los van de materie om te stijgen tot de toppen van een dichterschap, waar ieder woord een zelfstandig, onmisbaar element vormt; zonder moeite, zonder zijn gevoelsleven geweld aan te doen, met eene luchtige gratie en eene sierlijkheid, waarbij het cerebrale soms even als een dreigend gevaar wordt aangevoeld, maar toch steeds wordt vermeden. Ofschoon Lòpez-Picó volgens den dichter Joan Arúa in zijne heldere studie ‘Evolució de la poesia catalana’ de meest individualistische van alle Catalaansche dichters is, heeft hij zich al spoedig tot de overvloedige, frissche bronnen der volkspoëzie gewend. Met heilige overgave heeft hij gedronken van dit water, dat, om in beeldspraak te blijven, nog niet naar de flesch smaakt; hij heeft er eene harmonieuse vlotheid en een gezonden levenslust uit geput. Vooral in de laatste bundels vindt men vele ‘corrandes’ d.w.z. coupletten of refreins, die gestolen lijken uit den mond van het een of andere volkskind; toch weet de dichter er door den bouw der verzen een persoonlijk stempel op te drukken. Hij ‘styleert’, hij herschept in het diepst zijner ziel alles wat hij hoort en ziet. Vier- en tweeregelige verzen bezielt hij door zijn uitbeeldingsvermogen; hij komt gemakkelijk tot een puntdicht, een plastisch opschrift, hetgeen de onbeschrijflijke bekoring van de ‘Palatijnsche Anthologie’ uitmaakt.

Deze kenmerken der gedichten van En (= den heer) Lòpez-Picó vindt men terug in zijn laatsten bundel (1922): ‘Les enijorances del món’, dat wil zeggen: ‘De verlangens der wereld’. Dit dunne boekje, met zóóveel zorg gedrukt, dat het ook een verfijnden Nederlandschen uitgever zou bevallen, bevat aanteekeningen over eene reis door Italië en geeft de voorbijgaande indrukken van die reis uitstekend weer. Te midden der vele boeken door buitenlandsche bezoekers over mijn vaderland geschreven, is dit één der origineelste; het heeft geen overeenkomst met de andere, behalve misschien wat den titel in verband met Italië betreft. Deze verklaart de dichter, wanneer hij Italië ‘het vurig verlangen, het heimwee van de menschheid’ noemt. Zijne visie der Italiaansche steden en landschappen is nieuw, suggestief - bovenal weet hij door te dringen in het geheim van hun vroeger en tegenwoordig leven en hij vertolkt dit door middel van beelden. Geen photographisch-nauwkeurige beschrijving, geen kunstmatige vervoering, geen van tevoren bedachte lofliederen of treurzangen: de dichter is op reis en neemt de verschillende beelden in zich op, evenals een spiegel, die niet weet door welke lichtstralen hij zal worden getroffen. De ontroering bij het zien van de meesterwerken en de overblijfselen uit het verleden, de zinnebeeldige voorstelling der ‘spiritus loci’, de gebeurtenissen onderweg, vermengen en lossen zich op in tal van kleine, kleurige schilderijtjes, die door hunne ongekunstelde samenstelling aan fijne miniaturen doen denken.

Eenige voorbeelden ter verduidelijking. Het boekje begint met deze ‘distic inicial’:

‘De liefde sprak: ik zal uwe lier bewaren - gij reiziger, zwijg stil, in beschouwing verdiept’. Daarop volgt het luchtige lied van de Riviera, dat ik m'n best doe hier zoo goed mogelijk weer te geven.

‘Het is alsof de rozen zóó zwaar zijn, dat zij den muur doen splijten. Rozen op elke wonde, vergetelheid der rozen, daarboven.

‘Het is alsof de lichamen zich buigen, trillend van jeugd; alsof een waterval van rozen zich tegen den hemel afteekent, lacht het luchthartige meisje, en gij zoudt zeker zeggen: “Teederheid van bleekroode rozen, met rozen gevulde bloemenmand!”’

Het is alsof men met een lokaaltreintje reist, dat maar 20 K.M. per uur aflegt... doch hoe lieflijk is dit langzame voorbijtrekken der rozen onder den diepblauwen hemel!

Genua, Pisa en eindelijk Rome. - Kan een dichter het nalaten hulde te brengen aan de Eeuwige Stad? Lòpez-Picó herdenkt er Michel-Angelo, de dynastie der Pausen, de heldenfeiten uit vroeger dagen. - Toch houd ik het meest van dit ‘Romeinsche puntdicht’: ‘De hagedis kruipt door de droge steenen op den grond en de wingerd

[p. 132]

door uwe muren: o stad, welk een schrik!

‘Iedere nacht in uwe frissche velden, glinsterend van sterren en dauw, ziet men glimwormen en dwaallichtjes: o stad, welk eene verlichting!’ - - En dan deze ‘tonada’ (= wijsje) in den volkstoon: ‘Eeuwigdurend geluk, dat het zonlicht elken morgen wederkeert: al het leven vindt in Rome zijn oorsprong en alle wegen leiden erheen’.

Soms welt de uitbeeldingsvorm als vanzelf uit het hart van den dichter op, zooals in deze verzen over Assisi: ‘Nog schijnt gij op ons te wachten en reeds roepen wij u van verre “vaarwel” toe. O Assisi, wellicht zien wij u nooit weder! Terwijl ons hart vol droef verlangen is, knipoogt gij ondeugend en kruipt weg, net als de kinderen, om het geheim van uwe schuchterheid en tevredenheid voor ons te verbergen’. Voor Lòpez-Picó is het Toscaansche landschap als een opengeslagen boek.

‘Olijf bosschen en wijnbergen - wijsheid. Hier zijn alle dingen blij te zijn, zooals ze geschapen werden. De wijnstok verleidt den mensch tot dronkenschap; maar de olijfboom zegt: ‘Wees matig!’

Hoe fijn weet de dichter in de volgende woorden ‘het geheim van Florence’ te ontraadselen. ‘Zuilengalerijen; kloostergangen met een put in het midden; het ophalen van het water vereenvoudigt den geest. Wanneer de gedachten rusten, zijn ze gelijk het water in den put, als de stilte van de pas gedrenkte akkers hen omvangt. Eeuwigbindende kloosterregels, liefde van Christus; kalmte. Wijngaardranken tegen de lucht, waarin de vogels het geheim van Florence uitzingen’.

Bij zijn vertrek uit Verona zegt de dichter tot zichzelf: ‘Gij strekt mij ten voorbeeld, o cypres, droomer der natuur: vaas waarin alle winden samenkomen’. En met deze woorden neemt hij afscheid van Italië: ‘Italië, glimlach der wereld, heerscheres over alle tijden - blijheid, die men Italië noemt - hoe zal ik van u kunnen scheiden?’ Door het blijmoedig vertrouwen, dat er uit spreekt, schijnen deze versregels in waarheid overstraald door echt Zuidelijken zonnegloed.

Dr. GIACOMO PRAMPOLINI.

Arenzano, Mei 1922.