Den Gulden Winckel. Jaargang 22

Een boek over de Renaissance

De Ontwikkeling der Italiaansche Renaissance, door Dr. G.J. Hoogewerff, met 80 afbeeldingen. - (Zutphen, W.J. Thieme).

In onze taal werd sinds jaren pijnlijk gemist een betrouwbare en boeiende gids in de groote verscheidenheid van kunstwerken - literaire zoowel als beeldende - en geestelijke stroomingen, die in het Italië der 14^de tot 16^de eeuw ontstaan, en die den grondslag onzer moderne cultuur vormen. Cultuur èn kunst hebben zich in een wisselwerking

Justus van Ghent. Portret van Frederigo da Montefeltre en zijn zoontje - Galleria Barberini te Rome.
Uit: Dr. G.J. Hoogewerff, De ontwikkeling der Italiaansche Renaissance.

ontwikkeld, die uiterst geleidelijk den overgang van M. E.sche gothiek, scholastiek en mystiek tot modern levensinzicht, meer antiek gericht schoonheidsbesef en kritisch georiënteerde wetenschappelijkheid hebben gevormd.

Daarbij werd van christendom en antieke philo-

[p. 53]

sofie de hoogere samenvatting gezocht, niet de tegenstelling naar voren gebracht zonder dat de ware synthese bereikt werd. En toch gaat in al deze complicaties en compromissen de zelfbevrijding van den Europeeschen geest van M. E.sche kerkelijke gebondenheid tot zelftucht en zelfbepaling onmiskenbaar voort.

De Renaissance is van meer dan historisch belang, omdat de problemen, die zij stelde, door ons nog moeten worden opgelost; omdat de schoonheid, die zij schiep, ook nog voor ons ontroerende schoonheid is.

Eensdeels samenvatting van de bekende, groote werken over de renaissance, doch verrijkt met de vruchten van eigen en anderer detailonderzoek, is het boek van Dr. Hoogewerff tevens gegroeid uit een kunstzinnig zich inleven in deze kunstperiode door een langdurig verblijf in 't land zelf, en een zorgvuldig zich rekenschap geven van 't wezen dezer ontwikkeling.

Dr. H. komt tot de slotsom, dat de Renaissance beteekent ‘een gansch nieuwe bewustheid van zichzelf, eene geestelijke ontwikkeling (die) het hoogtepunt bereikt in een nieuwe opvatting van het leven’. Hoeveel schoons op 't gebied van kunst en levensbeschouwing ze moge hebben voortgebracht, Dr. H. constateert met nadruk, dat in Italië de Renaissance op Staatkundig gebied niet is doorgezet: pas in Holland, later in Engeland en Amerika is de moderne Staats-idee gesteld - en dat op 't gebied van wijsbegeerte en religie evenmin consequent de lijnen zijn doorgetrokken.

Als een fijn, ingewikkeld weefsel van middeleeuwschen schering en modernen inslag, leeren we de Renaissance begrijpen; ze is geschetst met een uiterst fijn gevoel voor het betrekkelijke dezer verschijnselen: voor de tegenstrijdigheid, maar ook de samenkoppeling van uiteenloopende strekkingen en motieven.

De groote lijnen teekenen zich duidelijk af: de halfbegrijpende bewondering der eerste humanisten voor de klassieke letteren, het hunkeren naar het onbekende Grieksche schoon, hun naïeve verbinding van kerkelijke en antieke opvattingen. Dan de grootsche ontplooiïng in Florence van het nieuwe

Botticelli ‘Venus’ (Detail) - National Gallery te Londen.
Uit: Dr. G.J. Hoogewerff, De ontwikkeling der Italiaansche Renaissance.

leven onder de begrijpende leiding van de Medici's, de eenige ontwikkelingsmogelijkheden voor geniale humanisten en beeldende kunstenaars, en het meeleven der kunstzinnige burgerij. En om Florence heen wedijveren de kleinere hoven, vooral dat der Este's waar de Renaissance-poëzie gecultiveerd werd. De kenschetsing en ontleding van Ariosto's

[p. 54]

en Boiardo's kunst, de uiteenzetting van de bekoring, die ervan uitgaat, en van hun tekort aan geestelijke diepte, doet het als een manco ervaren, dat het epos van Tasso en de pastorale, die van zoo buitengewone beteekenis voor onze 17^de eeuwsche poëzie zijn geweest, niet in deze literaire studie zijn betrokken.

Ten slotte wordt de Renaissance te Rome beschreven, door pausen bevorderd, maar grootendeels door Florentijnsche kunstenaars uitgevoerd. Door de veelheid der stof zijn laatstgenoemde hoofdstukken onrustig van samenstelling, terwijl het ingaan op detailkwesties - zooals de identiteit van een onbekend gebleven medewerker van Dálmata aan een zangerstribune in de Sixtijnsche kapel - niet in het kader van dit boek past.

Dr. H. wijst er op hoe het aspect der Renaissance in Rome zich wijzigt: ze wordt kerkelijk, en daar de geest der Renaissance in beginsel anti-Roomsch is, worden de verschijnselen er gecompliceerder dan elders, tot het tegenstrijdige toe (blz. 301 e.v). En aan deze tegenstrijdigheid zal in de 16^de en 17^de eeuw de Renaissance in Italië te gronde gaan: de geestelijke problemen van het humanisme vermag ze niet op te lossen. De dichtkunst verloopt in manierisme en de beeldende kunsten ontwikkelen zich nader in Hoog-Renaissance en barok. Van deze verschijnselen rept Dr. H. slechts terloops: dit boek is aan de ontwikkeling der Renaissance, niet aan hare bestendiging gewijd.

Tachtig, goed uitgevoerde en zorgvuldig gekozen illustraties verrijken den tekst en vullen dien aan: op zichzelve vormend de aanschouwelijke ontplooiïng van middeleeuwsche tot nieuwe aesthetische visie en uitbeelding.

J. VAN DEN BERGH VAN EYSINGA - Elias.