Den Gulden Winckel. Jaargang 21

[p. 97]

E.T.A. Hoffmann, de musicus

DE belezen ‘Winckel-bediende’ moge (in het vorig nr.) ter herdenking van E.T.A. Hoffmann, vele van diens geschriften, ook die in Nederlandsche vertaling, hebben genoemd, zoo den schrijver der wonderverhalen recht willende doen, en den caricaturen-teekenaar daarbij niet hebben vergeten, den musicus Hoffmann, den schrijver over muziek, deed hij te zeer in de schaduw blijven. Dit is wellicht te verklaren uit de onvolledigheid der in den loop der tijden verschenen ‘Gesammt-Ausgaben’; zelfs die van Ed. Grisebach, den bekenden Duitschen bibliophiel (in 15 deelen, Leipzig, Max Hesse), mist Hoffmann's werken ‘musikgelehrten Charakters’, zijne operateksten, kortom ‘alles Reinmusikalisches’.

Nu zijn de muzikale geschriften niet slechts een deel van zijn volledig werk, ik zou ze in historisch en psychologisch opzicht de wortelen willen noemen van zijn dichterlijken arbeid. De geest der muziek is de sleutel tot zijn raadselvolle genialiteit. Uit heel zijn wezen spreekt muziek. Uit de muziek voornamelijk is de eigenaard des dichters te verstaan.

‘Zum Musiker bin ich nün einmal geboren, das habe ich von meiner frühesten Jugend an in mir gefühlt und mit mir herumgetragen’, zoo uitte hij zich in den ellendigen Bambergschen tijd.

Menige beschouwing over muziek draagt, naar men weet, den novellistischen stempel. Maar voor de Leipzigsche Allg. Musik-Zeitung heeft hij (1809-1813) tal van beschouwingen en beoordeelingen geschreven, die als voorbeelden van zuivere, uitmuntende muzikale kritiek nog altijd moeten gewaardeerd worden. Over Beethoven's C-mol-symphonie gaf hij een bespreking, die zoo sterk blijken deed van scherp technisch inzicht niet alleen, maar ook van geestdriftige erkenning van den muzikalen inhoud van het toen nieuwe meesterwerk, dat Beethoven zelf per brief zijn groote voldoening uitsprak over de kennismaking met zoo voortreffelijke eigenschappen van den criticus. In zijn recensies toonde Hoffmann een vrijen blik, die overal het schoone ontdekte en naar voren bracht, en voor elk détail de karakteristieke uitdrukking vond.

‘Man sorge stets’, maande hij, ‘dass der todte Buchstabe die Kraft in sich trage, lebendig zu werden vor dem Gemüthe des Lesers, damit dieses sich ihm aufthue’.

Zoo zijn de beschouwingen over Beethoven, Mozart, Haydn, en wat hij schreef over Händel en Gluck, zijn opstel over kerkmuziek nog voor ons belangrijk door de muzikale karakteriseeringskunst van den auteur. Vóór de nieuwe Bach-beweging aanving (1829) - H. stierf in 1822 - heeft hij over den Urvater aller Harmonie dingen gezegd, die bewijzen dat voor hem de Bach-muziek zeker niet is geweest ‘exercitium arithmeticae occultum’ (Leibnitz), doch dat hij hare diepte en schoonheid intuïtief heeft gevoeld.

[p. 98]

Hoffmann is de vader der moderne literatuur over muziek. Hij beïnvloedde en inspireerde Robert Schumann, C.M. von Weber, Hector Berlioz, en een geheimzinnige band bond zijn geest aan dien van Richard Wagner. Op diens denkbeelden van theater-hervorming heeft Hoffmann in zijn gesprek ‘Dichter en Componist’ reeds geanticipeerd.

‘Hoffmann's Musikalische Schriften, herausgegeben von H. vom Ende’, doet den Musikschriftsteller nagenoeg volledig kennen, en wie dit boek bestudeert, zal den schrijver bewondering niet onthouden.

E.T.A. Hoffmann
(Zelfportret)

De componist Hoffmann is vrijwel geheel vergeten. Een Symphonie, eenige van Mozart's geest vervulde Sonaten voor klavier zijn bewaard gebleven, ook wat kerkmuziek, een enkel mannenkoor, een komisch zangspel ‘Der Renegat’; men zou ze uit de bibliotheken voor den dag moeten halen. Maar zijn tooveropera ‘Undine’, voor 't eerst 3 Augustus 1816 te Berlijn met buitengewonen bijval opgevoerd, in een decoratief door den componist zelf in samenwerking met Schinkel ontworpen, heeft dichtbije kans op herleving. In deze maand zal de door den Freischütz-componist hoog geprezen opera waarschijnlijk te Keulen (niet te Aken) opgevoerd worden. In een bewerking, niet van Hans von Wolzogen (zooals in het vorig nr. van den G.W. gemeld werd), maar van Hans Pfitzner, die voor Hoffmann's muzikale kunst jarenlang ijverde en naar het manuscript - dat dus niet met het Berlijnsch theater 29 Juli 1817 in de vlammen is opgegaan, wat vaak beweerd is, - een klavieruittreksel der opera bewerkt heeft, die door de firma Peters te Leipzig is uitgegeven. De opera ‘Undine’ roemt hij als een meesterstuk der muzikale romantiek. ‘Nur im Reiche der Romantik ist die Musik zu Hause: sie ist - schreef Hoffmann - die geheimnisvolle Sprache eines fernen Geisterreichs, deren wunderbare Akzente in unserem Innern wiederklingen und ein höheres Leben erwecken’.

Wie in Hoffmann den musicus, den schrijver over muziek, den schepper van ‘Undine’ vooral, belang stelt, late de studie van Hans Pfitzner in diens bundel ‘Vom musikalischen Drama’, twee jaren geleden in tweeden druk verschenen, niet ongelezen. (München-Leipzig, Verlag Süddeutsche Monatshefte).

Doorn.

W. SIBMACHER ZYNEN.