Den Gulden Winckel. Jaargang 21

Fransche letteren

Maurice Rostand: Le Pilori. (Parijs, Ernest Flammarion).

DE heele familie schrijft, de moeder, de beide broers, weduwe en zoons van den ondanks alles betreurden Edmond Rostand, den virtuoos van verstechniek, stellig vaak gezocht en oppervlakkig. Een schittergraag talent met stijl, verwonderlijk soepel, pakkend en bevallig. Iemand, die de moeilijkheden zocht in het metier en voor de bizarste rijmen noch de grilligste rythmen terugschrok. Een dichter met behaagzucht, wien nochtans de stilte van het buitenleven lief was; een figuur, die wist te boeien en na zijn dood boeien blijft, niet alleen door de waarde van zijn poëzie. Een solist op het litterair tooneel, die met zijn smijdig instrument het publiek bespeelde, een menschenkenner, die vaderlandsliefde en behoefte aan romantiek wist te bevredigen, en beurtelings teeder en humoristisch wist te zijn. De man van het opgejaagd pathetisch, het opgejaagd droevig woord, die zijn kunst au sérieux nam. Een zwoeger en een toovenaar met het woord, onder wiens gladde, blanke, smalle handen met de doffe rozeblaren van de nagels en het tegelijk kwijnende en vieve gebaar de taal tot een glinsterend waas werd uitgespannen. Een vingervlugge met den geest, met vaak valsch vernuft, die nooit verveelde en met den roem een succes verkreeg als maar enkelen te beurt valt, daar de panache voor hem het essentieele was.

Zijn roem en succes den nabestaanden naar het hoofd gestegen? Ook Maurice Rostand is beroemd, hij heeft succes. Het schandaal is daar niet vreemd aan. Zeker, had zijn vader niet de aantrekkelijke Cyrano-figuur gekozen, had hij niet de behoefte aan heldenvereering bespeeld, die zich naar Napoleon het makkelijkst laat gaan, de leegte bij die briljante voordracht zou pijnlijker hebben gehinderd. De zoon weet met onwaardige, met smakelooze middelen de aandacht te trekken. Dat geschiedde vooral met zijn roman le Cercueil de Cristal. Twee bundels gedichten staan ook op zijn naam. Het voornaamste van den jonkman was blijkens de lijst op het schutblad van Le Pilori nog in voorbereiding. Sinds blijkt hij vorderingen te hebben gemaakt. Sarah Bernhardt toch heeft een stuk van hem gespeeld, waarvan de titel ook daaronder voorkomt. Aan zeven werken tegelijk bleek Maurice bezig, onder andere aan een verzenboek Les Insomnies.

Dat stormachtige, waarmee hij de openbare belangstelling bruuskeeren en vasthouden wil, bruist ook in dit beeldstormersboek. Hij kan niet wachten, tot zijn werk doorgewerkt heeft, hij forceert den roem, althans de bekendheid, een bekendheid niet van voornaam allooi. Over zijn vorigen roman ontstond al een pennestrijd in de bladen: om het daarin verkondigde lijfde een socialistisch blad hem bij de hunnen in. De Action Française achtte zich daarmee geschandaliseerd en de jonge schrijver ontkende zoo ver links te staan. Maurice Rostand voor socialist uit te maken is inderdaad onnoozel: hij ‘staat’ nergens, of liever: hij staat overal waar hij maar gezien wordt, hij timmert aan den weg. Zoo hevig doet Rostand dit, dat hij het daardoor reeds rechtvaardigt. Men leest zijn boek, zij het met stijgenden wrevel, erkennend, daarbij met een persoonlijkheid te doen te hebben, een die alleen wil staan en dat aandurft, die geen blad voor den mond neemt noch de openbare meening in het gevlei komt, maar de tegenovergestelde methode toepast: de menschen aan te trekken door hen af te stooten. Hij overtuigt niet, gelijk hij voorgeeft, iets als een profeet te zijn. Geheel de opzet is daartoe te opzettelijk en te - het modewoord vinde hier zijn plaats - te egocentrisch; maar men raakt, of men wil of niet, onder den indruk van dezen lyrischen woordenwind, deze verzekerdheid van eigen bizonder wezen, dit volstrekt gemis aan eenvoud en oprechtheid, welke op hun beurt hem een tweede natuur schijnen te zijn geworden. Dit hoogdravend doordraven geeft aan het uitdrukkelijk als roman aangekondigd boek het tweeslachtige en valsche, daar het ver-

[p. 53]

haaltje volkomen bijzaak is, immers enkel lijst rondom de relazen van Christian's vervoeringen. Dit boek, het moet maar dadelijk gezegd, is volgepropt met een vooze en overspannen lyriek. Het overspannene kan op rekening van den oorlog geschreven. Neen, aan het front is de jonge Rostand niet geweest. De sonore vaderlandsliefde heeft hij niet van zijn vader, dien zuidelijken troubadour, geërfd. In verband met den oorlog is er over Maurice veel te doen geweest. Hij werd beschuldigd, zich in dien tijd achterbaks te hebben gehouden. Den vreemdeling zou het allerminst betamen, hem daarover de les te lezen, gesteld dat het zoo ware.

Hij haat den oorlog; ook dit boek is weer een snerpende aanklacht tegen den massalen waanzin. Zelf au-dessus de la mêlée zegt hij (blz. 221): ‘toen hij (Christian), op den dag van den oorlog, geheele legers zich in de schande van de slachting had zien storten, had hij niet voor zich zelf gevreesd. Niets riep hem. Hij wist, dat hij niet als een schaap te meer naar die afschuwelijke slachtplaatsen zou worden gezonden...’ In dezelfde alinea spreekt hij over ‘de bloedige regeeringen’, zonder onderscheid, over vaderlandsliefde als over zelfbedrog, en over Christian, die dat alles ‘had meegevoeld, gelijk de heiligen door de voorstellingskracht het lijden van Christus opnieuw konden doorleven’.

Deze Christian is een gewichtig personage. Hij schrijft en zie, zijn boek heet Pilori. ‘In een week was het boek beroemd. Was het een gedicht? Was het een roman? Op een ander plan, had sinds “Zarathustra” van Nietzsche geen boek van een zoo weidsche, een zoo verscheurende opvatting het menschelijke denken verlicht’.

Eenige malen vergelijkt Christian zich met Nietzsche. Ook met Wagner en andere Duitsche grooten meet hij zich. De Fransche, de Parijsche omgeving is hem vooral als steen des aanstoots dienstig. De lezer vermoedt, dat overeenkomstig den naam verband met Christus mag gelegd. Christian ondergaat diens dood; te Parijs wordt hij op straat, herkend na in ballingschap te hebben rondgezworven, gesteenigd als hij de menigte in haar vaderlandsliefde of wat ze daarvoor houdt, kwetst. Tevoren had Christian al een ander boek geschreven: Confessions d'un Etre nouveau. Zijn vader was beeldhouwer. Deze sterft krankzinnig, na een beeld, zijn meesterwerk, waartoe Christian hem inspireerde, te hebben begraven. De zoon doet later iets dergelijks, zijn kind opdragend om het handschrift van Pilori op het vuur te werpen. Zoo vermetel is dit boek, dat Christian's tegenstanders op grond daarvan hem zijn kind zullen onthouden, verwekt bij de vrouw met wie hij op dat oogenblik in scheiding is. In dien zelfstrijd loopt hij naar een ouderen vriend, zelf beroemd schrijver. Deze houdt het handschrift, dat hij bewondert, zonder dat Christian het merkt. Christian krijgt iets terug, dat hij daarvoor houdt. Hij slaat het niet meer op, beducht, anders het offer niet te kunnen brengen; wat de vriend voorzag. Deze pseudo-Pilori wordt verbrand, de vriend zorgt voor de uitgave van het echte handschrift zonder schrijversnaam. Maar de kunstgreep baat niet: oogenblikkelijk is bekend, dat Christian dat boek geschreven heeft.

Uit dit alles blijkt, dat de lezer alle recht heeft, Christian met Maurice te vereenzelvigen. Hij wordt er ten nadrukkelijkste toe uitgenoodigd. Als een biecht moet de schrijver dit boek hebben gezien. Inderdaad stelt hij zich zelf daarin ten toon. Daartoe behoort ongetwijfeld moed, de moed van een..., neen, niet van een overtuiging, - van een geestelijk krachtsbewustzijn, dat, zacht en taai, lenig en onknakbaar, het verzet van de openbare meening zoekt om zich aan op te stijven, vol als het is van den martelaars- en zelfverheerlijkingsdrang. Ook Christian heeft zich wel eens afgevraagd: drijft mij niet de ijdelheid, me te willen onderscheiden? Hij komt tot de slotsom, dat alles zuiver is en hij voor anderen leed, anderen, die met den schimmigen jonkman niets van doen willen hebben. Daarin slachten ze de algemeene belangstelling jegens Maurice Rostand. De Pilori verwekt minder opschudding dan le Cercueil de Cristal. Men laat hem schreeuwen, des te eerder zal hij zwijgen. De Fransche letteren zijn met dit boek vol troebele beeldspraak niet verrijkt.

Parijs.

H. VAN LOON.