Den Gulden Winckel. Jaargang 21

Wies Moens

Verzen. Uitgave van ‘De Sikkel’, Antwerpen. Em. Querldo, Amsterdam.
Cel-Brieven. Uitgave van ‘De Sikkel’, Antwerpen. Em. Querido, Amsterdam.
Opgangen, met houtsneden van Joz. Cantré. Uitgave van ‘De Sikkel’, Antwerpen. Van Loghum Slaterus en Visser, Arnhem.

I

Wies Moens

TUSSCHEN Moens en Van de Woestijne liggen, onder meer, vier jaren oorlog. Met andere woorden: wij moeten het voorloopig opgeven lijnen te trekken van ± 1900 naar dezen tijd toe, tenminste in Vlaanderen (wij bleven immers ‘neutraal’). Trouwens - daartoe is zijn dichterschap nog te jong - men kan, zonder oppervlakkigheid, met eenige aanduidingen volstaan.

In de eerste plaats: hij is humanist. Mensch-zijn werd hem geen kwestie van biologische taktiek. Uit den Europeeschen heksenketel brouwde zijn geest deze panacee: menschelijkheid; ‘de breedgerande toga onzer verdorvenheid’ zeggen anderen. Doch: hij schreeuwde niet, als menige Duitsche dichter, den rooden kreet van schemerend bewustzijn; zijn stem bleef mild en lichtend; iets klonk daarachter van den liefderijken profeet; zijn woorden bleven rond en gul, brokkelden nooit tot asthmatische stooten. De menschelijke waarde in haar absolute schakeeringen is van bijna elk zijner gedichten het zingend middelpunt.

Ten tweede: zijn pantheïsme. Het wordt gezegd, en met recht, dat het pantheïsme artistiek bedenkelijke zijden heeft. Hoeveel meer nog litterair-technisch! Zie menigen dwaalweg - maar zeer schoon meestal! - in Gorter's Mei. Zoo ligt het voor de hand de pantheïstische plastiek van Moens' verzen te onderschatten en haar weinig

[p. 41]

anders te omschrijven dan als gemis aan zuiver beeldend vermogen: hij wilde iets nieuws. Naar mijn meening stellig onjuist, want: zijn pantheïsme - ge verstaat dit woord in ‘overdrachtelijken’ zin - is de gelukkige verbreeding van zijn humanisme. Deze dichter heeft zich niet bekend tot de zuivere schemata eener schoone ethiek, hij heeft aarde en zon behouden om hun zelfswil. De gekromde landarbeider is hem geen symbool: ‘In het zweet uws aanschijns zult gij brood eten’, maar wereldfragment, deel van hemel en aarde.

Ten laatste: hij is lyricus. Zijn vers versmaadt het zoete haar der geliefde niet. Zijn erotiek is gaaf gebleven, onvermengd met prostitutie-misbaar en geperverteerde hunkeringen. Hij heeft de stem van zijn volk - al zal hij nooit één volkslied dichten -, omdat hij het Vlaamsche hart bezit. Timmermans schrijft pittoresker, zoo ge wilt, zijn Pallieter zal nimmer een Uilenspiegel zijn; van Wies Moens verwacht ik die renaissance, hoe onopmerkelijk ook.

II

Zijn Celbrieven zijn een document humain, minder eenvoudig dan die van Rosa Luxemburg, even aangrijpend. Op 9 M². tichelvloer voltrokken zich de eerste louteringen zijner persoonlijkheid: hij leeft van zijn boeken en zijn idealen; gierige duivelen bespoken zijn droom: verveling; erger: lichtlooze nachten van neerslachtigheid; zijn handen tastten aan den bloei der seizoenen voorbij. Maar hij verbijt zich. Vrienden druppelen sceptisch venijn in de wonden zijner onbezonnen idealen, begrijpen niet hoe zijn geloof groeit uit weinig kinderlijke ontvankelijkheid. Zwierven door zijn dichterdroom geen aardschere vizioenen?

Deze brieven zijn onderlinge schermutselingen van den tweespaltigen aard zijner persoonlijkheid. Tusschen vrouw en mensch liggen haar strijdperken; nog zijn de wapens onzeker....

Wellicht zegt u vrouw en mensch als tegenstelling in bovenstaanden zin weinig, ziehier een eenige malen ruimere formuleering: individu en gemeenschap, het actueele probleem. Moens staat nog vóór deze worsteling. Eigen en gemeen hebben zijn leven nog niet begriffeld. De vlam van zijn ideaal en zijn liefde verblindt zijn innerlijken blik. Geen enkele scheiding heeft hij aanvaard, al ziet men de lijnen straf getrokken.

Zijn latere verzen, rijper voorzeker en extatischer, buigen bijna open van zwellende, harmonische gedragenheid, die, als de stilte voor den storm, een plotselingen sprong noodzakelijk schijnt vooraf te gaan. Ik meen geen tijdelijke, uit vermoeidheid geworden inzinking - men ziet nu eenmaal ongaarne gebroken spanningen - (anders schreef ik ‘val’), zelfs geen kernverandering, maar een uittocht, koener en onvervaarder, naar de vele vlakten des levens, een vlucht ook over de hoogste toppen, kortom: een roekelooze ruimte-zwaai.

Van de jongere Vlamingen is Moens voorloopig - wat brengt de tijd? - de belangrijkste en universeelste figuur, al blijkt, algemeen genomen, zijn werk nog onrijp. En goddank: want hij is jong. Wat hebben wij aan die malle rijmelarijen zijner makkers, die met weinig talent en nog minder zelfkritiek zich uitgeef-waardig achten? Leeren zij van Moens wat bescheidenheid!

III

Uit den derden bundel ‘Opgangen’. (‘De Boodschap’ en ‘De Tocht’ werden in den bundel ‘Verzen’ herdrukt) dit citaat (XXI):

Dag wil niet van ons scheiden:
de stroom en de bomen houden hem vast.

God spreekt uit het brandende braambos:
ik houd de witte vlam van je handen in mijn handen.

Waar onze gedachte de hemel doorboorde
sprong onze ster op als een wit hert;
blauwe druiven omkransen zijn gewei.

Gij zijt als een hoge fluit vol zoete wijn
die de avond aan mijn lippen zet.
Je mond is warm als een vogelnest!

De rhytmische en plastische subtiliteiten van dit vers, niet als het schoonste gekozen, zijn zoo puur en sober dat ge aan de Primitieven denken moogt. Wonderlijk vloeien de beelden in elkaar over; gevoels- en visueele indrukken verwarren zich tot een donker-zachte verhevenheid; het rhythme viert argeloos zijn schuchtere dansen: in eigen beweging vangen elkander de uitstroomende zinnen. Doch de magie van deze vier strophen is hun verzonken ontroering, gelijk een middeleeuwsch geestelijk lied. Meen niet dat ik u onverantwoordelijke vergelijkingen opdring tot meerder eere van dezen dichter. Goede wijn.... nietwaar? Het tertium comparationis beoogt slechts: rekenschap af te leggen van verloren gewaande sentimenten; ik kan volstaan in dit verband met één naam: Jan van Ruusbroec. Zijn vleesch noch zijn geest zijn verdord, in Vlaanderen!

ROEL HOUWINK.