Den Gulden Winckel. Jaargang 20

G. Bernard Shaw's bijbel.

IN zijn ‘Man and Superman’ wil Shaw de gedachte vooruitzetten, dat een nieuwe godsdienst op weg is voor het arme menschdom: die van de scheppende Evolutie. Het stuk werd ten tijde niet goed begrepen: het uitleggen van die theorie vond eigenlijk plaats gedurende één enkel bedrijf - het derde, en het stuk heeft er vier - waar men de vermakelijkste dingen hoort zeggen door don Juan, den Kommandeur, den duivel, Eva; en dit vuurwerk van paradoxen, truïsmen, diepe gedachten, onverwachte kwinkslagen schitterde wat al te geweldig voor een menschelijk oog, dat een simpele lijn wou vinden. Al brengen de ‘Revolutionist's Handbook’, en de ‘Maxims for Revolutionists’, die in het boek op het stuk volgen, een groote klaarte, toch bleef

[p. 180]

Shaw's leidende gedachte nog wat in 't onduidelijke, tenzij men, abstraheerend van den parabel-vorm, zijn aandacht vestigen bleef op uitingen als: ‘I tell you that as long as I can conceive something better than myself I cannot be easy unless I am striving to bring it into existence or clearing the way for it. That is the law of my life. That is the working within me of Life's incessant aspiration to higher organization, wider, deeper, intenser self-consciousness, and clearer self-understanding’, of: ‘As to the method, what can be said as yet except that where there is a will, there is a way? If there be no will, we are lost’.

Die gedachte - de verbetering van het menschdom, niet door natuurlijke evolutie genre Darwin, maar door evolutie enkel teweeggebracht door het taaie willen van den mensch - wordt voor Shaw de godsdienst voor den nieuwen tijd. En, zooals hij zijn Don Juan-bedrijf als een bijbel opvatte om door het uiterlijke dichterlijke van een parabel zijn gedachten te doen verstaan, zoo nu geeft hij een bijbel uit: ‘Back to Methuselah; a Metabiological Pentateuch’.

Persoonlijk? Veel groote mannen vatten hun werk als een soort van bijbel op: Nietzsche's ‘Also sprach Zarathustra’ is het treffendste voorbeeld. Is de philosophie in dit, Shaw's, laatste werk persoonlijk? Zelfs niet. De oude cosmogonien kennen evolutie (Shaw haalt Empedocles aan, hij mocht evenwel de gansche presocratische school aanhalen en de meeste modernen op den koop toe). Maar de manier, waarop de stof behandeld is, is die van Shaw, en dat zegt genoeg om het werk in stilte, lijn vóór lijn, te genieten en te overdenken. Laten we bondigheidshalve de inleiding - een prachtstuk van polemiek vooral tegen de Darwinianen, met schitterende zetten - en Shaw's schoolmeesterstoon - onbesproken.

Van de 5 boeken - 5 korte stukken - speelt één enkel in het verleden, één in 't tegenwoordige, drie in de toekomst.

Een bijbel voor de toekomst, dus. De groote leiddraad is: 1) de mensch verloor het eeuwige leven, dan het lange leven, door zijn schuld. 2) Mocht de mensch waarlijk willen, hij zou langer leven. 3) De mensch leeft langer, maar enkel een élite. 4) De andere menschen blijven kinderen, hun ras verdwijnt. 5) De mensch blijft leven (tenzij een ongeval, na eeuwen soms, hem zou dooden), en dan enkel ziet hij beter in wat het leven is, zonder nochtans - laatste hoop en beginpunt van den nieuwen cyclus, die zou moeten bestaan hebben sedert het aardsch paradijs - tot deze volmaaktheid te komen: dat het leven enkel gedachte worde, vrij van de stof. ‘And for what may be beyond, the eyesight of Lilith is too short. It is enough that there is a beyond’. Het eerste stuk ‘In the Beginning’ speelt in het aardsch paradijs, en toont den val van het menschdom. Het is een buitengewoon frisch boek. Eva, omringd van haar steeds slechter wordende nakomelingschap, heeft toch hoop. ‘My sons and my sons' sons are not alle diggers and fighters. Some of them will neither dig nor fight: they are more useless than either of you (Adam en Cain): they are weaklings and cowards: they are vain; yet they are dirty and will not take the trouble to cut their hair. They borrow and never pay; but one gives them what they want, because they tell beautiful lies in beautiful words. They can remember their dreams. They can dream without sleeping. They have not will enough to create instead of dreaming, but the serpent said that every dream could be willed into creation by those strong enough to believe it. There are others who cut reeds of different lengths and blow through them, making lovely patterns of sound in the air; and some of them can weave the patterns together, sounding three reeds at the same time and raising my soul to things for which I have no words. And others make little mammoths out of clay, or make faces appear on flat stones, and ask me to create women for them with such faces. I have watched those faces and willed; and then I have made a womanchild that has grown up quite like them. And others think of numbers without having to count on their fingers, and watch the sky at night and give names to the stars, and can foretell when the sun will be covered with a black saucepan lid. And there is Tubal, who made this weel for me which has saved me so much labor. And there is Enoch, who walks on the hills, and hears the Voice continually, and has given up his will to do the will of the Voice and has some of the Voice's greatness. When they come, there is always some new wonder, or some new hope: something to live for. They never want to die, because they are always learning and always creating either things or wisdom, or at least dreaming of them’.

En later: ‘Man need not always live by bread alone. There is something else. We do not yet know what it is; but some day we shall find out; and then we will live on that alone; and there shall be no more digging nor spinning nor fighting nor killing’.

Het tweede boek ‘The Gospel of the Brothers Barnabas’ speelt op den huidigen dag. Twee broeders, een wijsgeer en een biologist, hebben de gedachte van het langer-leven opgevat en - metabiologisch - uitgewerkt. Niemand gelooft hen, zeker niet de twee politiekers - vermakelijke

[p. 181]

portretten van Asquith en Lloyd George zou iedereen zeggen, ware men niet bevreesd voor het aannemen van een zwakken kant van den ouden Asquith -. De heele theorie wordt uitgelegd in een allervermakelijkst gesprek.

Het derde boek voert ons, met de andere twee, in de toekomst. Hier is - natuurlijk zou La Palisse zeggen - alles verbeelding; en al zijn veel uiterlijke feiten - de manier van kleeden, de uitvindingen enz. - heel interessant, toch staat het vast dat iedereen alle inbeeldingen op zijn Wells niet smaken kan. Koddig zijn vooral de enkele gegevens over onze huidige beschaving, Voltaire wordt met Jehovah verward en Michel Angelo is een aartsengel... Ook het gestadige uitleggen van woorden, vooral in het vierde boek waar zulks soms heel gemaakt klinkt - is een niet te vermijden gebrek.

In het derde boek (The Thing Happens) dat in het jaar 2170 speelt, zien we een nieuwe beschaving, waarin alles tot op het laatste puntje geregeld is, zelfs de leeftijd.

Het witte ras waant nog te besturen - een man, soort van vereeniging der twee politiekers uit het vorige spel, is voorzitter van de Britsche Eilanden - maar staat in feite onder de voogdij van Chineezen en negers. Twee blanken maken een uitzondering door hun schranderheid: een vrouwminister en een aartsbisschop. Het komt uit dat deze twee bijna driehonderd jaar geleefd hebben onder verschillende namen: wij kennen ze uit het vorige stuk (de meid en de dominee). Wanneer zij dit zelf ontdekken van elkander, en den staat goed beseffend, waarin de beschaving zich bevindt, trouwen zij. Zij gissen, dat anderen zich in hun geval bevinden. Het nieuwe ras, dat de gewone menschen beschouwt als kinderen die juist een beetje verstand, kunst en wijsheid krijgen als ze moeten sterven, dat nieuwe ras is aan 't worden. Het vierde stuk is de ‘Tragedy of an elderly Gentleman’, een ‘gewoonlever’, die in het jaar 3000, als reiziger, naar Ierland gaat: het eiland van de lang-levenden. Dit Ierland is niet meer bewoond door Ieren: de Ier Shaw zegt, dat, wanneer de Engelschen uitweken, ze gevolgd werden... door de Ieren, die meer dan ooit nationalistisch waren. Toen alle nationalistische wenschen vervuld werden met den tijd, kregen de Ieren het in het hoofd, den Joden Jeruzalem te ontnemen, want zij, Ieren, waren de afstammelingen van het geslacht Israels. De Joden vochten niet, maar weken uit en verdeelden zich over Europa. Maar, nu de Ieren ‘who owed their position as the most interesting race on earth solely to their sufferings’, die positie verloren, werden zij voor de andere volkeren ‘intolerable bores!’ Tot een Engelsche aartsbisschop hun aanraadt naar... Ierland te gaan. ‘This had never once occurred to them, because there was nothing to prevent them and nobody to forbid them’. Zij landen aan, de ouderen kussen den Ierschen grond met passie en noodigen de jongeren uit, zulks ook te doen. Maar de jongeren zeggen misnoegd: Men ziet hier enkel steenen (de Iersche kust). En den volgenden dag wijken de Ieren uit naar Engeland en zij spreken nooit meer van hun afkomst. De Joden deden hetzelfde,... uit vrees terug naar Jeruzalem gestuurd te worden. ‘Since then the world, bereft of its Jews and its Irish, has been a tame dull place’.

In Ierland, het land thans van de ‘long livers’, worden de gewone menschen, die soms durven komen om het orakel te raadplegen, aangezien als kinderen en aan de zorgen eener nurse toevertrouwd. De elderly gentleman komt hier met zijn schoonzoon - den eersten minister van het Engelsche rijk, hoofdstad Bagdad - zijn dochter en kleindochter om het orakel te raadplegen over den politieken toestand. De keizer van Turania, die niemand anders blijkt te zijn dan Napoleon, vergezelt hen. Hij dringt alleen in den tempel, waar zijn gesprek met het wijze orakel volkomen tot zijn beschaming uitkeert. Het orakel bedekt zich het aangezicht omdat haar blik te sterk is voor gewone menschen, en wil deze ook niet aanraken. De elderly gentleman, de eerste minister enz. komen nu. Zij moeten wachten. Want alles is niet gereed en er is een mise en scène noodig, waarin de ‘lange levers’ natuurlijk niet gelooven, maar die noodig is voor de gewone menschen. Dit is een prachtig brok Iersche humor, Shaw op zijn best, Synge van ‘The Playboy of the Western World’. Bevreesd door al het theatrale heeft de eerste minister een halve pint zuiveren brandy noodig om te kunnen spreken. Dan echter gaat hij er op los: Wat moet hij doen voor de volgende verkiezingen? Zijn voorganger was hier geweest en had onder dezelfde omstandigheden een prachtig antwoord bekomen, dat de partij deed zegepralen. En of hij een dergelijk antwoord kan ontvangen. Het antwoord is: ‘Ga naar huis, ouwe gek!’ De tunieken enz. worden opgerold en het theatrale verzwindt. Zoo kan de minister naar zijn land niet terugkeeren. Hij besluit, te vertellen dat hij juist hetzelfde antwoord ontving als zijn voorganger. Maar de elderly gentleman schrikt terug voor dien leugen. Hij heeft al het belachelijke van zijn beschaving ingezien. En of hij nu blijven mag, vraagt hij aan het orakel. Deze zegt eindelijk ja en bekijkt hem. Hij sterft. ‘Poor shortlied thing! What else could I do for you?’ zegt zij.

De ‘lang-levenden’ coloniseeren... Het ras der short-livers sterft uit. En dan zien wij in het vijfde boek hetgeen later komt: ‘As for as thought

[p. 182]

can reach’, wat in 31.920 is: Daar leven de kinderen (zij worden, volwassen, uit een ei, geboren, hebben den mirakelachtigen processus van cel tot mensch verder gedreven tot het peil van den beschaafden mensch uit onze dagen) van één tot vier jaar in liefde, kunst, wetenschap. Maar na de vier jaar komt de wijsheid en de innerlijke bespiegeling, en het zoeken naar de realisatie van den vortex, die zuivere gedachte is.

In deze korte bespreking van het omvangrijke boek moest veel aan kant gelaten worden. Vooral de dichterlijke, èn humoristische èn wijsgeerige zijde verdienen een breede, uitgediepte studie, die buiten dit bestek valt. Het is een prachtig boek, misschien wel het beste, voorzeker het meest kenschetsende van Shaw, een boek, dat over het vorig werk van den ouden schrijver een helder licht werpt, een boek...

- Een gek boek, zou ik denken.

- Zoo dacht ik ook, meneer, toen ik het opnam. Maar zelfs de thans verouderde dingen zijn ook gek geweest op een zekeren tijd: denk maar aan het impressionisme. Er zijn té veel gedachten in dit pentateuchon, dan dat men ze allemaal klakkeloos zou kúnnen aannemen. En er is een struikelsteen voor menschen-van-goeden-wil: de paradox... Maar lees het boek, en overweeg, meneer. Want Eva zei reeds, in het Engelsch: ‘There is something else. We do not yet know what it is...’

FRANZ DE BACKER.