Den Gulden Winckel. Jaargang 20

Een nieuw boekje over Dante

Dante, door Prof. Dr. J.J. Salverda de Grave. - (Uitgegeven door J.M. Meulenhoff te Amsterdam, aan het Damrak 88; 1921. kl. 8^o, 132).

I.

DE heer Salverda de Grave, ik heb het reeds vroeger opgemerkt naar aanleiding van zijn werkje over Italië's letterkunde, bij een anderen uitgever verschenen - de heer de Grave dan is een goed en vlijtig verzamelaar van hetgeen in binnen- en buitenland over de Italiaansche letterkunde, en vooral over Dante, verschenen is. Ditmaal levert hij, als de naaste aanleiding tot het verschijnen van zijn werkje, een korte beschouwing over het leven en de werken van Dante, aan de hand (zonder twijfel) van uitvoeriger boeken zooals dat van Zingarelli, in 1903 te Milaan, en van Hauvette, in 1911 te Parijs verschenen.

De indeeling van het geheel is logisch. Eerst komt een hoofdstuk over het leven van den dichter (9-23). Daarna worden de lyrische gedichten, de Vita Nuova behandeld (23-47). Een derde hoofd-

[p. 136]

stuk heeft tot onderwerp de geleerde studiën, nl. Het Gastmaal, Over de Volkstaal, Over de Monarchie (47-79). Ten slotte, en last not least, kunnen wij alweer zeggen, wordt aan De Goddelijke Komedie een uitvoerige beschouwing gewijd, in vijf onderdeelen: Inleidende opmerkingen; Het verhaal van Dante's reis; De allegorische beteekenis; Het kunstwerk; De episode van Francisca. - Het is niet kwaad dat de schrijver deze laatste episode, die zoo algemeen bekend is, nog eens afzonderlijk behandelt, althans wanneer men alles van het standpunt der gewone philologie beschouwt, iets waarop ik later terugkom.

II.

Het overzicht van Dante's leven (1265-1321), dat de schr. ons geeft, is wel kort maar doeltreffend. Hoewel het hem te Florence aan leiding ontbrak, heeft hij zonder twijfel reeds in zijn jeugd veel gewerkt; wellicht heeft hij een studietijd in het beroemde Bologna doorgebracht, en heeft hij veel te danken aan zijn bekenden stadgenoot Brunetto Latini. Maar eigenlijk, merkt de Grave op, is Dante autodidakt, en des te meer bewondert men daarom de ontzaggelijke kennis, waarover hij beschikte en die hij verwerkt heeft. Geheel de wetenschap der middeneeuwen immers is in de Divina Commedia vertegenwoordigd, de dichter moet dus, naast de intuïtie van den poëet, een schat van kundigheden hebben bezeten, die door hem op de meest harmonische wijze tot een geheel zijn vereenigd.

Dante's Canzoniere, de bundel zijner lyrische gedichten, wordt daarna uitvoerig besproken; hij wordt vergezeld van een kommentaar, die van dit werk de eerste biographie der nieuwere letterkunde maakt, zegt de schr. (blz. 31). Zeer juist wanneer men met Dante de nieuwe literatuur laat beginnen. Hiertegen is veel in te brengen. Maar gaan wij verder.

Waar de schr. Dante's sonnetten behandelt, en vooral dat klinkdicht, dat behoort tot het heerlijkste ooit door hem geschreven (Tanto gentile e tanto onesta pare) dan luisteren wij gaarne naar hem, en naar het oordeel dat hij in 't algemeen over de Vita Nuova uitspreekt. Zonder twijfel, zegt hij terecht, is er in den geheimzinnigen sluier die het verhaal omhult, in de vage wijze van uitdrukking, in de halftinten iets suggestiefs, dat aantrekt, vooral in een tijd als de onze, die zoo toegankelijk is voor wazige indrukken, voor gevoelsgodsdienst en droomerig dwepen’ (blz. 44). Een fijne opmerking, die toont dat deze hoogleeraar een goeden kijk heeft op onzen tijd en op de stroomingen waaronder die tijd, als ik het zoo uit mag drukken, maar al te veel gebukt gaat.

III.

Aan Dante als wijsgeer, als schrijver van geleerde studiën, is een belangrijk hoofdstuk gewijd. In verband daarmee was het noodig ook te spreken over de wetenschap van Dante's tijd en omgeving, en over de geestelijke voorouders van den dichter, nl. de twee Grieken Plato en Aristoteles, en de twee Italianen uit de 13e eeuw, Thomas van Aquino en Bonaventura. De schr. beproeft, ongetwijfeld aan de hand der genoemde en andere bronnen, ons het wetenschappelijk credo van Dante mee te deelen, de denkbeelden die zoowel in het Gastmaal als in De Goddelijke Komedie te vinden zijn (blz. 61 vlg). Een geleerde studie van Dante is ook zijn werkje over de volkstaal, zonder twijfel het meest oorspronkelijke zijner werken. En ook zijn staatkundig geschrift over de Monarchie is onmisbaar ten einde 's dichters hoofdwerk goed te begrijpen; de schr. noemt hem een trouw aanhanger van de Kerk, wiens orthodoxie ten onrechte in twijfel is getrokken (blz. 77). Ook tegen deze stelling van Salverda de Grave laten zich bewijsplaatsen aanvoeren, maar 't zou mij te ver voeren, en ik wil dus liever besluiten met des schr. beschouwing over de Divina Commedia zelve.

IV.

Ronduit gesproken, heeft dit, het uitvoerigste hoofdstuk, mij bij eerste lezing het állerminst bevredigd.

Is dit misschien omdat hier te veel uitsluitend de altijd dorre en droge, analyseerende philologie aan het woord komt? Omdat, in een samenvattend oordeel dat als inleiding tot dit hoofdstuk moet dienen, de schr. in dezen stijl vervalt: ‘Ondanks de ons vreemde begrippen en opvattingen waarvan zij (De G. Komedie) spreekt, wekt zij, na zes eeuwen, kunstemoties bij ons op’. (blz. 81). Het kan wezen, maar ook het philologisch gedoe, dat wij in het allerlaatste kleine hoofdstuk, over Francisca di Rimini, aantreffen, is ongeveer van hetzelfde gehalte.

Te begrijpen is dit alles. Te verontschuldigen ook, mits van het standpunt der philologie, zooals ik reeds in den beginne heb opgemerkt. Dante, de vaak duistere, de mystieke vooral, is reeds spoedig, kort na de uitgave van zijn meesterwerk, onder een vloed van kommentaren bedolven. Uitlegkunde en inlegkunde tegelijk. Alle landen, alle naties, hebben hun aandeel daaraan geleverd. In dien rondedans, als ik 't zoo zeggen mag, heeft ook onze schr. moeten meedoen. De philologie heeft zich nu eenmaal van dezen letterkundigen reus meester gemaakt.

Is dit in veel opzichten te bejammeren, men vergete toch ook niet dat de zon van Dante, en de

[p. 137]

zon van alle hoofddichters, hare talrijke en groote vlekken vertoont. Ik noem er maar een paar, aan de hand van onzen schr. Virgilius (zoo noemde hem Dante, niet Vergilius) was Dante's lievelingsschrijver en werd in de middeleeuwen beschouwd als de grootste dichter der oudheid; onder het volk leefde zijn naam als die van een toovenaar (blz. 100). Welnu, over dit standpunt van Dante zijn wij modernen heen, wij gaan ter school bij de Grieken, bij Homerus, en niet bij de Romeinen. Een ander gebrek, terecht door onzen schr. in 't licht gesteld. Dante heeft de meest afgetrokken, de meest droge vraagstukken in het keurslijf zijner terzinen weten te dringen, zegt naar juistheid Salverda de Grave. En hij voegt daaraan toe, al weer terecht: Technisch is dat zonder twijfel een kunststuk, maar de proef is gevaarlijk’. (blz. 107). Ziedaar fouten in de Divina Commedia, die niet op zich zelf staan, de kenners zullen er zeker nog andere weten aan te wijzen.

Doch genoeg. Als geheel is de Grave's boekje een aanwinst, en het uiterlijk is keurig verzorgd door den uitgever Meulenhoff, die voor geen moeite terugdeinst. Dante's portret door Giotto, zijn vermoedelijk geboortehuis te Florence, de buste te Napels, het portret in een handschrift van de 15e eeuw, het vermoedelijk doodsmasker van den dichter (‘doodenmasker’ zooals de schr. 't noemt dunkt mij een afkeurenswaardig germanisme), de afbeelding van het heelal volgens de Divina Commedia, en ten slotte Dante's graf te Ravenna - al deze keurige afdrukken en plaatjes zijn volkomen in harmonie met den eenvoudigen maar fraaien omslag, een meester der wereldletterkunde waardig. Als hulde van het kleine Holland aan het weldra feestvierend Italië moge het werkje zijn weg vinden.

H.C. MULLER.