Den Gulden Winckel. Jaargang 19

De geestelijke opbouwers van Vlaanderen

IV. Renier Snieders

EVENALS zijn jongere, veel befaamder broeder August, over wien ik het in de vorige schets had, was ook Dr. Jan Renier Snieders van geboorte een Nederlander: hij zag het daglicht in de kleine Noord-Brabantsche gemeente Bladel op 21 November 1812, en deed zijn eerste studiën in het Collegie te Roermond in Limburg. Toen de omwenteling van 1830 plaats greep, begaf hij zich naar Eindhoven in Brabant, waar hij zijn voorbereidende studiën voltrok, met het doel priester te worden.

Over deze jaren schreef Mevr. von Reinsberg-von Duringsfeld in haar Von der Schelde bis zur Maas, dat het eerste werk aan de gezamenlijke Vlaamsche letterkundigen was gewijd: ‘De wilde knaap was ernstig en man geworden; ook was 't voor zyn gezin een harde slag, wanneer de jonge student ronduit verklaerde dat van den priesterstand, waerin men hem reeds met roem en eerbewyzen meende te zien, voor hem in het geheel geen spraek kon

[p. 100]

zyn. Misschien zou zyne geestelijke neiging, die reeds in zijne jeugd krachtig was, hem volgens den wensch der ouders hebben geleid, maer Renier hoorde zich niet meer toe. Was er ééne vrouw minder op den aerdbol geweest, dan hadde vermoedelyk de geslachtsboom der familie eenen dorpspastoor meer geteld. Nu echter betrok hij in 1833 de Hoogeschool te Leuven, om er de medicynen te studeeren. Hij hoorde bij Hensmans en Van Mons de scheikunde, bij Le Roy de natuerkunde, bij Becker de oude talen en bij Reiffenberg de logiek. Baud, Craeninx en Michaux waren zijne professoren in de geneeskunde en beide leste werden hem tot innige vrienden. In 1838 legde hij met de grootste onderscheiding zijn exaem af voor den middenjury te Brussel en werd doktor uitgeroepen. Er werd hem menig gunstig aenbod gedaen, doch de wensch om zich zoo digt mogelyk bij de zynen te bevinden, deed hem Turnhout in de antwerpsche kempen als verblyfplaets kiezen. Hij huwde het meisje dat zyne jongelingsliefde was, en gelukkig in zyn huishouden, gelukkig in de praktyk zyner kunde, benuttigde hy zyn eenzaem, genoegvol leven, om de ledige uren van den avond aen de vaderlandsche letterkunde te wyden. Reeds te Eindhoven had het lezen der latynsche dichters hem aangespoord tot eigene beproevingen. Er volgden echter eenige jaren gedurende dewelke Renier de dichtkunde gansch vergeten scheen te hebben; 't was eerst toen te Leuven het vlaemsch gezelschap Met tyd en vlyt gesticht werd, dat het voorbeeld zyner medestudenten zijne poëtische snaer op nieuw deed trillen, en de gedichten van hem, die in de verzameling van het genootschap verschenen, mogten eenen algemeenen byvalverwerven. In Turnhout stichtte hij de maetschappij De Dageraed, en 't is aen de aensporing die deze bij hem voortbragt, dat de vlaemsche letterkunde eenen harer beste romanschrijvers dankt. Byna de helft eener verzameling gedichten De dauwdroppels, voor dit genootschap uitgegeven, is van hem. Korten tijd daerna schreef hij Olivia, eene geschiedenis uit de turnhoutsche kronyk. In de Voorlezingen, prozaverzamelingen van voormeld gezelschap, leverde hy ook het grootste getal bijdragen. Ook schreef hy, ofschoon iets min ieverig, in tydschriften en jaerboekjes’.

Mevrouw von Reinsberg-von Duringsfeld noemde Renier Snieders een der beste romanschrijvers der Vlaamsche letterkunde, en, wanneer men hem in de lijst van zijn tijd en van de toenmalige omstandigheden terugplaatst, mag men gerust dit oordeel onderschrijven: Conscience, Courtmans en de beide Sniedersen waren inderdaad de vier voornaamste vertegenwoordigers der Vlaamsche letterkunde in dat tijdperk. Renier Snieders, hoezeer de minst geniale der vier, deelde echter ruimschoots mede in den bijval, dien zijn jongere broeder August ontmoette, en werd vooral onder de Katholieken - misschien uitsluitend, maar toch in elk geval hoofdzakelijk onder hen - gelezen. Persoonlijk heb ik in m'n eerste jeugd veel in Renier Snieders gevonden, maar bij diepere ontwikkeling verloor hij onzegbaar veel in mijn geest. En dat is te begrijpen.

Eigenlijk is Renier Snieders slechts een verteller ‘aan 't hoekje van den haard’, maar een verteller met een soms wonderlijke gemoedelijkheid en soms ook van een aantrekkelijke frischheid. Hij hield beslist niet van lange inleidingen noch fijne natuurbeschrijvingen, maar trad ex abrupto het onderwerp van zijn verhaal in, gewoonlijk met een gesprek dat ons de handelende personen en de toestanden zonder meer doet kennen. In den dialoog lag zijn grootste kracht, zijn meest uitstekend meesterschap; maar keurige tafereelen, zooals b.v. de treinbotsing in De Nachtraven van zijn broeder August, zou men te vergeefs in zijn werk zoeken.

Het letterkundig werk van Renier Snieders heeft geen geschiedenis, in dezen zin dat men er vruchteloos tijdperken van ontwikkeling zou trachten in af te bakenen. Gehoor gevend aan de inspiratie van het oogenblik, schreef hij een landelijke idylle, een half geschiedkundig verhaal, een would be tendenz werk, en tusschendoor zijn Mentor, handboek voor volksgeneeskunde, dat, indien ik me niet bedrieg, in de uitgaven van het Davidsfonds begraven werd, en dat wellicht het eenige zijner werken is, dat ik niet las.

Ik spreek daar van ‘landelijke idyllen’. In vergelijking met wat Conscience en August Snieders in dit opzicht leverden, is het woord ongepast; ‘schetsen en verhalen uit het boerenleven’ ware juister gezegd. En dan mogen Het Kind met den Helm, Een wraakroepende Zonde, Narda, De Lelie van het Gehucht, om enkel deze te noemen, met eer vermeld worden, steeds in de lijst van tijd en omstandigheden. Een zijner eigenaardige gebreken, echter, is het overdrijven van het goede en van het kwade in de personen die hij ten tooneele voert. Eigenlijke karakters vindt men niet in zijn werken: al zijn helden, zonder uitzondering, zijn ofwel doodbrave, bijna snullige menschen, ofwel deugnieten en schurken van de ergste soort. 't Is alsof hij de personen, die hij in zijn verbeelding deed leven, spreken en handelen, met een vergrootglas in hun gemoedsuitingen keek. Zijn broeder August was in dit opzicht veel meer bedreven, natuurlijk en gevolgmatig: men ga slechts even zijn Adelbert Bronveld in De Nachtraven na, door den nachtraventijd en door het tijdperk van den stoker Bert Bron en bemerke hoe natuurlijk en gevolgmatig

[p. 101]

dit nochtans zoo moeilijk karakter volgehouden is. Een der minst opmerkenswaardige werken van Renier Snieders, in deze richting althans, is zijn beslist niet fijne klucht, tot boekwerk uitgedijd: Doctor Marcus, met de wel wat onnoozele zinspelingen op het verschil tusschen de Hoogescholen van Leuven en Luik. En de ‘zedelijke strekking’ die hij overal, te pas en te onpas, wil doen uitkomen, is er ook een ‘van den groven borstel’. Aan den anderen kant kan men honderdmaal zijn Lelie van het Gehucht lezen, en de smokkelpartijen van Arie van de Schans bijwonen, zonder zich in het minst een gedacht te kunnen maken van wat eigenlijk smokkelen is, wat leven die menschen leiden. Maar in dit opzicht liet ook Conscience te wenschen: in diens Bella Stock, dat geheel en al in de Vlaamsche duinstreek afspeelt, krijgt men geen gedacht van wat duinen en omgeving zijn; en toen ik de eerste maal die streek bezocht, vond ik dat Conscience daarin alle schrijverstalent gemist had. Om echter nog even op het smokkelen terug te komen: later heb ik uit een boek geleerd wat voor een leven de smokkelaars leiden, en 't was in een der verhalen van een zesde-rangs-schrijver, Jul Leroy, destijds onderpastoor te Staden.

Tusschen de half geschiedkundige verhalen van Renier Snieders zal ik enkel De Hut van Wartje Nulph vermelden, het mooiste op dit gebied en tevens destijds het meest gelezen in Nederland, ter wille van den persoon van Maurits van Nassau, die er in voorkomt. Wanneer men het echter vergelijkt met b.v. De wolfjager, van August Snieders, of met Antwerpen in Brand, dan vat men aanstonds waarom ik het slechts ‘half geschiedkundig’ noem.

Waar hij echter voor een bezadigden geest hoogst onaangenaam optreedt, is in zijn would-be tendenzromans, in Het Wonder van St Hubert, erger nog in De Schaarslijper, en als onovertrefbaar potsierlijk verhaal, in De Goochelaar. Wellicht meent men dat ik een weinig overdrijf, wanneer ik dit laatste werk als ‘potsierlijk’ brandmerk; maar men ga eens na dat hij er ‘den duivel der hel’ als ‘liberaal’ en ‘hun aller meester’ ten tooneele voert. Alleen de beruchte mystificateur Leo Taxil overtreft hem daarin in zijn Le Diable au XIXe Siècle! Maar in onnoozelheid is Renier Snieders onovertroffen in zijn Goochelaar; om dit te bewijzen moet ik enkel den lezer verzoeken eens even het hoofdstuk over te lezen, waarin de goochelaar, die, wel te verstaan, de duivel in levenden lijve is, zijn twee vrienden onder een sneltrein doet verpletteren. Om te kunnen begrijpen hoe het eerzame Davidsfonds dit werk in zijn uitgaven dorst opnemen en hoe het lezers kou vinden; wat meer is, hoe het niet ipso facto een einde stelde aan het letterkundig bedrijf van Renier Snieders; daarvoor moet men zich eerst ingeleefd hebben in den hevigen staatkundigen strijd van België voor een halve eeuw; daarvoor moet men als kind zelf gevoeld hebben, onder den invloed der genoten opvoeding, wat ‘baarlijke duivels in menschengestalte’ de toenmalige ‘liberalen’ waren!!

Als geestelijke opbouwer van Vlaanderen heeft Renier Snieders, niettegenstaande zijn groote gebreken, toch een verdienstelijke taak vervuld door zijn landelijke verhalen, al heeft hij daarentegen heel onaardig partij getrokken uit den staatkundigen strijd van zijn tijd ... wat een middel was als een ander om het Vlaamsche volk, bizonder dàt overgroot deel van het Vlaamsche volk dat geen boek las tenzij het door de geestelijkheid goedgekeurd of aanbevolen werd, aan 't lezen te krijgen. En die goedkeuring en aanbeveling viel Renier Snieders overvloedig ten deel, in zooverre dat hij, met zijn middelmalig, soms veel min dan middelmatig talent meer invloed uitoefende dan meer geniale beoefenaars der Vlaamsche letterkunde. Ik denk hier b.v. aan Eugeen Zetternam, aan Lodewijk Janssens. Wat er ten huidigen dage nog van Renier Snieders overblijft is bitter weinig, niettegenstaande de pogingen van den Turnhoutschen uitgever Splichal: wellicht een en ander zijner eenvoudigste en meest frissche landelijke verhalen zonder would be staatkundige strekking. Maar al het overige geraakt langzaam vergeten - menige van zijn werken zijn heel vlug vergeten geworden, - wat overigens het lot is van al wie niet tot de eersterangs-talenten behoort.

En daartusschen mag de onbevooroordeelde opmerker in geen enkel opzicht Renier Snieders rekenen. Zijn taak, als geestelijke opbouwer van Vlaanderen, is sinds lang vervuld.

Oostende.

EDWARD PEETERS.