Den Gulden Winckel. Jaargang 18

Over Vlaamsche boeken uit bezet-België

I

MEN zou de veerkracht van het Vlaamsche intellect onderschatten, indien men meende, dat de bittere oorlogsellende een volkomen stilstand van alle geestelijk leven in Vlaamsch-België als gevolg had. Na de ontreddering van de eerste maanden en toen allengs alle hoop op een spoedig beëindigen der titanische worsteling vernevelde, ontstond er bij het werkelooze volk een onverwinnelijke behoefte aan ontspanning, waardoor het in massa gedreven werd naar bioscopen en tingeltangels. De meer ontwikkelden, die door de staagtoenemende slapheid in alle bedrijven over veel vrijen tijd beschikten, bezochten ijveriger dan ooit bibliotheken en leeszalen. Er ontstond wezenlijk bij de moegetobde menschen een groote behoefte aan lectuur. Vele Vlaamsche schrijvers gingen terug aan het werk, daartoe wellicht aangemoedigd door het voorbeeld van diegenen onder onze auteurs, welke naar Nederland uitweken en daar in betrekkelijke rust hun arbeid konden voortzetten. En zoo geschiedde het, dat er weldra ook in Vlaanderen boeken van de pers kwamen. Over het al of niet uitgeven van geschriften tijdens de bezetting kan verschil van meening bestaan. Menig literator oordeelde, dat hij waardiger handelde, indien hij zorgvuldig het stilzwijgen bewaarde. Andere letterkundigen achtten zich verplicht mee te werken tot de geestelijke opbeuring van hun volk, in een tijd van neerdrukkende en ontzenuwende miserie. Waar het enkel belletristische werken, zonder eenige politieke bijbedoeling geldt, valt partijkiezen of rechten moeilijk. Daarom bepalen wij ons tot het aanstippen van deze twee tegenstrijdige opvattingen, welke ons beide even eerbiedwaardig voorkomen.

In dit artikel geven we een beknopt, een noodzakelijk onvolledig overzicht van de voornaamste nieuwe boeken, gedurende den oorlog in Vlaamsch-België verschenen.

De Vlaamsche literatuur, voor zoover zij in eigen

[p. 86]

land wordt uitgegeven, is in Nederland maar weinig bekend. Alleen de in Holland gedrukte schrijvers vinden in 't Noorden waardeering. Ook zijn de nieuwe namen, welke gedurende de laatste jaren in Vlaanderen opdoken, heel wat talrijker dan de geletterde Nederlander meent. De oorzaak van die mindere verspreiding der in België uitgegeven auteurs, is hoofdzakelijk te wijten aan den geringen ondernemingsgeest bij de uitgevers hier te lande en ook wel aan de allergebrekkigste organisatie van het inheemsche boekhandelsbedrijf, dat geen voldoende aansluiting zocht (of vond?) bij de Hollandsche vakgenooten.

Anderzijds wordt er geklaagd door de Vlaamsche uitgevers over het stelselmatig negeeren hunner boeken door diegenen, welke in het Noorden de boekenmarkt beheerschen.

We kunnen in dit opstel niet dieper op dit nog al netelig vraagstuk ingaan en willen liever er het onze toe bijdragen om verdienstelijk werk, in Vlaanderen verschenen, bij de lezers van ‘Den Gulden Winckel’ in te leiden.

* _* *

De verzenoogst dezer beloken jaren mag tamelijk rijk heeten. Een paar jonge dichters toonden talent, ook al brachten ze niet allen vernieuwing in de kunst.

Door zijn theoretische uiteenzettingen over ‘Dynamiek’ en ‘Expressionisme’ vestigde de jonge Paul van Ostayen de aandacht op zich. Deze opstellen muntten zeker niet uit door duidelijkheid in de uiteenzetting der nieuwe theorieën, welke de dichter voorstaat. Men raakt den indruk niet kwijt, dat de vooruitgezette ideeën niet opgroeiden uit 's schrijvers eigen meditatiën. Hij volgt na wat de jongste kunstrichtingen in Duitschland en Frankrijk ter vernieuwing bedachten. Hij dweept met de expressionisten en hun theorieën. Een paar jonge kunstenaars schaarden zich rond Paul van Ostayen: de schilders Floris Jespers en Joostens en de beeldhouwer Oscar Jespers. In zijn dichtbundels ‘Music Hall’ en ‘Het Sienjaal’ poogde van Ostayen zijn theorieën te verwezenlijken. Nieuw is de inspiratie, welke tot die verzen aanleiding gaf. Wel-geslaagd is ook de vorm waardoor dan de weergave van de soms zeer persoonlijke indrukken versterkt wordt. De stad, en wat zij den genieter aan vermaken biedt, trekt den dichter aan en hij slaagt er meermalen in zijn sensaties op suggestieve wijze te verwoorden. Eenvoudiger is de beminnelijke A.W. Grauls, wiens bundels ‘Uit Stille Dagen’ (1916) en ‘In nieuwen Dageraad’ (1918) van talent getuigen. Er klinkt in zijn verzen een gemoedelijk en innig geluid. Grauls is geen geweldenaar. Er is niets uitzonderlijks in zijn temperament. In zijn eersten bundel staat hij dichter bij de vertegenwoordigers van een oudere generatie, die de stille genietingen des levens verkoos boven het barnen der hartstochten, dan bij menig dichter van na de jaren '80 of '90. In zijn tweede verzenboek gaat hij andere paden op: hij zoekt iets nieuws, schijnt zich te willen aansluiten bij de ‘dynamisten’. Grauls, de teere droomer, wordt op zijn beurt aangetrokken door de woelige stad en heur bittere tegenstellingen van vreugde en leed. Er snerpen ironische klanken door het idyllische van zijn geluid. Een ‘nieuwe dageraad’ komt zijn levenspad overgloren. Grauls zoekt nog zijn weg in het discrete licht der nauw-opgegane zon, die de nevelen verscheurt, welke de omtrekken der levensdingen omwaasde. Het bestaan verliest zijn mooien schijn. Des dichters hart beseft de onmetelijkheid, welke droom en wezenlijkheid scheidt. De schakeeringen van dit besef zal hij wellicht in een volgenden dichtbundel verwoorden.

In ‘Dichterlente’ (1917) vereenigde de immer jeugdige zestiger, die Pol de Mont is, zijn allereerste dichtbundels: ‘Klimoprankskens’, ‘Waarheid en Leven’, ‘Jongelingsleven’ en ‘Rijzende Sterren’. Frisch zijn ze gebleven, deze, eerste verzen, welke alle dagteekenen van vóor 1879, en waarin zich reeds openbaren de verrassende veelzijdigheid en de ongemeene virtuositeit van 's Meesters dichterlijke begaafdheid. Ook thans nog schijnt ons heel juist, wat Max Rooses in 1880 beweerde: nl. dat De Mont uitmunt in den verhalenden trant. Deze uitlating verklaart tevens waarom sommige tachtigers - die naar Kloos' woord van de poëzie eischten, dat ze wezen zou ‘de allerindividueelste expressie der allerindividueelste emotie’ - niet bepaald gunstig gestemd bleken tegenover het werk van De Mont. Bij de vernieuwing der Vlaamsche poëzie speelde De Mont een gewichtige rol. Over de stoppelvelden der Vlaamsche literatuur van omstreeks 1880 deed hij een frisschen wind waaien en bereidde alzoo in het Zuiden den heropbloei der woordkunst voor. Deze ‘Dichterlente’, welke de portretten bevat van den dichter uit de jaren waarin hij de in dit boek verzamelde verzen schreef, zal bijdragen tot een juister waardeering van De Mont's rol als voorbereider der vernieuwing onzer Vlaamsche poëzie. Van Karel Leroux verscheen (Nieuwe Boekhandel te Brussel) ‘Van het Beginsel des Levens’, een klein bundeltje gedichten aan Karel van de Woestijne opgedragen. Onder de laatstgekomen dichters is Leroux op verre na niet de minste, ja, zijn werk is het beste onder al de nieuw verschenen bundels van jongeren. Wel onderging hij - evenals August van Cauwelaert - den invloed van den eenigen dichter aan wien hij

[p. 87]

zijn verzen toewijdde, doch een eenvoudig navolger is Leroux niet. Zijn temperament wist hij gaaf te bewaren, en het zal wel een zekere gevoelsgemeenschap geweest zijn, waardoor de jonge dichter zich tot van de Woestijne aangetrokken voelde. Tusschen de vele mooie gedichten lezen we dit lieve, korte vers uit:

En zou nu nog zoo laat op 't jaar
De goede liefd' herleven?
Ik haast mij dat ik bloemen gaar
die nog wat geuren geven.

Geen dahlia's van kleuren luid,
mijn lief is nog verlegen,
Ik zoek wat bleeke rozen uit,
die wegen van den regen.

En schik mijn vazen voor het raam
en wacht in zalig schromen
bij 't preevlen van haar zoeten naam
mijn liefste, die gaat komen.

Voor enkele, zeker niet onverdienstelijke dichters, moeten we ons tot een opsomming bepalen: Isidoor van Beughem gaf ‘Witte Weeën’; Jules Frère zond zijn in Limburgsch dialect gedichte, soms sarcastisch-getinte verzen de wereld in onder den titel ‘Druvig Bukske’ (Moderne Drukkerij te Tongeren). Bij denzelfden uitgever verscheen van Camille Baillien, die vroeger Leo Steppenbach teekende, een boeksken: ‘Verzen’. Marc Romeo Breyne dichtte tijdens zijn krijgsgevangenschap in Duitschland een aantal verzen, vereenigd onder den titel ‘Uit mijn Ballingschap’ (Nederlandsche Boekhandel te Antwerpen). Sympathiek klinkt het geluid van dezen dichter van teere gevoelens, al is er wel hier en daar een vers in zijn bundel, dat te gemakkelijk gerijmd schijnt of onpersoonlijk van gevoel. Lucien De Coster - weer een nieuwe naam! - liet een heel dun boeksken met verzen verschijnen (De Nieuwe Boekhandel te Brussel) en heette het: ‘In gouden Zonnelicht’. Bij denzelfden uitgever verscheen van Maurice Minne (pseud. van M. Roelants) en Ray Vere (pseud. van Raym. Herzeman) een bundel verzen: ‘Eros’. De eerste dezer twee talentvolle dichters liet in 't begin van den vorigen herfst een mooi uitgegeven verzenboek drukken: ‘De Kom der Loutering’. De houtsnijder Josef Cantré - een waar artiest - versierde dezen merkwaardigen bundel. Ook deze dichter is een epigoon van Karel van de Woestijne. Tot zelfs de indeeling van den bundel: in De Krans der Schemeringen, de Gesloten Tuin, de Vergankelijke Sierselen, De Herbloei, met telkens daartusschen de witte bladen van De onvruchtbare Verdooving, lijkt bij van de Woestijne afgekeken. Maar een eigenaardig, vooral een knap dichter is hier wel aan het woord. Dat we van hem veel mogen verwachten is gewis.

De reeds hooger besproken Paul van Ostayen maakte met zijn ‘dynamiek’ alras school; dat blijkt uit den bundel ‘Verzen’ door G. Burssens uitgegeven. Beweren, dat daar nu geen enkel vers van eenige beteekenis in voorkomt zou onrechtvaardig wezen; maar onder het lezen groeit de meening, dat deze kunst te ‘gewild’ en soms enkel oppervlakkige navolging is.

Bevreemdend vinden wij het, dat de goede prozaboeken schaarscher zijn dan de soms interessante dichtbundels gedurende deze vier oorlogsjaren verschenen. Over deze prozaboeken spreken wij een volgende maal.

Antwerpen.

LODE MONTEYNE.