Den Gulden Winckel. Jaargang 18

Over Friesche letterkunde VI

I. Fen lang forlyn, door S. van der Burg.

AAN enkele gedeelten van S. van der Burg's ‘Twa Fryske Sêgen’ zou ik desnoods gaarne eenige waardeerende woorden wijden, al vind ik deze verhalen dikwijls onbeholpen, rhetorisch en preektonerig. Daarna echter zag bij den uitgever van Kalma's voortreffelijke Adonais-vertaling weder een bundel van den Makkumer notaris het licht (Fen lang forlyn), een bundel, die zeer slecht gestileerd en gecomponeerd is: een schitterend voorbeeld van hoogtij-vierende drakerigheid en een waarschuwend exempel hoe men niet dient te schrijven. Want levende, bezielde mensch-figuren heeft de heer Van der Burg niet geschapen: hij voerde slechts oninteressante en buitengewoon houterige poppen ten tooneele.

Mag het waar zijn, dat het specifiek-Friesche idioom door de jongeren wel eens in den hoek wordt gedrongen, terwijl de ouderen door langduriger studie de taal beter kennen (d.w.z. een uitgebreider woordenschat en een verzameling van teekenachtige uitdrukkingen en zegswijzen te hunner beschikking hebben), de jongeren zijn frisscher en laten zich leiden door gezonde en geenszins buitenissige litteraire denkbeelden, zoodat ze instinctief al wat cliché is angstvallig mijden. Trouwens: evenmin als neologismen de taal verrijken, als ze niet een noodzakelijk-opbouwend deel zijn van een organisch proza- of poëzie-geheel, evenmin gaat het bezit van een grooter kwantum taalmateriaal met een grooter mate van kunstenaarschap gepaard. Wat het bezigen van het laatste substantief betreft, zal de generatie van vóór 1915, wier werk ik gaarne waardeer, wanneer zij m.i. iets deugdelijks presteert, mij voor de voeten werpen, dat zij geen kunst, maar slechts volkslectuur wenscht te geven. Edoch: er zijn twee soorten volkslectuur, de goede en de slechte en tot de laatste behoort, helaas, Fen lang forlyn. Er is in dit werk (ondanks den papiernood ongeveer 200 blz. groot) niet eens gepóógd om eenvoudig en zuiver van menschelijke aandoeningen, toestanden, milieu's, enz. te vertellen. Hoe flauw is b.v. de grap op pag. 5: ‘Trije trêd fen dy toer fendenne, dêr habbe jy it midden fen de wrâld, is 't sizzen, en dy it net ljeauwe wol, mei it frij neimjitte’.

Hoe benauwend- lang en uitgesponnen zijn sommige niets ter zake doende redeneeringen; hoe vervelend nu en dan de opsommingen!

Deze verhalen met hun typen-collecties en te veel waarneming van het uiterlijke, rieken doorloopend naar onhandige schooljongensopstellen. Oude-tante-achtige familie-bizonderheden vindt men b.v. in deze passage: ‘Ulbe-om hie twa sisters hawn, in Ielkje en in Foekje. Ielkje hied de mem fen Anske Innes Diuwke wêst en Foekje dy wier yn hjar jeugd oan in bakker yn de Lege-geaen troud rekke. Ien fen hjar bernsbern, it famke fen hjar forstoarne jongste dochter, wier fen beppe by hjar yn'e hûs nomd’. En wie wenscht te genieten van duffe, suffe rhetoriek kan te kust en te keur gaan: ‘De wirden út hjar goudene mûle rûsden him faken lyk himelklang troch syn holle’. (Pag. 20). ‘De wolke, dy my it ljocht al sa lang fortsjistere hie, ûntjoech hjar yn in oerfloedige triennestream’. (Pag. 57).

Wij, die heusch geen immoraliteit wenschen te propageeren, ergeren ons aan de braafheid sommiger personen, die een rol spelen in ‘Ut Miedwier’; en de avonturen zijn zoo weinig spannend, zoo door en door avontuurloos, dat wij na lezing hunkeren naar Nick Carter en consorten. Soms te deftig en daardoor onnatuurlijk is de dialoog. Een paar voorbeelden (ik spatieer) kunnen deze bewering illustreeren:

‘Foek’, andere de feint, ‘ik wyt it wol. It is der kerstene plicht de neiste te helpen en dat bitrachtsje ik sa goed as ik it kin’. (Pag. 35). ‘Aeltsje, wij sitte sa yn angste en bange freze oer dy ljeave jonge’. (Pag. 74).

De minst slechte novelle is het onoorspronkelijke Bearn Wever, een leesbaar stukje vriendelijksentĭmenteele volkslectuur. Waarom schrijft de heer Van der Burg niet steeds eenvoudige, goede zinnen als de volgende? -:

‘In hiele lykstaesje kaem neyer troch de moude fen de sânnige doarpswei. Stilte en rêst yn 't rounom gyngen foar hjar út. Boartsjen en arbeidzjen holden in toarn op. Alle bidriuw stoe salang stil. Rjue mânljue en frouljue kamen

[p. 55]

bûtedoar ef kipen oer de girdyntsjes; allegearre hiene hja de forstoarne kend, dy-'t der nou opdroegen waerd; ...’ (pag. 58).

‘Ald-domenij mei de tryekant op hie de foarstap, foarst efter de bare; hij stoep oerlangsom, mei wichtige traeptrêd, en de earnst stie him op it antlit’ (pag. 59).

En is ook het volgende niet goed gezien? Jammer, dat de bepaling, die ik spatieer, den zin minder voortreffelijk maakt:

‘In rigele frouljue, allegearre mei de swarte reinkleden oer de holle, dat hjarren ûnkenber makke, kaem yet as in sliert fen skaden efteroan’ (pag. 60).

Wij wijdden echter reeds te veel aandacht aan dezen bundel, die in dezen schoonen renaissancetijd der Friesche letteren, als een anachronisme moet worden beschouwd.

II. Poëzie van R.P. Sybesma.

De Jong-Friezen zijn nog niet tot de hoogste hoogten der kunst geklommen en dit is begrijpelijk, daar hun letterkundige beweging zich, nauwelijks drie jaren geleden, voor het eerst een weg poogde te banen; eerder mag men er zich ten zeerste over verwonderen, dat hun jong actief streven, ondanks het fel verzet der reactionnaire ouderen, die den letterkundigen smaak der litteratuur-‘consumenten’ gedurende vele decennia geleidelijk op trieste wijze hadden bedorven, zich niet het hoofd te pletter liep tegen zooveel bekrompen inzicht en dikwijls middeleeuwsche opvattingen.

Het werk der jongeren droeg dan ook in hoofdzaak een bevrijdend karakter en aan hun ‘Ausdauer’ (zij hadden, een ideaal!) en talent is het te danken, dat de Friesche litteratuur reeds in genoemde korte spanne tijds vooral met verdienstelijke verzen werd verrijkt. Eén der ‘nieuweren’, wiens naam wij vooral dienen te onthouden, is R.P. Sybesma, wiens frissche visie (de natuur kiest hij meestal tot object voor zijn gedichten) ons weldadig aandoet. Hij bezondigt zich niet aan duistere diepzinnigheden: hij is bevattelijk, maar niet in ongunstigen zin en men zou hem dikwijls op één lijn kunnen stellen met den Hollander Winkler Prins. Er is een prettige klaarheid in Sybesma's verzen, een zuivere eenvoud en duidelijke plastiek. Gewrongen beelden meed hij, en aangezien zijn taal in geenen deele geaffecteerd en litterair is, bereikt hij met weinig middelen veel. Dit pleit voor zijn ernstige eerlijkheid.

Een enkele keer is hij te sentimenteel (lees b.v. Wémoed); en in Verdun, dat ik hier laat volgen, is de rhetoriek, waartegen de strijd door Kalma e.a. met woord en daad werd aangebonden, weer met vlag en wimpel triomfantelijk binnengehaald; gemakkelijk is het conventionneel argot, vooral in het eerste kwatrijn, waarvan b.v. de laatste regel weggeloopen zou kunnen zijn uit een Havas-bericht, aan te wijzen. Men oordeele zelf:

Verdun! Dêr droan't de hirde dea, de dea,
En tûz'nen, tûz'nen binn' dêr rêsten gien.
En tûz'nen jowe dêr hjar jonge lea
For 't ûnrjucht oan de hiele wrâld bigien.

Verdun! De sljuchte grêven wirde al grien,
Mar d'eale moed fen 't Frânske folts wykt nea
En wylst de frjeonen fâlle, lang oanien,
Stean' hja dochs sterk en keare it grousum wea.

Verdun! De djippe wounen binn' sa rea,
Mar 't waerme bloed rint net omdôch sa rij,
En net omdôch is eltse djûre bea.

Verdun! It Frânske folts is from en frij,
It giet for rjucht. It kampet tsjin it kwea.
O God, stean den dizz' eale striders bij!

Hoeveel beter dan dit slecht-geslaagde vers, dat voorkomt in de bloemlezing ‘It sjongende Fryslân’ (útjown bij broerren Westerlaan to Berltsum - Berlikum -) is De Swalker, waarvan, naar ik meen, de Leeuwarder Courant, die indertijd zulk een onschatbaren dienst aan de Jongfriezen bewees door Kalma's kernachtige letterkundige kronieken te plaatsen, den primeur genoot. Ik spatieer eenige prachtige zinnen van:

De swalker fielt de kâlde nacht al kommen,
As sinne jounglâns jit oer 't stille gea;
Hij woe wol graech syn jimmer warge lea
In rêstplak jaen, dêr 't him gjin soargen komme.

Hwent sliep hat faek him 't hirde hert forromme,
As dreamen fen him dreauwen ûnk en wea;
Djip út syn siele is faek in fromme bea
Yn kleare nacht for God omhegens klommen.

Den gyng er wer mei nocht syn deiske paed,
As moarns mar 't sinnerea syn eagen aeide,
En wyld de wyn troch 't skurve baitsje waeide;

Ja, inkeld wier 't den dat er fleurich waerd;
It bern fen wyn en sinne, blêd en blommen ...
Mar gau waerd him wer lok en laits ûntnommen.

Een heel ander accent klinkt in 't drie-sonnettig vers Wirden fen treast, waarin ik duidelijk den invloed meen te bespeuren van Kalma's Lieten fen Lionel. Hoe dit zij, met belangstelling volgen wij de ontwikkeling van dit bescheiden, maar fijn talent èn van zijn vriendenschrijvers, die metterdaad hebben aangetoond, hoe soepel het Friesch is en bewezen welk een uitstekend taalmateriaal het bood aan wezenlijke kunstenaars. En duidelijk wordt het, dat dit het essentieele verschil tusschen de ouderen en jongeren is: dezen beschouwen ernst als heiligste litteraire-

[p. 56]

en levenswijsheid; genen de dorre gemoedelijkheid. Dat de nieuwe generatie als overwinnaar uit den strijd trad, kan dus slechts ten goede komen aan de cultureele en aesthetische ontwikkeling van het Friesche volk; en indien op den ingeslagen weg wordt voortgegaan, zal - de voorspelling is niet gewaagd - behalve door Engelsche professoren het Friesch ook weldra worden beoefend door belangstellende kunstenaars en philologen in Holland.

RINKE TOLMAN.

Naschrift

Wij schreven bovenstaand artikeltje reeds geruimen tijd geleden; de Jongfriesche beweging neemt voortdurend in kracht toe en alom bloeien in den Frieschen tuin der letteren fijn-fonkelende en zoet-rokige bloemen. Zelfs werd weder een nieuw Friesch weekblad, It Heitelân, uitgegeven, dat openstaat zoowel voor Friesland's intellectueelen als voor zijn litteraire en beeldende kunstenaars. Waarlijk: zelden leefde jong Friesland zoo intens als thans!