Den Gulden Winckel. Jaargang 17

[p. 113]

Fransche oorlogsromans

I

Le Major Pipe et son Père, door René Benjamin. (A. Fayard, Paris).

MEN weet hoeveel opgang Benjamin's Gaspard heeft gemaakt. 't Was een boek van zoo kieschen geest en weemoedige smart, fijne scherts en goedmoedige levenshoop, dat het als een rustige, schoone ruiker Fransche bloemen op den bevuilden en bloedigen puinhoop te pronken kwam. Vóor den oorlog was René Benjamin amper bekend, en Gaspard bracht hem plots de groote glorie en de tevredenheid een boek geschapen te hebben, dat in zijn land weerklank vond, zooals slechts de heel teere en ware en innige boeken de strooming in de zeilen krijgen, op een zeldzaam oogenblik. Sedert Gaspard werkte de jonge schrijver onverdroten voort, en twee nieuwe deelen ruggen naast het befaamde boek op het berd der oorlogsboeken in mijn boekenkast, waar de gele, fleurige bandjes der Fransche uitgevers ordelijk in van kleur en maat gelijke rijen naastéén zijn geschaard: 't eerste heet Sous le ciel de France, 't andere Le major Pipe et son Père, met nog een dun bundeltje erbij, Les Repatriés. En 't zijn drie nieuwe werken van den jeugdigen, opgewekten, optimistischen auteur van Gaspard, die al de hoedanigheden en al de tekortkomingen van zijn eerste werk inhouden. Van den verschrikkelijken oorlog - dien hij evenwel in wee en smart mee heeft doorleefd - zal Benjamin een absoluut niet wanhopig beeld geschonken hebben: een beeld om een legende te scheppen zooals er nu rondom Napoleon en zijn ‘grognards’ wordt geweven. In hem zegeviert de Fransche geest - die van teere kieschheid en delicate gevoelsverfijning is - over alle ellende en ontzetting, en verbloemt de akelige werkelijkheid met een glimlach of een liedje, een spotwoord of een guitenstreek. De heldhaftigheid van een Gaspard is des te bewonderingswaardiger, daar de soldaat zich zelf nooit bewust is van zijn grootheid en de hoogheid van zijn offer, en held is even gewoontjes als vroeger leurder op de Parijsche boulevards. De eenvoud van zijn moed, de discretie van zijn vaderlandsliefde, misschien ligt daarin de diepere zin van dit schijnbaar slechts vroolijk boek. Kon men zelfs gelooven, dat er ooit een vroolijk boek uit de loopgravenhel zou ontstaan? 't Is wel het eerste, doch waarschijnlijk niet het laatste. En in die overwinning op eigen onrust en angst, op de tragiek des tijds, op de rethoriek van eigen verheerlijking, herkennen we plots het beste van Frankrijk's harmonie, en iets van het allerzuiverste harer moraal... Ja, in ‘Gaspard’ voelen we dezelfde ziel kloppen als in ‘Cyrano de Bergerac’; hij maakt ons getuige van hetzelfde dubbele leven in ernst en scherts, dat we in een Gavroche (herinner u Victor Hugo's Misérables)

[p. 114]

en in een Tartarin zelfs (wie kent er Daudet's held niet?) ontdekken kunnen, in de kern van hun wezen, achter den dartelen schijn van hun levenskomedie. Men begrijpt best het reusachtig succes van dit boek, dat reeds honderd twintig uitgaven beleefde: de Franschen - en ze zijn niet tragisch, al staan ze boven allen in dapperheid en verzaking - vinden in dat boek het pittigste van hun nationale traditie weer, den klank van hun heldhaftige geestigheid en hunnen kranigen spot...

Een zeer opgewekt boek, een en al leven, en verteld met een altijd even diepe sympathie voor den schalkschen en weltevreden held...

Conventioneel is een dergelijke biografie noodzakelijk. Niet alle soldaten zijn Gaspard's, en niet allen komen zoo goed uit den oorlog, met het verlies slechts van één been en in de plaats daarvan een met goud betaalde betrekking, hun door een Amerikaanschen manager aangeboden. Niet allen worden na enkele dagen of een paar uren verblijf aan het front gekwetst om daarna, gedurende maanden, als soepkippetjes te worden vertroeteld in een uitgelezen hospitaal en dan voor goed gereformeerd en met eer beladen de wereld in te gaan. Benjamin heeft zijn held in heel bizondere en wel zeer gunstige omstandigheden geplaatst: Gaspard is daarom... Gaspard, en niet meer...

En 't is hetzelfde geval met Benjamin's nieuwe helden: zijn Chamonin uit L'Automne dans la Fôret bijv., die zijn verlof in het woud te Fontainebleau allerluchthartigst opvat en met een frissche, naïeve boerenmeid een allerprettigst liefdesavontuur aanknoopt, ondanks de oorlogstaak die hem nog wacht, en al de gevaren die dreigen; hij verleert de bevallige ontroeringen van woud en zon niet, en fluit onbekommerd het deuntje der minne, op eenige kilometers van het slagveld, waar mensch en dier en boom gelijktijdig sterven. Een pastorale in oorlogstijd, die door de tragiek van den tijd nog innemender is, rozer en freeler schijnt en toch sappig smaakt van jonge liefde in zon en hoven en frisch riekt naar woudlucht en zoenen.

In denzelfden bundel - Sous le Ciel de France - vinden we naast deze Herfst-schets ook een Lente-verhaal - Le Printemps de la Sous-Préfecture - een Winter-beschrijving - L'Hiver aux Armées - en een Zomer-reis - L'Été des grandes Villes -, en altijd laat hij door de sombere wolken van den oorlog de zachte straal van zijn betrouwen en zijn menschenliefde stralen, en 't is een opwekkend schouwspel: ‘Le drame même devient une habitude. Frémir est une façon de vivre. On ne reste pas figé dans l'effroi; on vit bousculé par le mauvais sort’...

Nog meer fantazie kon hij leggen in het portret van den jongen, stillen en kordaten Pipe, majoor bij het Engelsche leger, en van diens ouden vader, droomerigen en vreedzamen minnaar van boomen en bloemen en vogelen, al wordt hij door zijn regeering gelast den Franschen journalist Babette - die eerst het Engelsche front in Frankrijk, onder geleide van Pipe Jr. heeft bezocht - rond te voeren in oorden waar men alleen de monsterachtige uitvindingen van den oorlog te aanschouwen krijgt. René Benjamin duikt zijn bewondering voor de oorlogvoerende Engelschen niet weg, en zijn voor de wereld blinde en doove en aan eigen vonkende woorden en plechtige zinnen zich zat drinkende, veel te snel en onbelezen zich een oordeel vormende, met alles zich bemoeiende en van dwaze flaters barstende Babette vormt een heel gekke tegenstelling met de ingehouden, sobere maar geenszins ongevoelige kracht van de beide zoo verschillende Britten. Vader en zoon vormen een contrast, om scherper Babette's oppervlakkig en voorbarig, nooit buiten eigen opvoeding en gedachtengang zich bewegend oordeel aan de kaak te stellen. De jonge is ongevoelig en nuchter, zoodat hij weinig woorden gebruikt en practisch zijn weg vindt door de slingerpaden van het oorlogsleven; de oude is overgevoelig en utopistisch, zoodat hij, ondanks zijn zakelijke begrippen van business-man en den oorlog begrijpenden maar niet bewonderenden patriot, liever over een bonten vlinder of een sierlijke bloem dan over de strategie van de legerleiding spreekt, en liever op zijn eentje naar Windsor roeit dan voor gapende toehoorders, regeering en generalen te critiseeren. Benjamin heeft iets van den koel-hartelijken en rustig-beteugelden spot der Engelsche humoristen geërfd - van Swift en Sterne - om het diepe, ingetogen, schier zwijgzame en krachtige leven der Britten te stellen tegenover het uitbundige, bedriegelijke, vaak nuttelooze gezwets van zekere zijner landgenooten. En toch... Gaspard en Pipe zijn heel verschillend, maar zijn ze niet even dapper? even overtuigd? even eerlijk, waar ze op hun eigen manier op de indrukken van den dag en de zware eischen van de gebeurtenissen reageeren? Ze leven anders, spreken anders, vechten anders, verduren anders den pletterenden druk van den tijd - maar ze zijn beiden groot en beminnelijk door hun wilskracht, hun moed en de schoone rol die ze spelen, twee blije broeders naast elkaar op het groote front waar Europa strijdt - met een heerlijkheid die voor betere zaken zou moeten worden aangewend.

Er schuilt veel diepte van overweging, veel fijne, pittige observatie en losse menschenkennis achter Benjamin's levensverhaal der twee Pipe's, en zijn leuke, nooit kwaadwillige, bemoedigende satire

[p. 115]

getuigt evenzeer voor den beminnelijken ernst als de guitige waarheidsliefde van zijn talent.

ANDRÉ DE RIDDER.