Tooneel
BIJ de groote - niet onverdiende - belangstelling, die Rabindranath Tagore's ‘Brief van den Koning’ te Amsterdam ondervond, moesten velen toch wel pijnlijk getroffen worden door de gedachte aan het feit, dat Heyermans' ‘Uitkomst’, eenige jaren geleden, gedurende de geheele reeks ‘Verkade’-voorstellingen niet zooveel bezoekers kon trekken, als Tagore's spel bij één voorstelling, en dat terwijl het grootste deel van ons nuchtere Hollandsche publiek niet rijp is voor deze Oostersche kunst, die het tevergeefs met zijn begrip tracht te doorvoelen, instede van met zijn gevoel te begrijpen. Ongetwijfeld is Heyermans' stuk voor ons publiek bevattelijker, terwijl het uit een oogpunt van kunst en tooneel zeker op één lijn met Tagore's kunst gesteld kan worden, zoo het deze al niet overtreft in schoonheid.
En al meenen wij, dat Nederland zijn grootsten nationalen, levenden kunstenaar Herman Heyermans, nog volstrekt niet genoeg waardeert; dat het meerendeel van het publiek ‘Op Hoop van Zegen’ boven ‘Schakels’ en ‘Uitkomst’ stelt, toch behoeven wij niet ontevreden te zijn over het succes dat Heyermans' werk te beurt valt. Het jongste werk van dezen auteur ‘Dageraad’ is, helaas, niet zijn beste gebleken, al heeft het vele qualiteiten, die het tot een goed tooneel- en kunstwerk stempelen: Lukas - de naam spreekt voor zichzelf - een idealistische poppensnijder, heeft een uitvinding gedaan, waarmede hij denkt de wereld een dienst te hebben bewezen. Alras blijkt, dat de uitvindingen van het menschelijk vernuft alleen dan ten bate der menschheid kunnen worden toegepast, wanneer zij ten behoeve van allen dienen; is een deel der menschheid eigenaar der uitvinding, dan verschaft hun deze, onrechtvaardig, groote voordeelen, terwijl zij op de overigen als een vloek rust. Datgene, wat men bij het bekendmaken der uitvinding als het gloren van den nieuwen dageraad meende te mogen beschouwen, bleek een zinsbegoocheling te zijn. Toch - en hier komt Heyermans, de sociaal-democraat naar voren - toch behoeven wij niet te wanhopen: De Dageraad, de nieuwe dag, zal voor allen aanbreken en alle uitvindingen van den mensch zullen blijken een zegen voor de geheele menschheid te zijn, in een nieuwen tijd, na ons. -
Door dit gegeven heen, heeft Heyermans, met veel dieper tragiek dan Hauptmann in ‘Die versunkene Glocke’ - waarmede ‘Dageraad’ alleen uiterlijke overeenkomst vertoont - een huiselijk drama geweven, waardoor ook voor den hoofdpersoon Lukas - na een leven van onbegrepen lijden - een dageraad aanbreekt. Jammer, dat Heyermans, door zijn te nauwe relatie met het Tooneel, meer acht op het laatste dan op de Kunst gaf; (dezelfde fout, welke wij in ‘Eva Bonheur’ konden waarnemen); waardoor er veel onechts ingeslopen is: de stervensscène van het kind is bijvoorbeeld effectwerk en valsch. Ook Falkland is weder vertegenwoordigd: in Raket, den snaakschen, smeuïgen leerjongen.
Al met al een kunstwerk, dat den dichter en woordkunstenaar Heyermans gelegenheid geeft, tal van schoone beelden in zijn lang niet altijd gladde verzen, te brengen.
Wanneer wij dus zien, in dezen tijd, waarin 't geestig-blije ‘Phyllis’ opgevoerd wordt, en ‘Joseph in Dothan’ groote belangstelling ondervindt, (zij het dan dat, in de laatste opvoering, de actie en de declamatie lang niet onverbeterlijk waren - het cubistisch décor was niet onaardig -), hoe overal en alom nieuwe Nederlandsche stukken op het repertoire staan, dan gelooven wij niet te overdrijven, wanneer wij zeggen dat onze nationale tooneelkunst een schoone toekomst tegemoet gaat.
Br. VAN ES.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd