Den Gulden Winckel. Jaargang 17

Letterkundig leven uit de januari-tijdschriften

De Gids.

Augusta de Wit heeft wederom de ziel van Indië beluisterd en wat zij hoorde en zag neergelegd in een uitvoerige beschrijving: De Wake bij de Brug.

Teirlinck en van de Woestijne vervolgen hunne litteraire correspondentie, en gaan voort met als in een caleidoscoop een menigte menschen voor ons te doen bewegen; - wij blijven meer den buitenkant zien (en dezen zeer evocant, door allerlei kleurige trekjes en toetsjes) dan het innerlijk. Aan de innerlijke levensbewegingen brengt ons dadelijk veel nader mevrouw K.C. Boxman-Winkler, die in den breede Arthur Schnitzler's ‘Der Einsame Weg’ beschouwt. Het stuk is niet nieuw, wel 10 jaren oud; maar meer dan elders ligt er de kern in open der levensaanvoeling van een schrijver die meestal aan 't oppervlak zoo weinig doorzichtigheid biedt. Hier niet die spottend-koele verafheid van vele zijner paradox-perverse kleine vertellingen, niet dat kameleonachtige, grillige, die ‘Phrasentaumel’ waarover hij ergens spreekt en waardoor hij zich intusschen maar al te vaak zelf laat meesleepen. ‘Der Einsame Weg’ vergelijkt de schrijfster met Ibsens ‘Wildente’; maar waar Ibsen het web van leugen wegvaagt voor de naakte Waarheid, daar voelt Schnitzler - wiens tijdsmerk van geestelijke modieusheid van veel perverser aard is - het glimlachend spelen mèt, het schouderophalend weggooien dan

[p. *1]

van èlke waarheid - zich innerlijk getrokken naar die àndere macht: de menschelijke goedheid.

Ibsen oordeelt snijdend over zijn schepselen, die de waarheid beleedigen en dus liefde noch medelijden verdienen. Schnitzler fluistert:

‘deze menschen dwalen door een land van schijn, waar al hun daden slecht worden, zij zaaien lijden langs hun weg zooals de zomerstorm onkruid, - maar zie hen aan, hoe vol begeerten nog en hoe arm... Indien zij geen liefde in zich hebben, verarmden zij misschien niet zelf het ergst door het gemis?’ - En deerniswaard blijven bij hem ook zij die het kwade doen, het meest wel door hun broosheid nadat zij zich eerst de sterkeren waanden ... het leven breekt hen als dorre takjes, hoe zou hun ondergang niet tot verteedering stemmen?

Prof. Huizinga bespreekt G.C. 't Hooft's ‘Het Ontstaan van Amsterdam’; Jonkvrouwe de Marees van Swinderen wijdt een studie aan den engelschen dichter Francis Thompson over wien in ‘Den Gulden Winckel’ indertijd reeds Dr. Edw. B. Koster schreef.

Het is alweer een jaar of wat geleden, dat in Haarlem het nieuwe Frans-Hals-Museum werd ingewijd. Een groot aantal genoodigden uit het gansche land was er eerst op het Stadhuis ontvangen en door de autoriteiten toegesproken. Vandaar trok de stoet naar de nieuwe kunsthal. Ook Jacobus van Looy, dien men anders bij zulke plechtigheden niet pleegt te ontmoeten, was van de partij, en mee trad hij nu uit het Grootheiligland de poort binnen van het nieuwe museum-gebouw, dat ons deftiglijk vertoond stond te worden. Een van zijn vroegere kameraads plaagde Kobus in het oor, dat deze in zijn oude weeshuis toch nog wel beter den weg zou weten dan de gelegenheids-gidsen van dien dag. Maar met dat, tegelijkertijd afwerende en vergoelijkende gezicht, dat hij trekken kan, ongeveer alsof hij zeggen wou: ‘Je hoeft er me niks van te vertellen, hoor!’, stapte van Looy zwijgend verder, links en rechts alles rustig opnemend ... om echter opeens te verdwijnen. De bezichtigers van de tot schilderijenzalen gemetamorfoseerde weeshuislocaliteiten had hij aan hun lot overgelaten. En door de ramen heen konden wij hem nu bij den zonnewijzer op de binnenplaats alleen zien staan mijmeren, gelijk Zebedeus: ‘in het priëel zijner herinnering’. Op diezelfde plek toch was het, dat de thans nog zoo jonge grijsaard, een halve eeuw geleden, dagelijks had gespeeld. Maar in zijn zienden geest moet het daar, op dien openingsdag, gebeurd zijn, dat zijn kindsheid, - dat Jaapje herleefde.

Aldus Dr. Jan Veth in zijn bewonderend opstel over dien duivenkaterschen kerel Jac. van Looy, in wiens drachtig geheugen het brok verleden is opgedoemd, dat hij tot het kunstwerk ‘Jaapje’ wist te kristallizeeren.

Groot-Nederland.

Dit tijdschrift heeft met den nieuwen jaargang eindelijk zijn wanstaltig omslag-cliché (was 't niet Frits Lapidoth dien die suikerbroodachtige ‘versieringen’ aan ‘geweerpatronen’ deden denken?) van zich afgeschud. Prosit! Verder deed het ons goed, te zien hoe de nagedachtenis van W.G. van Nouhuys als een der oprichters op den omslag thans in eere wordt gehouden. Moge het tijdschrift nu nog wat beter worden ingenaaid en gecorrigeerd, dan zijn wij voorloopig (tot er weer beter papier is) content.

Van Cyriël Buysse het begin van een nieuwen roman ‘De Strijd’, een roman geschreven in de lentemaanden van 1914 en tijdens de eerste weken van den oorlog - een boek (uit het boerenleven) dát een beeld geeft van het nog rijke, schoone Vlaanderen gelijk het eenmaal wàs. Van Louis Couperus een Grieksche novelle: De Ode, vertellend van de liefde van Kallirrhoë, de hetaere uit Korinthe, en den vuistvechter Xenofon, die den prijs won.

Carry van Bruggen geeft onder den titel ‘Prometheus’ een bijdrage tot het begrip der ontwikkeling van het Individualisme in de litteratuur. Zij gaat daarbij uit van het in 1 Cor. 12:11 uitgesproken beginsel, dat ‘alle dingen één zijn’, maar doet tevens duidelijk uitkomen, hoe alles in contrasten, krachtens distinctie-drang (d.i. de wet van zelfverwerkelijking) uiteenvalt.

H.E. Greve leidt de schrijfster Stella Benson in, die in 1915 den suffragette-roman ‘I pose’ schreef en in 1917 het belangrijker werk: ‘This is the end’. J. Greshoff breekt in zijn Dramatisch Overzicht den staf over de eenactertjes ‘Grillen’ van mevr. Goedhart-Becker, wie hij gebrek aan takt, bon goût en elegance verwijt.

‘Kasbloem’ van mevr. J. Simons-Mees doet hem verzuchten, dat onze nationale kwalen zijn: bleekzucht en bloedarmoede. Ook wij hebben ons meermalen afgevraagd: waarom schrijft mevr. Simons toch in 's hemelsnaam geen novellen inplaats van tooneelstukken? De heer Simons mag in de mosgroene praten als Brugman, daarmee zijn de stukken van zijn vrouw nog geen ‘tooneel’.

Is Eline Vere ‘tooneel’ geworden in de bewerking van Elizabeth Couperus, welke als Dramatisch Bijvoegsel aan deze aflevering is toegevoegd? Ach neen, dat onderzoeken we maar liever niet. Dit tooneelspel kan ons onmogelijk liever worden dan de roman 't ons is; we hebben dus niets te winnen, wel veel te verliezen.

Onze Eeuw.

Van H. van Loon het begin van een nieuwen roman: Dubbel-ik. Mr. S. Muller Fzn. schrijft over de Johanniters in Nederland, Dr. P. Blaauw over Ibsen en het Christendom, natuurlijk in verband met Dr. Fetters boek. Interessant ook is wat M. de la Prise schrijft over Monmouth, zoon van Karel II, onechten nakomeling van het Stuart-ras, welks eigenschappen levenslust, bekoring en diepe melancholie Monmouth zoo eigen waren. Meer dan zijn voorouders nog heeft hij ‘das Leben geliebt, die Krone geküszt, den Frauen das Herze gegeben’, zooals Fontane zegt in zijn ballade ‘James Monmouth’. Maar 't eind, de ontgoocheling, was bitter. In de laatste jaren begint zich een kentering ten opzichte van Monmouth te openbaren en de plaats die hij in de historie inneemt.

Van Dr. Edw. B. Koster vinden we Verzen.

Elseviers Geïllustreerd Maandschrift.

Over Lucas van Leyden schrijft, bij vele illustraties, Just Havelaar. Zijn kunst is meer merkwaardig dan ontroerend. Ingr. A. Boeken vergelijkt Scheepvaarthuis en Beurs te Amsterdam. Over 't werk van den uit zijn vaderland naar Holland verdreven Poolschen schilder Czajkowski geeft J. Slagter eenige aanteekeningen. P.H. Ritter Jr. mijmert over Zeeland, Middelburg, de Abdij. Een novelle is er van Elis. Zernike.

In De Nieuwe Gids o.a. een stuk over Leon Bloy, den grooten Roomschen polemist; een niet zeer opmerkelijk schetsje ‘Balletje gehakt’ van Jac. van Looy; een stuk over Staring van Cilia Stoffel, Najaarsliederen van Boutens etc. - In Vragen van den Dag o.a. een artikel van Jan van Nijlen over Rodin en een van M. Permys naar aanleiding van Maeterlincks jongste metaphysische studie. In Christelijk Vrouwenleven o.m. een uitvoerige beschouwing over Montessori Joh. Breevoort bespreekt Scharten-Antinks ‘Sprotje’, dat zij prijst, maar waarbij zij verzucht: ‘Gave toch de Heere, dat eene met zoo rijke talenten gezegende schrijfster Hem kende, die armen rijk maakt...’ etc.

Maar m'n lieve mevrouw Breevoort, dan was Scharten-Antink immers Scharten-Antink niet en Sprotje niet meer Sprotje? Waarom mag water toch niet nat en vuur heet zijn?

RECTIFICATIE. Onder 't afdrukken van dit nr. blijkt dat de handteekeningen van Willem van Oranje en Stadhouder Willem II (blz. 8 en 9) onderling verwisseld zijn.

(Red. D.G.W.)