Den Gulden Winckel. Jaargang 14

14. Miniatuur uit den zoogenaamden Proza-bijbel van 1360, waarvan evenwel alle handschriften uit de vijftiende eeuw dagteekenen. De foliobladen zijn in twee kolommen beschreven. Tusschen den tekst staan de schilderingen, die in grijze tinten geteekend en later met kleuren opgewerkt zijn. Deze miniatuur geeft de verzoeking van Christus door den Duivel. Men lette op de naief-anachronistische voorstelling: de gekroonde Pharao met zijn eigenaardige wagen en geharnaste strijders, en daarnaast de kinderlijk geteekende ‘tinnen des tempels’. Op Middeleeuwsche wijze zijn de opeenvolgende verzoekingen naast elkaar uitgebeeld. De Duivelfiguur heeft, als gewoonlijk, horens en een schrikwekkend dubbel aangezicht. De reproductie, genomen naar een handschrift uit de Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage, is op de ware grootte gemaakt.

Het hedendaagsch tooneel in Frankrijk

VI De Flers en de Caillavet

ZOO de beurt thans reeds aan de Flers en de Caillavet komt, om in deze serie opstellen over de moderne Fransche tooneelschrijvers te verschijnen, wijte men zulks niet aan een bizonder meesterschap van deze tweeling-auteurs, noch aan hunne mogelijke beteekenis als eerste-rangs kunstenaars. Als alleen de echte, werkelijke waarde en de literaire superioriteit hier als maatstaf moesten dienen, dan zouden, vóór deze beide schitterende mode-overwinnaars, voorzeker schrijvers als de trotsche gedachten-symbolist François de Curel, als de stoere en diep in de menschelijke naaktheid grijpende Mirbeau, als de vranke afbeelder van onze sociale toestanden Fabre, als de fijnzinnige analist Edmond Sée, als de lyrische en vrome Claudel, als de rake, simpele en hartelijke Jules Renard en anderen moeten worden voorgesteld. Ze zullen waarschijnlijk wel niet heel zwaar wegen in de schaal der toekomst de zoo gevierde, zoo gezochte collaborateurs van heel die reeks liefelijke en geestige komedies zooals L'amour veille, Miquette et sa mère, Le roi en al die andere groote triomfen der boulevard-schouwburgen van Parijs. Maar wegcijferen kan men ze niet uit deze galerij der hedendaagsche theater-beroemdheden, want van al de lievelingen van het Fransch publiek zijn er geene die meer vertroeteld zijn dan de Flers en Caillavet, geene waarvan de stukken regelmatiger den grootst mogelijken bijval oogsten en het record der ‘centième’ slaan. Toevallige bijval? Geenszins; want in geen stukken meer dan in de hunne wordt de smaak van den dag gevleid, de voorliefden van het publiek gehuldigd; stukken lijk ‘Papa’ en ‘L'habit vert’ moeten lukken, omdat alles nauwgezet er op berekend is dat ze lukken zouden. Men kan den triomf van dergelijke werken betreuren, maar er zich verwonderd over toonen mag men niet. Het nieuw, diep talent of het durvend en stoer genie zijn ten allen tijde miskend geworden, wijl te ver overtreffend het besef van de middelmaat-menschen - voor het tooneel meer nog dan voor den roman of de poëzie - en vele trotsche, zeldzame kunstenaars stierven onbekend, arm en ongelukkig, terwijl oppervlakkige leutemakers, hun leven lang, teerden op een snobistisch welgelukken en op hunne behaagzieke beroemdheid naar de mode van den dag.

Men kan heel zijne meening over de productie van de Flers - de Caillavet in eene vergelijking samenvatten. Hun werk is lijk de Fransche champagne: tintelend en vol speelsche klaarte; het beroest behagelijk, het geeft verzet en leute, het vermaakt u een uurtje, het spettert en schuimt; maar 't laat geen werkelijke vreugde na, en eens het glas geledigd of het doek gevallen, verdwijnt de charme, gaat weg de illusie.

Zoo men kritisch een stuk van de Flers en Caillavet ontleden wil, zelfs een der beste zooals L'âne de Buridan of L'Eventail, komt men tot heel poover resultaat, en 't is niet meer dan wat klatergoud dat men vindt. En nochtans is 't gewoonlijk een plezier die stukken op het tooneel te zien, omdat ze - indien al arm aan menschelijk-

[p. 23]

heid en conventioneel van handeling - zoo uitmuntend sceniek zijn, zoo geleidelijk doorloopen, zoo vol geest zitten. Men wordt er onwillekeurig door geboeid en men vermaakt zich meestal uitstekend, zonder eigenlijk zeer scherp den lust tot kritiseeren te gevoelen. Een mooie, kleurige zeepbel gaat vóór u op, die ge niet den moed hebt te breken, ofschoon ge heel goed weet hoe broos de illusie is. Vooral gespeeld door Fransche acteurs en actrices van den eersten rang - en het valt niet te ontkennen dat er nergens zoovele talentvolle, soepele en geestige tooneelspelers zijn te vinden als in de Fransche schouwburgen - lukken die ‘comédies légères’ van de Flers en Caillavet opperbest, dank grootendeels aan de interpretatie, aan den koortsigen brio, de zielvolle gemakkelijkheid van meestal zeer behendig samengestelde gezelschappen. Het is eene onvergeeflijke fout te trachten die stukken bijv. in het Nederlandsch te vertalen, ten eerste omdat de zinspelingen die er het beste deel van uitmaken, al die ‘jeux de mots’, die ‘traits d'esprit’, die ‘rosseries’ welke er in voorkomen, niet vertaalbaar zijn, en ten tweede omdat geen enkel Nederlandsch acteur de noodige slankheid, de gewenschte radheid en vlugheid van woord en daad, heel dien uiterlijken en veelal oppervlakkigen brio bezit die er vereischt worden van de vertolkers van eene komedie van de Flers en Caillavet, of eveneens van Tristan Bernard, Sacha Guitry, Maurice Donnay, Alfred Capus en anderen. 't Is droevig soms in Hollandsche bladen recensies over die stukken te lezen, waarvan men dan toch de bekoring eens heeft ondergaan: het onbegrip is volledig; men raadt dat die critici er over spreken zooals een Chinees die nooit in Europa is geweest, over ons spreken moet; ze schijnen wel in een ver van Parijs liggend werelddeel thuis te hooren. En ofschoon we heel gaarne soms in 't Nederlandsch de eene of andere tragedie of eene der zoo ernstige comedies van Hervieu of Bataille bijv. hooren vertolken, wenschen we rechtzinnig dat in 't vervolg onze Vlaamsche en Hollandsche schouwburgdirecteuren hunne handen van alle Fransche ‘comédies légères’ en ‘vaudevilles’ afhouden, want ze kunnen niet anders dan een fiasco tegemoet loopen, met de zekerheid voor dooven te spelen.

De eigenlijke smaak dier stukken vervliegt in onze koele lucht; die ‘parisine’, gelijk men het heeft geheeten, erger dan cocaïne of morphine, die de geur, de kleur, de lucht van Parijs zelf is; dat eigenaardige der atmosfeer dat nergens anders is te vinden dan tusschen de Madeleine en de Porte St. Martin; iets dat vreemd aandoet, iets dat zeer complex en zeer koortsig is; dat u dol maakt, u doet neuriën het laatste refrein van Fragson of van Fursy, u aanspoort uren te kuieren door de rue de la Paix; iets dat al de ‘potins’ van de boulevard-café's en van de promenoirs van den ‘Olympia’, de ‘Folies Bergères’ en den ‘Marigny’ samenvat; iets dat u doet denken aan de tailleurs en de avondtoiletten van Paquin, Doucet of Redfern, aan de hoeden

99. Titelblad van Het Boere Opera of Kloris en Roosje, het tweede Herders-Zangspel van dien naam (het eerste verscheen in 1688) en dat in 1707 werd omgewerkt tot de nu nog jaarlijks gespeelde Bruiloft van Kloris en Roosje. Het zonderlinge is, dat in Het Boere Opera Roosje in 't geheel niet voorkomt, terwijl Kloris er de herderin is. Het werkje typeert de geliefdheid der arcadia.
(Uit: Poelhekke en de Vooys, Platenatlas)

van Lewis, de bonten en pelsen van Chéruit of Révillon, aan de restaurants van Montmartre, aan de palaces van de Champs Elysées; iets dat men alleen in de Fransche pers, in de Fransche revues,

[p. 24]

in de Fransche ‘littérature légère’ vindt, of beter in de ‘Parijsche’ literatuur.

Er is iets sarcastisch' in dien echten ‘esprit parisien’, een zeker deel sentimentaliteit, veel snobisme, veel coquetterie, een beetje weemoed, een beetje ironie, veel verliefdheid vooral - en dat alles vindt men in de komedies van de Flers en Caillavet terug... In stukken als Le Roi, Le bois sacré en

249. Gabriel voorspelt aan Maria haar dood. Uit het eerste bedrijf van ‘Die sevenste Bliscap van onser Vrouwen’, mysterie-spel van de XVe eeuw, in 1913 herhaaldelijk vertoond in 's Hertogenbosch, ter gelegenheid van de Nationale Tentoonstelling van Oude Kerkelijke kunst aldaar. Een verdienstelijke poging om het M.E. geestelijk drama te doen herleven. De geheele tooneelinrichting is evenwel beheerscht door de XIXe eeuwsche realistische, in den grond romantische opvatting van tooneelbouw. In zooverre beteekent deze vertooning geen vooruitgang bij de bovenvermelde van Esmoreit in 1901.
Zie de uitgave van Die Sevenste Bliscap bezorgd door Dr. H. Moller, 's Bosch 1913.
(Uit: Poelhekke en de Vooys, Platenatlas)

L'habit vert is de satire het eerst beoogde doel. De sentimentaliteit overheerscht in anderen, gelijk Miquette et sa mère, Papa, L'amour veille, Monsieur Bretonneau, La folle aventure. Meer paradoxaal en ironisch zijn Les sentiers de la vertu, L'ange du foyer, L'Ane de Buridan. Wat een lijst van groote succes-stukken!

De Flers en Caillavet zetten eigenlijk de traditie van Meilhac en Halévy voort. Ze blijven in gedurige aanraking met het publiek voor hetwelk ze worden gespeeld. Belangrijke vraagstukken worden in hunne stukken niet opgeworpen, ze beelden geen martelend lijden af, geene tragische levenstoestanden, geen zielehoogheid. Ze zijn gemaakt van kleine gevoelentjes, kleine smarten, kleine vreugden. Hunne komische toestanden doen soms even den mond verkrimpen van wat weemoed of wat medelijden; hunne aandoenlijke, verteederde of melankolische tooneeltjes nemen niet den glimlach weg. 't Is lief, prettig, aangenaam werk, zonder hooge bedoelingen, zonder pretentie, soms zeer fijn in de onderdeelen, heel gemoedelijk en optimistisch van philosophie, buitengewoon behendig als kompositie, leuk als verhaal, vol broderieën van snaaksche, guitige geestigheid, zeer modern van dialoog (‘dernier bateau’): het type van de ‘petite comédie’, wat de Fransche noemen de ‘comédie de genre’, die nu en dan eens naar de ‘comédie dramatique’ schijnt over te hellen, maar nooit voor lang; werk van twee ‘petits maîtres’ van den eersten rang. Daar zal

[p. 25]

binnen een halve eeuw of een eeuw zeer weinig van overblijven, maar 't zal hun tijdgenooten veel plezier bezorgd hebben, een beetje aandoening, een beetje humor. En 't moet erkend, dat tusschen al het modieus en voorbijgaand werk, au goût du jour, dat ons te Parijs wordt geboden, de productie van de Flers en Caillavet altijd eene zekere onderscheiding, eene zekere bescheidenheid en zelfs eene zekere verhevenheid blijft houden die, zoo deze hoedanigheden geene bewondering afeischen, nochtans ons beletten al te hard en met te driftige of te booze woorden tegen al die bevallige meesterwerkjes van de lichte soort in te gaan.

Naschrift.

- In het midden van de maand Januari l.l. is ons onverwachts de mare van het overlijden van Armand de Caillavet toegekomen. Hij was niet veel meer dan veertig jaar oud. En hij is heengegaan bijna onopgemerkt, nu de wreede oorlog de Boulevards heeft ontvolkt, en in een tijd dat voor het eerst, sedert vele jaren, de naam van een zijner stukken niet op de aanplakbiljetten der Parijsche schouwburgen schitterde of, in gloeiende letters, 's avonds, boven het rumoer van de stad vuurde...

ANDRÉ DE RIDDER.