Den Gulden Winckel. Jaargang 14

Een prentenboek bij de literatuurstudie

M.A.P.C. Poelhekke en Dr. C.G.N. de Vooys, Platenatlas bij de Nederlandsche Literatuurgeschiedenis. - Groningen, J.B. Wolters U.M. 1914.

ZIEHIER nu eens waarlijk een boek dat wij nog misten! En een boek niet uitsluitend voor studeerenden, al zullen die in de eerste plaats er meê gebaat zijn.

Het boek heeft zijn ontstaan te danken aan de ondervinding welke - gelijk de samenstellers getuigen - wel naast door elk docent wordt opgedaan: dat een merkwaardige oude uitgave, een goed gekozen karakteristiek portret de belangstelling in litterair-historische feiten en personen - anders zoo licht tot abstracties vervagend - verlevendigen kan. Edoch, niet ieder heeft die edities en platen telkens bij de hand; vandaar deze uitgave. Een volledig arsenaal geeft zij niet; 't is slechts een greep uit een onuitputtelijken voorraad. Dat die greep echter niet zoo maar in 't wilde weg is geschied bewijzen de samenstellers door rekenschap te geven van de door hen gevolgde methode, die geleid heeft tot een keur.

In de eerste plaats hebben zij opgenomen veel dat de wording en het uiterlijk van het boek betreft, vooral uit de oudste tijden en voor zoover daar iets omtrent den kunstzin en het kunstpeil van een periode uit blijken kan. Dan wordt verder aandacht geschonken aan de boekillustratie, voornamelijk van kunstenaars die in een zelfden tijd leefden en van den geest der auteurs doordrongen waren. Ook op auteurs die zelf penseel of teeken-

[p. 21]

pen hanteer(d)en werd gelet, zooals blijkt uit de illustraties van Jan Luyken, Hofdijk, Cremer, Vosmaer en van Looy. Met afbeeldingen uit de omgeving van den schrijver zijn de samenstellers zuinig geweest, evenals met portretten van representatieve persoonlijkheden, daar een volledig portretalbum meer vervelend dan leerzaam zou geweest zijn. Vandaar dat hier vooral werd gezocht naar 't karakteristieke in houding of gelaat, hetgeen uit den aard der zaak het sprekendst bij geschilderde portretten zal uitkomen.

Zeer leerzaam en dikwijls onmisbaar zijn afbeeldingen van tooneelvertooningen en tooneelinrichting, en op dit gebied werd dan ook een interessante keuze gedaan. In proeven van manuscript zooals die in de meeste literatuurgeschiedenissen gegeven worden zagen de samenstellers weinig nut; doch waar die proeven vereenigbaar bleken met een kijkje in de ‘werkplaats’ van den kunstenaar, door zijn klad of zijn drukproef te toonen (de Gulden Winckel-lezers herinneren zich hier ongetwijfeld de proef van Perks ‘Iris’ die wij indertijd publiceerden en nu ook in dit ‘prentenboek’ terug vinden) - daar meenden de heeren Poelhekke en de Vooys dat deze rubriek aan velen welkom zou zijn. En inderdaad is het b.v. heel aardig (voor de schrijvers, de ‘mannen van het vak’, zeker niet in de laatste plaats) om de ontwikkeling te volgen van een enkelen volzin uit ‘De Ondergang’ van Ary Prins. Zij die dien zin indertijd in Elseviers Maandschrift gelezen hebben, zullen toen weinig hebben vermoed, dat er Haeckel's heele biogenetische grondwet aan te demonstreeren zou zijn!

Ten slotte vermelden wij nog, dat ook met afbeeldingen op 't gebied van schilderkunst en bouwkunst is rekening gehouden, om aan te toonen dat de ontwikkeling van deze evenwijdig loopt met, en vaak illustratief is bij, de ontwikkeling van de literatuur.

Wij noemden de uitgave een ‘prentenboek’; maar zij geeft veel méér; zij geeft nl. bijschriften, welke vooral hun,

283. Hs. van Huygens. Uit de verzameling der Kon. Akademie van Wetenschappen. Korenbloemen, Portefeuille a (1617-1631). Zie ed. Worp, I. blz. XVIII en II blz. 1. Het onderste fragment [alleen dit ‘onderste fragment’ uit den atlas wordt hier gereproduceerd, v.E.] is de reproductie van het afzonderlijk papiertje, dat met een speld bovenaan op het hs. is vastgehecht. Het bevat de verbetering der eerste regels.

[p. 22]

die 't ophelderend en verklarend woord van den docent moeten missen, zeer te stade zullen komen. Bij de proeven van illustratie uit dit werk die wij hier opnemen voegen wij die der volledige bijschriften. Wij twijfelen niet, of na dit weinige hier afgedrukt zullen velen vragen naar het ‘meer’ dat de platen-atlas zelf hun biedt.

v.E.